LA DIVINA COMÈDIA

By di Dante Alighieri

Tradusiòn furlana di Ermes Culòs

2006

CONTENTS

DANTE’S COMEDY IN FRIULIAN

Translator’s note

(Ermes Culòs, Ashcroft, June [2006])Preàmbul

PARADÌS

Cjànt Prin

Cjànt Secònt

Cjànt Ters

Cjànt Cuàrt

Cjànt Cuìnt

Cjànt Sest

Cjànt Siètim

Cjànt Otàf

Cjànt Nonu

Cjànt Dècim

Cjànt Undicèšin

Cjànt Dodicèšin

Cjànt Tredicèšin

Cjànt Cuatordicèšin

Cjànt Cuindicèšin

Cjànt Sedicèšin

Cjànt Dišisietèšin

Cjànt Dicjotèšin

Cjànt Dicjanovèšin

Cjànt Vincjèšin

Cjànt Vincjunèšin

Cjànt Vincjaduèšin

Cjànt Vincjatreèšin

Cjànt Vincjaquatrèšin

Cjànt Vincjasincuèšin

Cjànt Vincjasejèšin

Cjànt Vincjasietèšin

Cjànt Vincjotèšin

Cjànt Vincjanovèšin

Cjànt Trentèšin

Cjànt Trentunèšin

Cjànt Trentaduèšin

Cjànt Trentatreèšin

FOOTNOTES

DANTE’S COMEDY IN FRIULIAN

Translator’s note

Friulian is the language of my childhood, the language I spoke with my parents and brothers and friends in my hometown in the northeastern region of Italy known as Friuli. It is still my preferred language of conversation with my brothers and Friulian-speaking with friends. What’s Friulian? Maybe the best way to describe it is by imagining what England was like, say, a hundred years or so after the Normans invaded it & settled in for the long haul. In doing so they pretty much changed the cultural and linguisticic landscape of England. In pre-Norman times, the English were quite contènt to do their rough & tumble business in the old “Saxon” language; but with the coming of the Normans, the old Saxon was just not good enough for the conquering overlords. It needed something more to enable them to take care of their educational, religious, social and commercial needs. And so you had a situation where the ruling classes spoke a sort of Frenchified Saxon (which was to become the English of today), while the workers, the peasants—you know, the lower sort—went on speaking Saxon. And so those rude folks kept on raising and butchering pigs and cattle for their masters; but they never ever served pig or cow steak for them. No—their masters insisted on being treated with luscious chunks of pork or beef (boef). That, in more ways than one, has been the case in Friuli. Italian has been—and continues to be—the educational, commercial and administrative language of the region, while Friulian has traditionally been the language spoken by the common folk, mainly in the rural areas. Time was when speaking Friulan in a public, “polite” setting, would give away your “peasant” origin, and that wouldn’t do. But let’s not think that this sort of linguistic snobbery is a peculiarity of Italian only. Every language has its Professor Higgins & Eliza Doolittle. Friulian itself is not squeaky clean when it comes to that. My Dante itself may, by some purists, be seen as a Friulian aberration, since it does not conform to what is generally regarded as the “classical” Friulian, the Friulian spoken in such strongholds as Udine or San Daniele del Friuli.

My Friulian translation of Dante, then, is, in part at least, a reaction to that sort of thing. Could Friulian—the lowly, peasant Friulian, particularly the Friulian used in the fields and alleys and bars of Pasolini’s Casarsa—cope with the supreme sophistication of Dante’s language and concepts? The readers will, of course, judge for themselves. Certainly they will get at least a sense of what would have happened if Dante’s muse had been weaned on the banks of the Tagliamento instead of the Arno.

(Ermes Culòs, Ashcroft, June 2006)Preàmbul

Chista tradusiòn a è stada fata par divièrsis rašòns. Ta li mès ùltimis vìšitis a San Zuan i’ai notàt che i zòvins a no ùšin cuaši maj il furlàn cuant ca discòrin fra di lòu. Cuaši sempri a si esprìmin in taliàn—encja cuant ca cjacarèjn cuj so genitòus. Che chistu al sedi in ducju i sens un ben o un mal a è roba discutìbil. A somèa, però, che sta ušansa daj zòvins a stà segnalànt un mandi a la lenga furlàna. Cuant che scju zòvins a saràn encja lòu pàris e màris, cuaši sensaltri a ghi parlaràn taliàn ai so fioj, cul rišultàt che paj fioj di che generasiòn lì il furlàn al sarà na curiošitàt e basta; sensaltri a nol sarà pì che lenga viva ca ušàvin i so nònus. Cussì chista tradusiòn a è un me pìsul contribùt a la prešervasiòn da la lenga daj nustri vècjus.

I me fioj, nasùs in Canada, a cognòsin amondi puc il furlàn. Una dì, forsi, a saràn tentàs di parlà il furlàn si no altri par capì sè cal à scrìt so pari. A pòl dasi encja che il me lavoru a ju incuriošarà a leši Dante—ca no sarès tant na bruta roba.

A mi par di capì che La Divina Comèdia a è stada zà tradušuda in furlàn, però in tal furlàn clásic, di Ùdin, di San Danèj. Da sé ch’i saj jò, li òperis di Dante a no sòn maj stàdis tradušùdis (par complèt) tal furlàn di San Zuan di Cjašarsa—cal sarès il me furlàn, la lenga daj me vècjus, daj me fràdis, da li me memòris da frut. Par traduši Dante a no mi ocorarès altra rašòn che chista.

Pasolini, in ta un daj so scrìs, al à sugerìt che par tant valòu culturàl cal vèdi, il furlàn al resta pur sempri la lenga dal contadìn; a me mòut di capìlu, na lenga che, encja se coma spièli a fà ben jodi se cal è un furlàn, a resta pur sempri na lenga semplicjòta, adatada a la vita da paešùt, cu la so parlada daj cjamps, da li stàlis, da la plasa, dal bar, da la marìnda e sèna, da li nòsis, daj funeraj, e daj odòus e rumòus da li sèris di estàt. Una lenga, duncja, sensa nisuna pretèša di podej tirasi sù da la cjera e rivà a esprìmi valòus culturaj pì als e astràs.

E che lì, che di jodi se Dante al varès podùt ušà il furlàn coma il so “dolce stil novo” invensi dal toscàn—che lì a è stada na roba ca mi’a incuriošìt tant e ca mi a pocàt un bièl puc a fà stu còmpit.Guida a la pronuncja dai vocàbuj ušàs in ta chista tradusiòn

Vocàls:

Li vocals a vàn pronuncjàdis coma chès dal taliàn. Il acènt vièrt ( ` ) al è ušàt par indicà la sìlaba ca risèif ’l acènt naturàl da la peràula o pur par indicà significàs diferèns da la peràula, coma par ešempli “nòta” e “notà.” Par rašòns di semplicitàt a no sòn ušàs altri acèns (coma chèl sieràt o chèl dopli). Coma tal cašu di “nòta” e “notà,” la distinsiòn di significàt a è rinduda asaj ben dal acènt vièrt.

Consonàntis:

1. La i-lùngja ( j ) a è ušada par indicà il sun da la “j” in peràulis coma “jò” e “cjàša.” 2. La “z” a è sempri dolsa, coma ta li peràulis “zìn” e “zìmul.” 3. La “s” a è cuaši sempri dura, coma in ta li peràulis “stala,” “strapàs” e “mestri.” Ogni tant a ritèn il sun dols, coma tal taliàn; par ešempli “sdrondenà, “sbati,” e “slungjà.” Cuant che la “s” in miès di dos vocàls a è dolsa, a vèn indicada cul sen diacrìtic “?”, coma in ta scju ešèmplis chì: “cauša,” “mulišìn,” “Cjašarsa.” 4. La “c” o la “g” seguida da la i-lùngja a ghi conferìs a la “c” o a la “g” il sun mol coma ta li peràulis “dincj” e “grancj” o pùr “dongja” e “stangja.” 5. La tradusiòn a no fà distinsiòn fra la “c” dura e la “q.”Ešigènsis di rima:

La tradusiòn a mantèn il pì pusìbul la tersa rima dal originàl, encja se ogni tant a rìmin doma li ùltimis dos lèteris di na riga (o adiritùra l’ùltima e basta), càšus ca susèdin raramìnt in Dante.

La tradusiòn a si atèn pur a la endecasìlaba dal originàl. Purtròp, rìghis di dèis o dòdis sìlabis, na volta chì, na volta lì, a sbrìsin jù. A è da notà, però, che encja Dante ogni tant al uša cualchi sìlaba in pì o in mancu.Riconosimìnt:

Ta la me tradusiòn a mi’a tant asistìt La Divina Commedia, Testo Critico della Società Dantesca Italiana, riveduto, col commento Scartazziniano rifatto da Giuseppe Vandelli. A mi’a pur judàt la version eletrònica Mediasoft da La Divina Commedia. Par mancjànsa di un vocabolari dal furlàn di San Zuan di Cjašarsa, i’ai ušàt il Vocabolario della Lingua Friulana di Maria Tore Barbina, ca mi è stàt amondi ùtil, coma che ogni tant a mi è stàt ùtil pur Il Nuovo Pirona. A standardišà la me ortografìa a mi à pur judàt tant me fradi Tony. Edizione riveduta aprile 2019.

PARADÌS

Cjànt Prin

          La gloria di chèl che movi dut al fà,
          lušìnt in tal univèrs a penetra
          cun lus pì intensa uchì e mancu là.

          Tal cjèl, ’ndà che pì da la so lus vi’èntra,
          i eri jò, e contà li ròbis ch'i vevi jodùt
          nol sà nè’l pòl chèl che jù’l vèn da parzora;

          pars’che al so dešideri fašinsi visinùt,
          il nustr’ intelèt a si sprofonda tant
          che il recuardasi ’ndavòu al resta dut.

          Ma almancu di chel tant di stu post sant
          che podùt fà i vevi’n ta la me mins tešoru,
          i faraj adès materiàl dal me cjànt.

          O Apòl me bon, di st’ultin lavoru
          da la to virtùt fà ch’i sedi un cussì grant vàs
          da meretà ’l oràr, pal poèt dut oru.

          Fin a stu punt la man ch’i’ai vùt dal Parnàs
          mi’a bastàt, ma adès jùdimi pur tu
          a contà cun onòu la storia daj beàs.

          Tal me pet entra e ispìrimi tu
          cussì coma cuant che Marsia sfoderàt
          da la natura dal so cuàrp ti vèvis tu.

          O valòu divìn, s'i ti mi vèns prestàt
          chel tant che l’imàgin finuta dal beàt regn
          figurà i posi, che’n mins mi’a restàt,

          rivà i ti m’jodaràs al to miej len
          e coronami alòr cun che fuèis
          che la matèria’e tu i mi parèis degn.

          Rari vòltis, pari, a vègnin cjòltis
          par segnà’l trionf d’un Sešar o poeta,
          colpa e vergogna da l’umani vòis,

          che parturì plašèis’n ta la contenta
          deitàt delfica’l dovarès il ramusèl
          di Peneo cuant ch’a vignì godùt al parta.

          Na faliscjuta a pòl tacà un bièl foghèl:
          forsi davòu di me e cun pì biela vòus,
          si prearà par che Cir al rispundi dal cjèl.

          Chì e là si fà alt, paj mortaj, luminòus,
          il lampiòn di stu mont; ma pròpit par là
          cuatri sèrclis al unìs con tre cròus,

          cun percors pì bièl e cun tant miej stela,
          fòu al vèn congjùnt, e la mondana cjera
          com’cal vòu al tempra e sigila.

          Fàt al veva di là matina e di cà sera
          chel post, o cuaši, e dut al era là blanc
          chel emisferi, e chì neri al era,

          cuant che Beatrìs, a sinistra, tal flanc
          so, jodùt i la vevi voltada vièrs il sol:
          nencj’ àcuila maj fisàt lu veva cussì al lunc.

          E pròpit coma ch’un secònt raj al pòl,
          e’l vèn, dal prin, fòu, e di nòuf’l torna’n sù,
          com’che sempri a la mari tornà’l vòu'l fiòl.

          Cussì dal so àt, paj so vuj vegnìnt’n sù
          in tal me imaginà, il me si veva pur fàt,
          e i vuj, pì dal nustr’ušu i vevi puntàt in sù.

          Tant a è lècit là, che chì nol pòl èsi fàt
          da li nustri virtùs, par gràsia dal lòuc
          che doma par l’omp al era stàt creàt.

          Jò’i no l’ai sopuartàt a lunc, nè tant puc,
          da no vej podùt jodi’l sfavilà ’ntòr
          coma’l fièr cuant che ruvìnt al vèn fòu dal fòuc;

          e a colp parùt mi'era che d’un dì il dì dut atòr
          cresùt al fòs, com’ se chèl che fà’l pòl sti ròbis
          n’altri soreli’l vès fàt zì atorotòr.

          Beatrìs duta’n ta l’eterni ròdis
          fisa cuj so vuj a steva; e pur jò
          da la sù cjòlt, su ic i vevi li me lùcis.

          Tal vuardala, cambià mi eri sintùt jò
          com’che cambiàt si veva Glauc, tal gustà l’erba,
          coma àltris tal mar, pur luj in Dio.

          Significà’l trašumanà per verba
          no si pòl; ma ca basti sè che Glauc al veva fàt
          par chèl che gràsia’al à di provà stà “erba.”

          Se doma i’eri chèl ch’i ti mi vèvis creàt
          di nòuf, grant ben che il cjèl ti govèrnis,
          tu ti lu sas, che la to lus mi’a’n alt partàt.

          Cuant che li ròdis ca zìrin etèrnis,
          par volej to, a mi’an a sè atiràt
          cu l’armonia che tu ti minìstris,

          mi vev’alòr parùt che’l cjèl dut cuant al era ’mpiàt
          cu la flama di Febo, che ploja o flun
          un lac cussì grant a no’a pròpit maj fàt.

          La nuvitàt dal lustri e dal grant sùn
          di savej la rašòn na voja’mpiàt
          mi veva granda tant ca no la crodarès nisùn.

          Alòr ic, che’l me al so còu a veva leàt,
          par tegni calmàt il me spirt comovùt,
          prin ch’alc i podès jò diši, a veva tacàt

          cussì: “Tu stes i ti t’insiminìs dut
          cun stu fals figurà, ch’jodi no ti pòs
          sè ch’i t’jodarès se pì’udisi ti vès vùt.

          Miga ti sòs in cjera, com’ch’i ti cròs;
          ma na saèta, ca scjàmpa dal so post,
          coma te a no cò™r, che pì svelt cori fin là ti pòs.”

          Se’l prin dùbit mi veva cjòlt, e di chist i vevi vùt gust,
          dut suridìnt cu li so peraulùtis,
          un’altri ghi veva sùbit cjapàt il so post,

          e dìt ghi vevi: “Contènt i soj pa li ròbis
          ch’i’ai amiràt; ma’dès mi staj marveànt
          di com’che pì’n alt i vaj di scju cuàrps lišèis.”

          Alora ic, il so cjàf un puc scjasànt,
          vièrs me a veva vuardàt cuj vuj impenserìs
          di na mari di front dal fì delirànt,

          e tacàt a veva: “Li ròbis, dùtis cuàntis,
          tra di lòu òrdin a àn, e chist’a è forma
          ch’al univèrs ghi dà qualitàs divìnis.

          Chì a jòdin l’altri creatùris l’òlma
          dal eterno valòu, che chèl stes al è’l fin
          pal cual dut stu òrdin doventàt al è norma.

          In ta stu ’nsièmit leàdis si tègnin
          duti li natùris, se pur divièrsis,
          stànt, cuj pì cuj mancu, al prinsìpit visìn;

          e’n ta divièrs puàrs si spartìsin dùtis
          tal grant mar dal èsi, e a ognuna
          a ghi’è dàt ’l istìnt di zì’n ta li so àghis.

          Chist’istìnt al parta’l fòuc vièrs la luna;
          chistu’n ta ogni nemàl al è motòu;
          e dut in cjera al lèa e al raduna:

          e no doma li creatùris ca sòn fòu
          dal intelèt di sta fuarsa a sòn sot,
          ma encja chès ca’an intelèt e amòu.

          La providensa, che a dut chistu a prejòt,
          cu la so lus a fà’l cjèl sempri cujèt,
          ’ndà che pì svelt si zira chèl che dut al à sot;

          e adès lì com’che par nu al è stàt decrèt,
          a n’invìa la fuarsa di che cuarda
          ca scata e’l bon a bàt’n ta sè ch’a a dirimpèt.

          Ma com’che na òpera a no vèn formada
          sempri secònt la vera intensiòn da l’art,
          parsè ch’a rispundi la matèria a è sorda;

          cussì chistu percòrs al vèn spes stuàrt
          da la creatura che’l podej a à
          di zì chì o là, se ben che'l sen a à just e fuàrt.

          E com’ch’ogni tant si pòl jodi a colà
          un folc da li nùlis, cussì ’l impùls prin,
          distràt da fals ben, in cjera’l và a plombà.

          Basta maravèis, alòr, dal to cjamìn
          vièrs il alt; pensa invensi al rivulùt
          che dal di sù vignì jù a val i jodìn.

          Gran maravèa a sarès di vej te jodùt,
          sensa ’mpedimìnt, la jù dut cuant sestàt,
          com’na flama che zì’n sù no vès podùt.

          E chì i vuj vièrs il cjèl a veva di nòuf voltàt.

Cjànt Secònt

          O vuàltris che’n ta na barcjuta mi stèis atòr,
          dešideròus di scoltà, e voja i vèis
          di zì davòu da la me nàf, che cjantànt a còr,

          tornàit pur a rijòdi li vustri rìvis:
          che forsi dut, s’i vi metèis in onda,
          restànt lontàn da me, i pierdarèsis.

          L'onda ch’i cjapi no’è maj stad’esplorada;
          a mi’spira Minerva e Apòl mi guida
          e l’Orsa li Mùšis mi tegnin mostrada.

          Vuàltris pus che la mins i tegnèis alsada
          par godi’n timp’l pan daj ànzui, dal cual
          chì a si vif sensa maj vèjni avonda,

          i podèis ben mètivi in tal alt dal sal
          cul bastimìnt vustri, davòu da la me agàr,
          prima che l’aga a torni tal e cual.

          Chej gloriòus che a Colchis ’èrin zùs pal mar,
          mancu mar’veàs si vèvin, che vuàltris i sarèis,
          cuant che Gjason jodùt a vèvin, bifòlc, ta l’agàr.

          La sèit ch’i vèvin sempri vùt in ta li nustr’idèis
          in tal alt dal Empireo a ni partava
          svelta, cuaši coma’l cjèl che la sù i jodèis.

          Jò’i vuardavi Beatrìs che’n sù a vuardava;
          e forsi tal timp che na frecja si distàca
          dal arco e a la so fin a riva,

          mi eri jodùt vignì indà ca taca
          che miràbil roba; ma chè ca era là
          ben jodìnt sè ca mi feva ’mbacucà,

          voltàt si veva vièrs di me, contenta e biela,
          e mi veva dìt: “A Diu dìšghi ben gràsis,
          ch’adès unìs ni’a cu la prima stela.”

          A pareva che na nula la cujerzès,
          duta solida e lustra e neta,
          com’adamànt che cun lus dal soreli a ardi al zès.

          Dentri di sè l’eterna margarita
          a mi veva risevùt, com’che l’aga a surbìs
          un raj di lus e unida a resta.

          S’jò i’eri cuàrp, e chì a no si capìs
          com’che na dimensiòn in ta n’altra a s’unìs,
          ca à di èsi se cuàrp in cuàrp a s’inserìs,

          alòr il me dešideri cjalt coma flàmis
          al sarès d’jodi che esensa ca mostra
          com’che Diu e ’l èsi nustri a sòn unìs.

          Ulà sè ch’i crodìn par fede a s’jodarà,
          sensa rašonalu, ma tant clar’l sarà chèl
          coma chè ch’i acetàn che par prin a è vera.

          Alòr rispundùt i vevi: “Siora me, cussì fedèl
          com’che pì i no pòl èsi, ringrasiàlu i vuej
          che dal mont mortàl mi’a partàt in ta stu cjèl.

          Ma dišèimi: alc jò’i volarès savej
          daj sens scurs di stu cuàrp che la jù’n cjera
          Caìn a còntin ca si pòl jodi’n chej.”

          E ic cun bocja ridìnt: “Se sbaliàd’a era,”
          a veva dìt, “l’opiniòn da la zent mortàl
          bašada su sensasiòns, com’ca era,

          nosta fà alòr la part dal bašovàl
          e mar’veàti masa; chè ben ti sàs
          che fra sens e rašòn curt al è ’l intervàl.

          Ma dìšmi ’nvènsi sè che tu pensàt ti às.”
          E jò: “Chej che ca sù diferèns mi pàrin,
          in cuàrps pì rars o dens a sòn stàs creàs.”

          E ic: “T’jodaràs com’ca s’impantànin
          tal fals li to idèis, se ben ti scòltis
          com’che cul me rašonà a s’intorgulèin.

          L’otava sfera jodi vi fà lùcis
          a plen, e chès o par coma o par cuant
          lasù a vi mòstrin divièrsis mùšis.

          S’a la diversitàt a fòs dovùt dut cuant,
          dùtis a varèsin la stesa virtùt
          spartida, tant al pìsul lumìn che’al grant.

          Divièrsis virtùs a’an alòr d’èsi frut
          di prinsìpis formaj, e chej, fòu che un,
          a vegnarèsin, secònt te, ognùn distrùt.

          Duncja, se dal rar sti màcis colòu fun
          a sòn par dut o’n part secònt te caušàdis,
          al sarès di so matèria cussì dišùn

          stu planèt, o in tal mòut ca si spartìs
          il gras e’l magri ta’un cuàrp, cussì chist
          in sè’l cambiarès li pars dènsis e ràris.

          Se dal rar si tratàs, al sarès manifest
          in ta n’eclìs solar che trasparì a farès
          la lus, com’che nisùn cuàrp rar al rešìst.

          Ma chist nol è’l cašu, e alòr d’jodi a sarès
          ’l altri, e s’jò chèl i zès a smuarsà,
          il to parej falsificàt al vegnarès.

          Se’l rar da na banda’o l’altra nol trapàsa,
          alòr lì un punt di èsi al varès
          che’l so opòst di zì oltri nol lasa;

          e di lì si riflèt’l raj che lus ghi dà’ai planès,
          cussì com’che colòu da veri’l vèn rifletùt,
          che plomp al tèn platàt davòu di se stes.

          Ti dišaràs cal somèa pì scurùt
          uchì il raj che in ta altri bàndis,
          par via che di pì’n sot al vèn rifletùt,

          ma in chistu cašu fà’i podarèsis
          un’sperimìnt, se provalu i volèsis,
          che font al è dal flun da l’idèis vùstris.

          Tre spièlis ti ocòrin; doj ti’u pošisiònis
          no tant lontàn; il ters, pì lontanùt
          mètilu e pròpit in miès daj àltris.

          Davànt di lòu, ma a li spàlis metùt,
          fà ch’un lumìn al ilùmini i spièlis
          cussì che’l so raj a te’l vegni rifletùt.

          Se ben che la lus in tal miès da l’altri lùcis
          da li àltris a è pì pìsula, t’jodaràs
          che luminoša a’è coma li àltris.

          Adès, com’ch’al bati daj ràis infogàs
          da la nèif al resta dut nut il sogèt,
          esìnt il colòu so e’l frèit cul cjalt scjampàs,

          alòr, cussì restàt tu’n tal to’ntelèt,
          di lus tant viva ’mplenìti adès i vuej,
          che stela lušìnt ti somearà dal aspièt.

          Dentri di chel cjèl dal divìn benvolej
          atorotòr si zira un cuàrp che la virtùt
          al à di vej il èsi di dut sè ca è di miej.

          Chel cjèl ca ni tèn cun tancju vuj jodùt,
          chel èsi al spartìs in divièrsi esènsis,
          di luj distìntis, ma part dal so contenùt.

          I àltris ziròns in vàriis diferènsis
          li esènsis che dentri di sè a’an
          paj so ušus a dispònin coma simìnsis.

          Scju òrgans dal mont zirànt cussì a vàn,
          com’ch’jodi ti pòs, da scjalìn a scjalìn,
          e di sù a cjòlin e di sot a fàn.

          Vuarda ben tu ch’i ti stàs scoltànt sidìn
          com’che a sè ch’i ti vus mi staj visinànt,
          che dopo ti pòsis tu fà da lumìn.

          Il motu e la virtùt d’ogni zìru sant,
          coma che pal fabri a è l’art dal marcjèl,
          i motòus als e beàs i'u stàn caušànt;

          e’l cjèl che tanti lucjùtis a fàn bièl,
          da la granda mins che movi’l fà e ’nforma
          l’imàgin al cjoj par ogni so lumìn bièl.

          E coma che tal vustri pòlvar l’alma
          ta li so divièrsis pars a si difònt
          e ognuna di sti pars a ànima,

          cussì la ’nteligènsa—di chist tèn cont—
          a sparpaèa’l ben so’n ta li stèlis,
          movìnt atòr da l’unitàt dal so mont.

          L’angelica virtùt divièrsis lèghis
          a fà cuj presiòus cuàrps che ic a ispìra
          e taj cuaj, coma vita’n vuàltris, a s’unìs.

          Pa la 'legra natura da’ndà ca spira,
          la virtùt tal cuàrp misturada a lus
          com’che la biela lus’n tal vuli a si mira.

          Da chista a vèn chèl che da lus a lus
          al somèa diferènt, no da fìs e ràr:
          ic a è’l prinsìpit formàl ca prodùs

          secònt il so bon volej, il scur e’l clar.

Cjànt Ters

          Chel soreli che prin scjaldàt mi veva il pet,
          rivelàt mi veva la biela veretàt,
          provànt e riprovànt, e’l so dols aspièt;

          e jò, ch’i volevi tegni dimostràt
          che corešùt i’eri e sigùr doventàt,
          par cussì dìšghi il cjàf i vevi alsàt;

          ma na višiòn a mi si veva prešentàt,
          ch’al jòdila tegnùt mi 'ngrimpava tant stret
          che di confesàmi mi eri dismintiàt.

          Coma ta un veri trasparènt e net
          amondi, o’n t’àghis lìmpidis e cujètis,
          ma no tant fòndis da no jòdighi’l lièt,

          a s’jòdin li nustri mùšis spielàdis,
          ma debulùtis, coma pèrlis’n blancja front
          ch’un puc a vòu par rivà a jòdilis;

          cussì, mùšis che tabajà ’volèvin un mont
          jodùt i vevi, e’n tal sbàliu contrari i eri colàt
          di chèl ch’amòu ’l veva ’mpiàt tra omp e font.

          Al momènt che jò i vevi lòu notàt,
          ca fòsin figùris di spièli pensànt,
          par jodi cuj ca èrin mi eri ziràt;

          e jodùt no vevi nuja, e di nòuf  ’ndavànt,
          dret taj vuj da la me dolsa guida, i vevi vuardàt;
          ic’a rideva, e’i vuj sans ghi ardèvin tant.

          “Se ridi ti n’jòs, nosta èsi maraveàt,”
          mi veva dìt: “al è’l to pensà da frutùt
          che’n tal just il piè nol à ’ncjamò pojàt,

          ma ’torotòr si zira, com'ch'i vevi jodùt:
          chès ch’i t'jòdis a sòn veri sostànsis
          e’a sòn chì pars’che’l so voto no vèvin finìt dut.

          Ma parla pur e cròdighi a chìstis;
          che la lus dal alt che contèntis li tèn
          chì a vòu che dùtis  si tègnin fèrmis.”

          E jò al spìrit cal pareva pì ben
          dispòst di contà, voltàt mi eri, dišìnt,
          com’omp che puntàt al è’n tal so dišèn:

          “O spirt ben creàt, che’i ràis ti stàs godìnt
          da l’eterna vita, e’l ben so ti sìns
          che prin di vèjlu gustàt a nol s’intìnt.

          Gust i varès se adès ch’i sìn visìns
          il nòn to ti mi dišès e da la to zènt.”
          Alora ic, pronta e cuj vuj ridìns:

          “La nustra caritàt no’a nisùn intènt
          al just di sieràighi’l cancèl, com’la caritàt
          di chè che com'che ic a è a vòu vej la so zent.

          Com’na vèrgin mùnia’l mont mi veva ospitàt,
          e se la to mins sù e jù mi vuarda,
          ch’jò i soj pì biela no ti tegnarà platàt,

          ma a ricognosarà ch’jò i soj Picarda,
          che, metuda chì cun scjù altri beàs,
          beàda i soj’n ta la sfera pì tarda.

          I nustri afiès, ca vègnin inflamàs
          doma in tal plašej dal spìrit sant,
          gust a’an di èsi’n tal so òrdin formàs.

          E stu destìn, che bas al par d’èsi tant,
          dàt a ni’è stàt pars’che trascuràt i vìn
          i nustri vòtos, o lasàs ju vìn dibànt.”

          E jò a ic: “Cualchicjusa di divìn
          luši a s’jòt dal vustri tant bièl aspièt
          che cussì tant vi cambia da com’ch’i’èris prin;

          e prin d’adès no mi’eri’mpensàt, puarèt
          ch’i soj; m’adès m’juda sè ch’i ti mi dìs,
          ch’al recuardàmi a mi parta dirèt.

          Ma dišmi: vuàltris ch’i sèis chì contèntis,
          no dešideràišu di zì’n ta un lòuc
          pì alt ’ndà che pì visìn ghi sarèsis?”

          Cuj altri spirs a veva prin ridùt un puc;
          e mi veva dopo rispundùt cussì contenta
          ca pareva àrdi d’amòu dal prin fòuc:

          “Fradi, di sè ch’i volìn a mi cujèta
          la caritàt stesa, ca mi fà volej
          doma sè ch’i vìn, che'l altri nol impuarta.

          Se di zì pì’n alt i vèsin da volej,
          puc d’acòrdu’l nustri dešideri’l zarès
          cul volej di chèl che chì ni vòu vej;

          e chistu chì ben d’jodi ti podarès
          se di èsi'n caritàt a’è chì necesitàt,
          e se la so natura di capì ti vès.

          Ànsi, a ghi tòcja a stu èsi beàt
          tègnisi dentri dal alt volej divìn
          par che di doj volèis un sòu’l vegni formàt;

          cussì che com’da scjalìn a scjalìn i stìn
          in ta stu regnu, a dut il regnu ghi plàs
          com’pur al re ch’al so volej ni tèn visìn.

          In ta la so volontàt a è la nustra pàs:
          ic a è chel mar che vièrs di chèl dut s’inclìna
          ’n tal mont, fin i ànzui da ic stàs creàs.”

          Clar mi’era alòr com’che ducju i cjèj a èrin
          paradìs, encja se pa la gran gràsia
          dal Creatòu ducju compàis no la godèvin.

          Ma com’ca capita ch’un mangjà al sàsia
          e di un’altri a resta la gola,
          che d’un si vòu e dal altri si ringràsia,

          cussì fàt i vevi jò, cun fàt e cun peràula,
          par capì da ic cual’ ca era la tela
          che’l tesi nol era ’ncjamò zùt a finila.

          “Par vita buna e grant mèrit a è ulà,
          pì’n sù,” mi veva dìt, “na fèmina che nòrmis
          a’a dàt al mont par cuj sì si vistìs e vela,

          che fin al murì, dì e nòt, cun chel nuvìs
          si stedi ch’ogni voto al aceta
          se fàt al è cun amòu e bòis propòšis..

          Par zìghi davòu, lasàt i vevi da zovinuta
          il mont, e il so àbit i vevi vistìt
          cul propòšit di vivi la so vita.

          Ma alora òmis di puc bon propòšit
          fòu mi vèvin tiràt da la dols’claušura.
          Diu’l sà ben cuant che dopo i vevi patìt.

          E chist’altri splendòu ch’a te si mostra
          a la me destra indà cal stà ardìnt
          di dut il luši da la sfera nustra,

          sè che jò’i ti dìs di me, ic a s’intìnt:
          mùnia a era, e ic pur a veva cussì pierdùt
          il vel da chej che puc a’n vèvin di sintimìnt.

          Di rimètila’n tal mont a vèvin podùt,
          cuntra’l so volej e la bun’ušansa,
          ma’l vel dal so còu jù nol è maj vegnùt.

          Chista a è la lus da la gran Costansa
          che pròpit dal secònt vint di Soave
          dàt a veva la tersa e ùltima potensa.”

          Cussì mi veva parlàt e dopo tacàt a veva l’Ave
          Maria a cjantà e cjantànt a era svanida
          com’alc che’n t’aga scura ’nglutìt al è.

          I me vuj che chel tant la vèvin seguida
          che pusìbul ghi’era, a la fin
          si vèvin ziràt vièrs l’imàgin’ lìmpida

          di Beatrìs e lì fìs a restàvin;
          ma chè cun’un lamp ferìt a veva'l me sguàrt
          cussì ch’in alt i me vuj restà no podèvin;

          par chèl di domandàighi i vevi fàt ritàrt.

Cjànt Cuàrt

          Fra doj plàs, 'l un dal altri altritànt bon
          e distànt, un omp lìbar al morarès
          di fan prin che d’un al cjolès un bocòn;

          cussì’l starès un agnèl’n miès da li bràmis
          di doj lùpos crudej, di ognùn temìnt;
          e cussì’l starès un cjan tra do dàinis:

          par chèl, s’jò’i taševi, d’incolpami no intìnt,
          nè di laudami; taši mi tocjava,
          daj me dùbis tal stes mòut pocàt esìnt.

          I taševi, ma’l dešideri me s’jodeva
          ’n ta la me siera, e’l me domandà cun chèl;
          pì clar di cussì èsi nol podeva.

          Fàt a veva Beatrìs com’che fàt’l veva Danièl,
          da Nabucdònošor calmànt la colera
          che rindùt lu veva cussì tant crudèl;

          e dìt a veva: “Ben i jòt com’ca ti tira
          uchì e ulì ’l un e 'l altri dešideri,
          che diši no ti pòs sè ch’ti preferìs na vura.

          Tu ti rašònis: ‘Se'l volej bon al resta e lišeri,
          la violènsa d’àltris par cuala rašòn
          a ghi cjòlia mèrit al me dešideri?’

          E di dubità ti somèa pur bon
          il tornà da l’ànimis’n ta li stèlis,
          secònt sè cal à dìt il Platòn.

          Tal to volej a pòchin sti domàndis
          duti dos compàgnis; ma’i vuej par prin

          tratà la pì sindiòsa di chist' idèis.

          Daj Serafìns, chèl che a Diu ghi’è pì visìn,
          Mošè cal sedi o Samuel o chel Zuan,
          il un o’l altri, o Maria, dišìn,

          ta un’altri cjèl di sigùr a no stàn
          che chiscju spìris che adès ti'as jodùt
          che’n tal so èsi pì o mancu’l stes timp a’an;

          ma dùcjus a fàn bièl il prin zir par dut,
          e ognùn al gòt, tal mòut so, il dols stà
          ’n ta stu post dal spirt eterno intìnzùt.

          Chì a si pòsin jodi, no parsè che chista
          a è la so sfera, ma coma un sen
          dal pì bas di st’alta sfera celesta.

          Stu parlà ’ghi zòva pì al vustr’inzèn,
          che doma di sè ca è sensìbil al capìs,
          che’n sèguit al intelèt a si rìnt dègn.

          La scritura cussì a l’inteletuàlis
            vùstris si adàta, e piè e man
          a Diu, altri intindìnt, ghi atribuìs;

          e la Glišia Santa, cun aspièt umàn
          Gabrièl e Michèl vi raprešenta,
          e chel altri che Tubia rifàt al à san.

          Chèl che Timeo da l’ànimis al conta
          a nol è coma chèl che chì i jodìn,
          encja s’al pàr cròdighi a sè cal conta.

          Li ànimis ta li so stèlis a tòrnin,
          al dìs, crodìnt d’èsi da chì distacàdis
          cuant che natura i cuàrps a vòu ca ’nfòrmin.

          Ma forsi n’ocòr cussì capì sè cal dìs,
          e a pòl ben dasi, encja s’a no pàr,
          ch’intìndi nol voli ròbis ridìculis.

          Se’nvènsi al intìnt laudà’l rotònt altàr
          cun mèrit o colpa, alora forsi
          alc di just al riva a meti al ripàr.

          Mal capìt, stu prinsìpit a stuàrzi
          al è zùt cuaši dut’l mont, cussì che Gjove pur,
          e Mercùri e Mars nomàs sòn stàs cussì.

          L’altr’idea che di chè no ti sòs sigùr
          mancu velèn a’a, pars’che la malìsia
          so asaj no è par rìnditi impùr.

          Se justa a no par la nustra gjustìsia
          ai vuj daj mortaj, al è pur argumìnt
          di fede e no di bruta erešìa.

          Ma par cal posi’l vustri rašonamìnt
          penetràighi ben in ta chista veretàt,
          ti faraj contènt, com’ch’i ti stàs volìnt.

          S’a si’a violènsa cuant che il violentàt
          a nol juda par nuja chèl cal sfuarsa,
          alòr un spirt cussì a nol vèn scušàt;

          che’l volej, s’a nol vòu, no si smuàrsa,
          ma’l fà, com’ca ghi’è naturàl di fà al fòuc,
          encja se mil vòltis si gh’impòn fuarsa.

          Par chèl, se chèl a si plèa tant o puc,
          la fuarsa’l juda, e chìstis cussì’an fàt,
          che tornà a varèsin podùt’n tal sant lòuc.

          Se’l volej pròpit intej al fòs stàt,
          com’chèl di Sa’Lurìns’n ta la grilia metùt
          e di Musio ch’a la so man dur si veva mostràt,

          e tornà’n claustri ’varèsin cussì podùt,
          so vera cjaša, na volta liberàdis;
          ma’un volej cussì grant si lu’a di rar jodùt.

          E sti peràulis, s'i ti li’as capìdis
          benòn, il rašonamìnt a tègnin anulàt
          ca ti varès turbàt ben altri vòltis.

          Ma èco ch’i ti’as n’altra dificltàt
          da afrontà, e besòu no ti rivarès
          a svinculati: ti restarès prin stracàt.

          Ta la to mins chist’i’ai jò lasàt imprès
          che ànima beàda bušìis a no dìs
          pars’che dongja a ghi stà a Diu stes;

          e da Picarda dopo ti sintèvis
          com’che Costànsa al vel ghi era stada fedèl,
          cussì ca somearès che chì a mi contradìs.

          Tanti vòltis, fradi me, a si fà chèl
          che par scjampà’l perìcul, e a malavoja,
          a si fà chèl, com’ch’i dìs, cal è puc bièl;

          com’Almeòn che, se pur cun pucja voja,
          preàt dal pari, so mari al veva copàt,
          e mòstru si veva cussì fàt, cuntra voja.

          Uchì i vuej ch’i ti tègnis ben pensàt
          che violensa e volej a’nsembrasi a vàn
          e sè cal ufìnt nol vèn sempri scušàt.

          Il volej asolùt a si opòn al dan;
          ma chel tant e basta a ghi cunsintìs
          che sinò si varès pì ’ncjamò malàn.

          Duncja, cuant che Picarda di chèl a dìs,
          dal volej asolùt, e no d’altri, a’ntìnt,
          cussì che tant ic che jò i dišìn ròbis vèris.”

          Dal sant flun chistu al era ’l ondulamìnt
          cal sgorga da’ndà che dut’l ver al vèn;
          cussì dut contènt mi veva fàt il so rašonamìnt.

          “O divina, amada dal prin ben,”
          alòr i vevi dìt, “che cul parlà m’inònda
          e scjàlda tant che sempri pì vif mi tèn,

          la me afesiòn a no è asaj fonda
          par rivà a favi gràsia par gràsia;
          chist lu farà chèl cal jòt e’l pòl avonda.

          Ben i jòt che maj, ma maj, no si sàsia
          ’l intelèt nustri s’a nol vèn luminàt
          da Diu, che sinò il ver maj, po, no si’a.

          Tal ver divìn a si mèt, com’ nemàl ’ntanàt,
          apèn ch’a luj s’unìs; e ghi resta unìt:
          sinò se’l valarèsia’l dešideràt?

          Al nàs par chèl, coma menàdis’n ta li vis,
          al piè dal ver il dùbit; e a è natura
          ca ni pòchi sempri pì’n alt vièrs li pìchis.

          Stu chì m’invida, chistu mi sigura,
          madona me, di domandavi cun rispièt,
          di n’altra veretàt, ca mi’è scura.

          Al pòsia ’l omp dà sodisfasiòn, puarèt,
          ai vòtos mancjàs cul fà daj altri bens
          ch’al Alt ghi somearèsin ognùn corèt?”

          Beatrìs mi veva vuardàt cuj so vuj plens
          di lušìgnis di amòu, cussì divìns,
          che rindùt mi eri al so splendòu intèns:

          calàs mi èrin i vuj, e scurida la mins.

Cjànt Cuìnt

          “Se ’nformada ti mi jòs dal vif amòu
          che di compaj in cjera no si jòt sen,
          cussì che daj vuj tos i vìns dut il valòu,

          nosta fati maravèis, che chist’ al vèn
          dal jodi perfèt, cussì che un ben jodìnt,
          il piè al mòuf vièrs il ben jodùt ben.

          Ben i’jòt com’che zà al và risplendìnt
          tal to intelèt il eterno luši
          e, jodùt, dom’par chèl e sempri’l và ardìnt;

          e, s’altri’l vustr’amòu al và’a seduši,
          altri a nol è che di chèl  na olma
          mal capida che chì si la jòt straluši.

          Savej ti vùs se’n altri mòut, e coma,
          compensà si pòl pal mancjàt voto, tant
          che di pari pas a zèdin il Alt e la vustr’alma.”

          Cussi Beatrìs scuminsiàt a veva stu cjànt;
          e com’un che’n tal dut diši si tèn butàt,
          a veva continuàt cussì’l so discòrs sant:

          “Il miej regàl che Diu, di so maestàt
          creànt al à fàt e da la so bontàt
          cussì ben si riflèt e tant al è apresàt,

          al è stàt chèl di dàighi al volej libertàt;
          che doma li creatùris inteligèntis,
          il Signòu dùtis di chista al à dotàt.

          ‘Adès t’jodaràs, se tu ti mi seguìs,
          ’l alt valòu dal voto, se cussì al è fàt
          che Diu’l cunsìnt cuant che tu ti cunsìntis;

          chè, tal stabilì tra Diu e ’l omp il pat,
          sacrifìsis si fàn di stu tešoru,
          zà minsonàt, e si'u fàn cul stes àt.

          Duncja, cun sè a si pòsia scambiàlu?
          Se ben ti cròdis d’ušà chèl ch’i ti’as ufrìt,
          dal mal cal vèn d’àltris, fà’un bon lavoru.

          Che sè ch’i ti dìs al è just ti’as zà ben capìt;
          ma la Glišia Santa a dà dispensa,
          contrària, si pensarès, da sè ch’i’ai dìt;

          chì alòr a è miej ch’i ti fèdis pauša
          par dàighi timp al mangjà ch’i ti’as mangjàt
          che d’un bon digerì nol resti sensa.

          A chèl ch’i ti spieghi tenti ben sveàt,
          e tègnilu cont; che a no è siensa
          chè di vej alc capìt ma no conservàt.

          Do ròbis a ocòrin par vej l’esensa
          di stu sacrifisi: la prima ’è chista,
          chè ca si fà; l’altra a è la promesa stesa.

          Di st’ùltima maj si pòl diši “basta”
          prin da la so fìn; e di chèl ti pòs
          adès ben jodi di sè ca si trata:

          par chèl necesari ghi’era ai Ebrèos
          di ufrì, encja se chèl ca ufrìvin
          permutà’l podeva, com’ch’al curìnt ti sòs.

          Che altra, la matèria stesa, dišìn,
          a si pòl forsi, cuj sàja, scambiala
          cu n’altra, sensa che'n colpa i zèdin.

          Ma che nisùn il cargu da la spala
          di so volej’l cambi se prin voltada
          no’è stada la claf blancja e la zala;

          e ogni permutasiòn a è ’nvàlida
          se la matèria vecja’n ta la nova
          com’l cuatri’n tal sèis a no vèn tegnuda.

          Ma s’alc i vìn che cul so valòu al và
          dut scuilibrànt cualsìasi balansa,
          altra matèria alòr’ puc a zova.

          Il voto a nol è monada, se ben si pensa:
          fedej bišugna èsi, tegnìnt ben badàt
          di no fà com’ Jefta cu la so promesa;

          ca sarès tant miej s’al vès dìt: ‘Mal i’ai fàt,’
          che, mantegnìnt, fà pešu; e cussì cretìn
          jodi ti pòs che’l gran duce daj Grecs al era stàt,

          che planzi al veva fàt Ifgenia’n tal so aspièt ninìn
          che planzi’al fàt di sè i triscj’ e i bòis
          ch’a un cussì crudèl cult maj crodùt ghi vèvin.

          Tal mòvisi, Cristiàns, sèrius d’èsi i vèis;
          no stèit èsi coma na pluma’n ta ogni vint,
          pars’che lavàs d’ogni aga i no vegnèis.

          I vèis il nòuf e il vecju Testamìnt,
          e’l pastòu da la Glišia ca vi guida:
          vi basta chistu pal vustri salvamìnt.

          S'i sintèis da la malvoja la clamada,
          òmis a bišugna ch’i sèdis, no piòris,
          che ’l Ebreo no vi fedi na riduda.

          No stèit coma ’l agnèl fà cal lasa li tètis
          di so mari e, taj so saltùs dut atìf,
          a la fin a si parta ’ntòr ròbis brùtis.”

          Cussì Beatrìs a mi, com’ch’jò i scrìf;
          dopo cun tant dešideri si veva voltàt
          vièrs ’l alt indulà che’l mont al è pì vif.

          Il so taši e’l so aspièt dut cambiàt,
          la me granda voja a vèvin stupidìt
          di vèighi ’ncjamò tanti domàndis fàt;

          alòr, com’na frecja che’l sen a tèn culpìt
          prin che’l spac al vedi di tremà smetùt,
          che zà rivàs i’èrin tal secònt cjèl i vevi capìt.

          Beatrìs i vevi chì cussì contenta jodùt
          che pì vièrs la lus di chel cjèl a zeva
          e pì e pì’l luševa’l pianeta’n dut.

          E se’n ridi la stela si cambiava,
          cussì encja jò, che la me natura
          a tramutà sempri a mi partava!

          Com’ta na vasca di pès, calma e pura,
          atiràs a sòn i pès a chèl cal vèn di fòu,
          e vièrs chel pàscul a vàn cun primura,

          cussì un miàr jodùt i'n vevi jò cun splendòu
          vignì vièrs di me, e d’ognùn si sinteva:
          “Eco chèl che pì grant’l farà’l nustr’amòu.”

          E pròpit com’ch’ognùn vièrs nu’l vegneva,
          jodi’l feva’l spirt di contentèsa plen
          in ta la lus clara che’n luj a splendeva.

          Di chèl che chì a taca, letòu, pensa ben
          coma ch’i ti ti sintarès tormentàt
          se di zì avànt i no farès pì sen;

          e t’jodarès tu com’che dešideràt
          i vevi da lòu di sinti com’ca èrin,
          cussì com’ch’ai me vuj si vèvin mostràt.

          “Beàs chej che, com’te, i trònos a jòdin
          dal triònf eterno par vej la gràsia
          vuda prin che la milisia a bandònin!

          Dal lustri che par dut il cjèl si spàsia
          impiàs nu’i sìn; e s'i ti dešìderis
          di nu savej, ti dišarìn sè che chì si’a.”

          Cussì a mi veva un di chej sans di spìris
          dìt; e alòr Beatrìs: “Domanda pur,
          e cròdighi com’a peràulis divìnis.”

          “Ben jò i jòt com’ch’i ti t’inglùsis sigùr
          tal luši che daj to vuj a ti vèn fòu
          e che’nflamàt’l vèn dal to ridi pur;

          la me mins, bunànima, savej a vòu
          cuj ch’i ti sòs, e parsè che chì ti àrdis,
          in ta la sfera che d’altri a risèif’l lušòu.”

          Sti peràulis ghi vevi dìt a la lus, e drètis,
          che prin mi veva parlàt, e ic lušìnt
          pì di prin si veva fàt, e tant, al sìntilis.

          E com’il soreli ca si plata ridìnt
          di masa lus, com’che’l cjalt’l tèn rošeàt
          chel vel di vapòu ca lu stà cujerzìnt,

          pal so grant gjoldi mi si tegneva platàt
          dentri dal so raj luminòus il spìrit sant;
          e cussì rispundùt mi veva, in sè dut sieràt,

          in ta la maniera cal cjanta’l pròsin cjànt.

Cjànt Sest

          “Dop’che Costantìn l’acuila ’l veva voltàt
          cuntra’l cors dal cjèl, che ic a veva seguìt
          davòu dal antìc cun Lavinia maridàt,

          sent e sent’àis e pì, in tal lontàn lìmit
          d’Europa ’l usièl di Diu si veva tegnùt
          in ta l’altùris da’ndà cal era prin partìt;

          e da l’ombra da li plùmis sàcris, dut
          il mont da lì ’l veva governàt, di man a man,
          e plan plan ta la me man al era cussì vegnùt.

          Sešar i soj stàt, e i soj Gjustiniàn,
          che par volej dal Signòu, benevolènt,
          li lègis i’ai ben rafinàt, di me man.

          Ma prin ch’a l’òpera i stès lì atènt,
          ch’una natura Crist al vès, e no dos,
          i crodevi, e di chist i’eri contènt;

          ma alora’l benedèt Agapitos,
          grandìsin pastòu, a la fe’ sincera
          indresàt mi veva cu li peràulis sos.

          Crodùt ghi vevi, e sè che so fede a era,
          cussì clara joduda la vevi com’ch’i vevi sempri jodùt
          ta na contradisiòn la falsa e la vera.

          Apèn che cu la Glišia i piè i vevi movùt,
          par gràsia so Diu a mi veva ispiràt
          il grant còmpit, e dut’n luj mi eri metùt;

          al me Belizàr li àrmis ghi vevi fidàt,
          e chist’al cjèl stes a ghi veva plašùt cussì tant,
          ch’al lavoru pì ’ncjamò mi eri butàt.

          Par rispundi a la prin domanda, pì avànt
          n’ocòr ch’i zedi; ma la so condisiòn
          a mi custrìns di zìghi pì in davànt

          par ch’i t’jòdis cun se sorta di rašòn
          ca si mòuf cuntra chel sacrisant di sen
          tant chèl ca lu fà so com’chèl ca lu opòn.

          Jòt cuanta e cuala virtùt cal veva fàt degn
          di riverensa; e'n tal momènt al veva tacàt
          che Palànt al era muàrt par conferighi’l regn.

          Tu ben ti sàs che’n Alba a si veva ‘ncjašàt
          par trešinta àis e pì, fin che fin’n fin
          dom’par luj i tre e i tre a vèvin lotàt;

          cussì pur dal mal da li Sabìnis fin
          al dolòu di Lucrèsia ben i ti sàs
          com’che i sièt re vinsùt a vèvin dut il visìn.

          Ti sàs pur sè cal veva fàt cuant che’n taj bras
          daj Romàns partàt al era stàt cuntra Pir e Bren
          e cuntra comùns e principalitàs;

          e da chì’l vèn’l Torcuàt e’l Cuìns, cal otèn
          daj cjavielàs’l nòn, e i Dècjus e i Fàbius,
          famous, che di laudà volentej ghi tèn.

          Par cjera ’sòn i Àrabos da luj stes metùs
          che davòu dal Anibal a’an pasàt
          chej valòns alpìns da l’àghis tos, Po, scorùs.

          Sot di luj, da zovinùs, a vèvin trionfàt
          Sipiòn e’l Pompèo; e là che nasùt
          ti sòs, sot’l Fièšul, tant amàr al era stàt.

          Alòr, al timp che dut’l cjèl al veva volùt
          a so mòut rindi dut’l mont serèn,
          Sešar al veva cjòlt e, Roma volìnt, tegnùt.

          E chèl che fàt al veva dal Var fin al Ren,
          jodùt a vèvin il Isàr e’l Er, coma pur’l Sena
          e ogni val indà che ’l Rodàn al è plen.

          E chèl che fàt al veva dopo’vej lasàt Ravena
          e saltàt’l Rubicòn, di un svualà al era stàt
          tal che nè bocja a pòl contà nè pena.

          Dut armàt si veva dopo vièrs la Spagna voltàt
          e, pasàt Duràs, Farsàlia ’l veva bastonàt,
          cussì che fin tal Nil cjalt ’l dolòu al era rivàt.
          Vièrs Antandri e’l Simoènt si era ’lòr aviàt,
          jodìnt pur’l post ’ndà ch’Etore’si cuba
          e tant dan al Tolomèo ghi veva dopo fàt.

          Da là com’un folc si era butàt su Juba;
          l’àlis al veva dopo spleàt, vièrs la Spagna zìnt,
          par fà taši la pompeana Tuba.

          Di sè che cul sen fàt al veva'l duce, tèn a mint,
          Brutus cun Casio’n tal’Infièr al bàja,
          Perugia e Modena lasànt lì, patìnt.

          Cleopatra pur a veva planzùt, pì di na scàja,
          e, da chèl scjampànt, da’un madràs velenòus
          si veva fàt becà, murìnt cainànt da sta plàja.

          Fin al Mar Ros chistu al veva sfueàt i colòus;
          e’n dut’l mont al veva partàt tanta pas
          che’l templi di Zan al era restàt silensiòus.

          Ma sè che stu sen—e di luj jò’i no tàs—
          prin fàt’l veva, e di fà ghi restava pur
          ’n taj terèns ca èrin da luj dominàs,

          in tal jodi al doventa puc e scur,
          se’n man al Ters Sèšar a si lu mira
          cun vuli clar e afièt amondi pur;

          che la granda gjustìsia ca m’ispìra,
          concedùt ghi veva, par man di chèl minsonàt,
          la gloria di vendicà la so ira.

          E chì ti pòs ben tènti maraveàt:
          pì tars cun Tito a fà vendeta al era zùt
          da la vendeta dal tant antìc pecjàt.

          E cuant che’l dint longobàrt al veva muardùt
          la Glišia Santa, sot da li so àlis
          a judala Carlo Magno si veva metùt.

          Adès gjudichèa tu che figùris
          ch’jò i’ai acušàt, e’i so fàj
          che caušàt a àn duti li vustri malòris.

          Il prin di lòu al sen public i gìlios zaj
          a contrapònin, e’l secònt ’l altri al sostèn,
          cussì che cuj che’n tal just al è no si sà maj.

          Ca fèdin i Ghibelìns, sot altri sen,
          ca fèdin pur; parsè che’l mal sempri chèl
          al seguìs che dal just pì lontàn si tèn;

          e ca no lu bati stu Carlo novèl
          cuj so Guelfs; ma che tant’l temi li sgrìnfis
          ch’al pì grant leòn a ghi’an gjavàt il pel.

          I fioj a’an belzà planzùt tanti vòltis
          par colpa dal pari, ma no’è da crodi
          che pal so gìlio Diu’l cambi plùmis!

          Plena di spirs sta steluta si pòl jodi,
          spirs bòis, ca si sòn tegnùs indafaràs
          par che a onòu e fama davòu ghi stèdi:

          e cuant che i dešidèris a vègnin chì pojàs,
          dal just deviànt, a’è encja just che’i ràis
          di amòu puc vièrs ’l alt a vègnin alsàs.

          Ma cuant ch’i mišuràn i nustri guadàis
          ai nustri mèris, lì a è contentèsa,
          pars’ch’i savìn ch’ai mèris a sòn compàis.

          Par chèl a è che'n nu la viva gjustìsia
          tant ni dulsìs ’l afièt che maj no podìn,
          ma pròpit maj, tramutalu’n malìsia.

          Da pì vòus dòlsis nòtis uchì si sìntin;
          cussì, divièrs scjalìns in nustra vita
          bun’armonìa’n ta sti ròdis a crèjn.

          E ben dentri di chista margarita
          a lùs la lus di Romeo, che di bièl
          tant’n veva, ma puc gradìt e basta.

          Ma i Provensaj che ’nflamàt  a vèvin chel
          omp, ridùt a vèvin, e mal al cjamìna
          chèl che dan si fà criticànt d’àltris il bièl.

          Cuatri fiòlis al veva, e ognuna regina,
          Raimont Beringhier, dùtis maridàdis
          da Romeo, persona ùmil e buna.

          Puc dopo, il cont, movùt da cjàcaris,
          il cont ghi veva domandàt a chist’omp sant
          ca ghi veva tornàt sièt e sinc par dèis.

          Alòr al era partìt stu vecju, lambicànt,
          e se’l mont il grant còu cal veva al savès,
          di com’che di dì’n dì’l zeva lemošinànt,

          tant pì che maj a lu laudarès.

Cjànt Siètim

          “Osanna, sanctus Deus sabaòth,
          superillustrans caritate tua
          felices ignes horum malacoth!”

          Cussì al ritmo di stu cjànt chistu’a
          si veva voltàt, cjantànt luj stes sta sostansa,
          fašìnghi, a ducju doj i lumìns, copia:

          e chist e chej, al sun di sta sostansa,
          movìnsi svels com’il lušòu di falìscjs,
          a èrin sùbit svanìs’n ta la distansa.

          “Sù,” mi vevi dìt, “faighi pur li to domàndis!”
          “Dìšghi,” mi diševi, “a la me madona
          che la sèit’mi cjoj cul dols da li so gòtis.”

          Ma che riverensa ca ghi feva corona
          a dut me stes, cun chel Be e chel trìs,
          colà mi feva’l cjàf, coma un mona.

          Cussì stupidìt mi veva chì lasàt Beatrìs,
          ca veva dopo tacàt, cun bocja tant suridìnt
          che fàt contènt a varès encj’un omp in flàmis:

          “Il me alt parej infalìbil esìnt,
          com’che vendeta justa punida a vèn
          cun gjustìsia, i vuej zì chì esponìnt;

          i dislearaj’l grop che’n dùbit ti tèn;
          tu scòltimi ben, che li me peràulis
          grandi veretàs ti partaràn a sen.

          Par vej “no” dìt al alt no da li stèlis
          che frenalu a volèvin, ’l omp maj nasùt
          al veva se stès danàt, e danàt ducju’i àltris;

          l’umanitàt a veva dopo la salùt pierdùt
          e par tancju sècuj a era restada’n grant eròu,
          fin ch’al bon Diu vignì jù ghi veva plašùt

          indà che la natura, dal so fàtòu
          lontanada, a sè unìt al veva'n persona
          doma cul àt dal so eterno amòu.

          Adès alsa’l cjàf a chèl ca si rašòna.
          Sta natura, al so fatòu unida,
          creàda a era sincera e pura;

          ma par fal so a era stada dopo butada
          fòu dal paradìs, ma ic a era ca si veva sbandàt,
          e fòu dal ver e da la vita a era restada.

          Duncja, la pena che la cròus a ghi veva dàt,
          s’a la so natura umana si mišura,
          nisùn in mòut cussì just a veva maj becàt;

          ma nisùn’ofèša stada a era cussì dura
          se ben si pensa a chèl ca la sufriva,
          ch’in sè al veva cjòlt sù sta natura.

          D’un àt do ròbis vignì fòu s’jodeva:
          a Diu’e ai Ebrèos plašùt ghi veva na muàrt;
          par chèl ’l mont al tremava e’l cjèl si vierzeva.

          Ti jòs cussì ca no è nuja di stuàrt
          cuant ca si dìs che na justa vendeta
          vendicada ’e stada da magistràt pì fuàrt.

          Ma jò’i jòt adès che la to mins, streta
          dal pensej, a disleà un grop a stà tentànt,
          e di sleàlu cun granda voja a si speta.

          Ti dìs: ‘Ben i capìs sè ch’i staj scoltànt;
          ma’i no capìs la sièlta che Diu al à fàt
          di salvàmi cun’un sacrifìsi cussì grant.’

          Stu misteri, fradi, ghi resta platàt
          ai vuj di dùcjus chej ca no’an ’l inzèn
          cal vèn da la flama d’amòu maduràt.

          Ma pa la rašòn stesa che chistu sen
          tant al vèn oservàt ma puc a si capìs,
          ti dìs jò pars’che pì d’àltris al era degn.

          La divin’ bontàt che a l’invìdia ’ghi dìs
          ‘Và via!’, in sè ardìnt a sfavilèa,
          mostrànt cussì li eterni bielèsis.

          Chèl che’n ta stu mòut da ic si distilèa
          dopo a nol à pì fin, ch’a no si mòuf
          pì’l so sen cuant ca lu sigilèa.

          Chèl che da ic sensa mediatòu al plòuf
          lìbar al è, parsè ca no ghi stà sot
          di chèl che’n tal mont creàt al è alc di nòuf.

          Pì che a ic si visina, pì ic si la gòt;
          e pì ch’al benvolej divìn, ch’a dut ghi da lus,
          ghi somèa,  e pì lušìnt a si lu jòt.

          A pòl vantagjàsi di ducju scju frus
          l’umana creatura; e se un al mancja,
          alòr la nobiltàt so a si ridùs.

          A piert la so libertàt cuant ca pecja
          e tant mancu a ghi somèa al pì grant ben,
          parsè che dal so lustri puc s’imblàncja;

          e la so dignitàt maj pì a otèn
          s’a no’mplenìs di nòuf il vuèit da la colpa,
          cuntra’l mal gjòldi, cul sufrì just e plen.

          Vustra natura, dut’ restada’n colpa
          pa la pècja d’Adàm, da sti dignitàs,
          com’dal Paradìs, fòu a era—orìbil colpa!

          E maj pì—sìnt ben!—a varès di nòuf pàs
          e a tornarès a vej chisti virtùs
          sensa vej scjavasàt un di scju pas:

          o che Diu stes, perdonànt, sti virtùs
          ridàt ghi vès, o che ’l omp ducju i dirìs
          sacrificàt al vès par vej di nòuf i bens pierdùs.

          Punta’l vuli adès dentri dal abìs
          dal consej divìn, e tèn’lu pì ch’i ti pòs,
          in ta la sostansa dal me rašonà, dut fìs.

          ’L omp a nol podeva cu li fuàrsis sos
          maj sodisfà, ùmil doventànt cussì tant
          cul pentimìnt pal pecjàt che lasàt lu veva ros,

          cuant che , dišubidìnt, zì sù'l voleva e tant;
          e chistu al è’l parsè che ’l omp nol veva podùt
          cu la so salvasiòn besòu zì ’ndavànt.

          Diu duncja al à a so mòut dovùt
          ’l omp ripartà’n ta la so justa strada,
          e ušà gjustìsia e pietàt al veva volùt.

          ma pars’che l’òpera a è tant pì gradida
          da chèl ca la fà, cuant che pì a mostra
          la gran’ bontàt di’ndà ca è vegnuda,

          il divìn benvolej, che’l mont al lustra,
          di fasi avànt cun ogni so via
          par ripartavi’n alt dàt si veva cura.

          Nè tra l’ùltima nòt e’l dì ch’a dut ghi’a dàt via
          un zighi davòu di tanti grandi ròbis
          maj nol era stàt fàt, da’una o d’altra via.

          Al podèvia Diu fà ròbis pì gràndis
          che ufrì se stes par che ’l omp tornà’n alt’l podès
          pì’ncjamò che dal so perdòn vièrzi l’àlis?

          Ogn’altra via bastada no ghi sarès
          a la gjustìsia se’l fiòl di Diu, puarèt,
          sè umiliànt, incarnàt a no si vès.

          A’mplenì’l to dešideri adès mi mèt
          e’n davòu i torni un punt a mèti’n clar,
          che jòdilu pur ti pòdis, bièl e net.

          Tu ti dìs, ‘L’aga jò’i jòt, e’l fòuc pur mi pàr,
          e l’aria e la cjera e li so mistùris
          si coròmpin e a dùrin un timp avàr;

          E sti ròbis a èrin pur lòu creatùris;
          pars’che, se chèl che dìt al è stàt al era ver,
          da corusiòn a vèvin d’èsi sigùris.’

          I ànzui, fradi me, e stu post sincèr
          ’ndà ch’i ti sòs, si pòsin diši creàs,
          cussì com’ca sòn, tal so èsi intèr;

          ma i elemìns stàs da te nominàs
          e che ròbis che gràsis a lòu si fàn,
          da virtùt creàda a sòn informàs.

          Creàd’è stada la matèria che lòu a’an;
          creàd’è stada chè che dàt ghi’a li fòrmis
          a li stèlis che atorotòr ghi vàn.

          L’ànima d’ogni bèstia e da li plàntis
          a vèn dal so podej al àt tirada
          dal raj e dal motu da li lùcis sàntis;

          ma la vita vustra vi’è ispirada
          dal pì alt Ben, chel stes ca la ’namora ”
          di sè cussì che’n sè sempri a resta ’tirada.

          E chì di argumentà n’ocòr na vura
          par ben capì la vustra resuresiòn:
          la vustra cjàr, pensa, fàta’è stada’n ta l’ora

          cuant che i prins genitòus stàs fàs a sòn.

Cjànt Otàf

          Na volta’l crodeva’l mont, cun perìcul,
          che la biela Ciprina’l ruvìnt amòu
          a difondès, zìnt atòr dal ters episìrcul;

          pars’che no dom’a ic ghi fèvin ’l onòu
          dal sacrifisi e dal grant venerà
          li zens antìchis in tal antìc eròu;

          ma ghi tegnèvin Diòn e Cupid d’onorà,
          chista par mari e chist’altri par frut,
          che Didòn’l veva fàt di Enea ’namorà;

          e cun chista i tachi e cun la so virtùt,
          pa la cual il nòn ghi’an dàt a la stela

          che'l soreli bunora o tars al mira dut.

          No saj pròpit com’ch’i eri rivàt ulà;
          ma d’èsighi dentri capìt i vevi dal fàt
          che la madona me a era adès pì biela.

          E com’che falìscja si jòt in ta alc d’inflamàt
          e com’che fra tanti vòus a si sìnt na vòus
          che fra dùtis cuàntis ben si tèn notàt,

          jodùt i vevi pì lùcis’n ta stu post luminòus
          mov’si ’nzìru, una pì una mancu corìnt,
          secònt, i cròt, ’l interno so jodi presiòus.

          Da nula frèida maj vegnùt jù al è un vint,
          višibil o no, dal mov’si tant festìn,
          che lent ghi’vès parùt’n tal so muvimìnt

          a chèl che uchì ogni lumìn divìn
          jodùt al vès vignìni ’ncuntra, lasànt
          il zìru ’ndà cal stà ogni alt serafìn;

          e fra chej ca èrin pì daj àltris ’ndavànt
          ‘Ošana’ si sinteva, cussì ch’in sèguit
          di sinti di nòuf i vevi sempri volùt tant.

          Vièrs me al era ’lòr vegnùt un di lòu sùbit
          e cussì al veva tacàt: “Dùcjus si prestàn
          a dati plašej, ognidùn al altri unìt.

          Nu’n zìru’i zìn cuj Principàs che’n cjèl a stàn
          di un zìr e di un zirà e di dešidèris
          che’n tal mont zà dìt ti’as, e a no ti’è stran:

          ‘Voi che’ntendendo il ters cjèl i movèis’
          e’i sìn cussì plens d’amòu, che pal to plašej
          na dolsa pas ghi dìn, po, a li to bràmis.”

          Dopo che cun riverensa i me vuj a chej
          da la madona me a si èrin ziràs
          e d’ic sigùrs si èrin sintùs e tant miej,

          a la lus ch’ufrìt si veva si èrin voltàs,
          e alòr “Cuj sèišu vu?” ghi veva domandàt
          cun vòus rota da’un còu cal bateva da mas.

          E cualicuanti fièstis jodùt i vevi che fàt
          al veva pa la gran’ contentèsa, che pì sglonfa
          encjamò fàt si veva cuant ch’jò ghi vevi parlàt!

          Cussì a mi veva dìt: “Jù’n tal mont timp fà
          puc timp i’ai godùt; ma se pì lunc’l fòs stàt
          vùt no si varès’l mal ca no si pòl disfà.

          Da te mi tèn la me ’legrèsa platàt
          che d’intòr dut luminàt a mi siera
          com’cavalej da la so seda fasàt.

          Asaj ben volùt ti mi’as la jù’n cjera;
          che se pì al lunc i fòs stàt, ti varès mostràt
          dal me benvolej la pì biela siera.

          Chel trat da la riva sinistra lavàt
          dal Rodàn dopo ca s’unìs cul Sorga,
          part da li me cjèris’l sarès doventàt,

          cun che part da l’Ausonia cussì carga
          di poscj’ com’Gaeta, Bari e Catona
          da ’ndà che’l Tront, e’l Vert, in mar al sgorga.

          Zà mi luševa’n tal cjàf la corona
          di che cjera dal Danubio tajada
          dopo che li rìvis todèscjs al bandòna.

          E la biela Trinacria, frušinada
          tra Pachìn e Peloro, insima’l golf
          che da Euro’l risèif la pì gran’ menada,

          no da Tifeo ma doj vapòus di solf,
          i so res a varès encjamò spetàt,
          nasùs par me da Carlo e da Ridolf.

          se’l brut governà, che sempri ateràt
          il pòpul sclaf al tèn, alòr nol varès
          il sigà di Palermo—‘Morèit!’—caušàt.

          E se me fradi fin d’adès chist al jodès,
          da la crumira mišeria daj Catalàns,
          par no ufìndiu, lontàn si tegnarès;

          e a è miej ca si sbarasi daj so malàns,
          o di chej d’àltris, cussì ch’a la so barcja
          càrgus no si ghi meti masa pešàns.

          luj, che di largjesa’n d’aveva pucja—
          no coma’l pari—tant bišugna’l varès
          di zent che’l ben daj àltris a no stòrcja.”

          Sicòma che jò’i cròt che dut’l gjoldi stes
          di sè che’l to parlà, o siòr me, m’implenìs,
          là’ndà ch’ogni ben al tàca e finìs, adès

          lu aprèsi jò com’che tu ti lu gòdis,
          e pì’ncjamò i lu gòt; e chist pur mi’è cjàr,
          che stu gjoldi in Diu stes ti lu mìris.

          contènt com’ch’i ti mi’as fàt, rìndimi pur clar,
          sicòm’ch’a dubità parlànt ti mi’as movùt,
          com’che da mari dolsa’l pòl èsi un frut amàr.”

          Chist’jò a luj; e luj a mi: “Se jò’n dut
          ti mostri’l ver, a sè ch’i ti domàndis
          vièrs il to vuli, e tègnilu ben vierzùt.

          Il ben che dut il regn che tu ti scàlis
          al volta e’l fà contènt, ghi dà pur virtùt
          cu la so providensa a sti grandi stèlis.

          E no sòn doma curàdis par dut
          li natùris che la mins a àn perfeta,
          ma dut il so èsi e la so salùt:

          e par indulà che chist’arco al saèta,
          a ghi cola la frecja’n ta predestinàt fin
          com’se’n tal so sen a fòs mandada, e dreta.

          Se cussì no fòs, il cjèl ca ti è visìn
          al produšarès na sorta di efiès
          che pì che art a sarèsin un cašìn;

          ma chist nol pòl èsi, se i intelès
          ca mòvin sti stèlis no sòn difetòus
          o al è difetòus il prin, ca no ju’a fàs perfès.

          Vutu chistu jodi’n ta’un mòut pì luminòus?”
          E jò: “N’ocòr, chè impusìbul mi par
          che’l mont’n ta chèl ca à di èsi al sedi estroùs.”

          Alòr luj: “Nol sarèsia pal omp amàr
          se tal mont a  nol vès da èsi civìl?”
          “Al sarès par luj,” i’ai dìt, “un brut afàr.”

          “E chèl al pòsia èsi pur tant pusìbil
          pal omp la jù, sensa vej pì ufìsis?
          Sens’altri no, se ben vi dìs Aristotil.”

          Cussì al veva dedušùt chisti ròbis
          fin a concludi: “Altritànt diferènt
          a à duncja d’èsi d’ogni cauša la radìs:

          cussì che un Solòn’l nàs, n’altri Sers, potènt,
          un’altri Melchišedech e n’altri chèl
          che’l fì pierdùt al à, zùt sù’n aria’mpasiènt.

          La natura rotonda ca è sugèl
          pa la mortàl cera ben a fà la so art
          sensa distìngui fra un o altri ostèl.

          Par chèl a pàr ch’Ešau nol fedi part
          da la siminsa di Jàcu; e’l vèn Cuirìn
          di sì vil pari ca si lu dìs di Mart.

          La natura generada’l so cjamìn
          a farès compagna e sempri di chè daj pàris
          se’n miès a no si metès il volej divìn.

          Adès ben t'jòdis chèl che prin no ti rivàvis:
          ma pars’che d’jòditi pì contènt mi plàs,
          d’un corolari i vuej ch’i ti t’insiàrpis.

          Se pucja furtuna in zìru a cjatàs
          la natura, com’ogn’altra siminsa
          ’n ta cjera ’nglerada, a no darès rišultàt.

          E se il mont la jù ben a ghi pensa
          al inclìn naturàl che natura  a inpòn,
          di mala zent al restarès’l mont sensa.

          Ma vuàltris i pocàis ta la religion
          un cal è nasùt par partà  la spada,
          e re i fèis un che di predicjà al è bon:

          par chèl il vustri pas al è fòu di strada.

Cjànt Nonu

          Dopo che’l to Carlo, O biela Clemensa,
          in clar mi veva metùt, contàt mi veva daj ingàns
          ca doveva risevi la so siminsa;

          ma al veva dìt: “Tàs, che’l timp dut al tèn’n ta li so mans”;
          cussì che altri diši i no pòs che cul zì ’ndavànt
          il just lamìnt si alsarà daj vustri dans.

          E belzà la vita di chel lustri sant
          voltada si’era al Sol ca la’mpleniva
          coma chel ben che dut al sodisfa tant.

          Ah brut’ ànimis che pròpit no vi và
          di vièrzighi a stu grant ben i vustri còus,
          ma di mostràighi vustra vanitàt viva!

          E èco là un’altri di chej splendòus
          vièrs me vignì, e che plašej’l voleva
          dami s’jodeva dal so cuàrp luminòus.

          “Il me dešideri alòr sodisfa ben,
          spirt beàt,” ghi vevi dita, “e dami prova
          ch’in te rifletùt s’jòt sè che pensàt i tèn!”

          Alòr la lus ch’encjamò mi era nova,
          dal so profònt, da’ndà che prin’ a cjantava,
          com’un’a veva dìt che di fà dal ben ghi zova;

          “Tal itàlic toc di cjera cal tocjava,
          in tal so èsi salvadi, dal Rialt
          fin là che’l Brenta e’l Piave pur’l naseva,

          un culinùt a si alsa, no tant alt,
          da’ndà che jù na torcja era vegnuda
          ch’a sta cjera ghi veva fàt grant asàlt.

          Da la stesa radìs i soj pur jò nasuda:
          Cunìsa i soj, e uchì i lùs cussì tant
          parsè ca ni veva sta lustra stela vinsuda;

          ma contenta i soj cuant ch’i vaj recuardànt,
          sensa fastidi, la cauša dal me destìn;
          che’l comùn pòpul forsi nol capirès tant.

          Di stu presiòus gjojèl ca mi stà visìn
          uchì, in tal nustri cjèl, dut luminòus,
          gran’ fama’è restada; e’i la godarìn

          encja taj sècuj da vignì, la so vòus:
          jòt che se ’l omp al à di fasi ecelènt,
          di cambià’l vivi al à di èsi volonteròus.

          E a chistu adès no ghi pensa la zent
          ch’entri’l Tilimìnt e'l Adige a’a vùt,
          no pintimìnt ma mišèria a plen, sta zent;

          ma’mòndi prest Padova ta la palùt
          a cambia l’aga che Vicensa a bagna
          pars’che fà ’l so volej li so zens no’an volùt;

          e’ndà che’l Sil al Cagnan si compàgna,
          un tal sioràt a s’jòt cal và a cjàf alt,
          ma puc pì’l godarà la so cucagna.

          Feltro’l planzarà pur il viliàc asàlt
          dal so danàt di vèscul, cussì schifòus
          ch’in Malta maj un simil al à fàt il salt.

          Masa’l sarès il caretèl voluminòus
          cun dut chel sanc risevùt daj Ferarèis,
          che di pešalu a sarès na biela cròus,

          cal regalarà chistu predi cortèis
          par ingrasiàsi cuj Guelfs, e scju regaj
          al paìs stes no ghi sarèsin di pèis.

          Chej lasù, ch’i clamàis Trònos, spièlis specjàj
          a sòn che lus ni dàn dal Diu gjudicànt;
          cussì che just ni par sè che contàt i’ai.”

          Chì ic a veva tašùt, e a mi parùt mi veva tant
          ch’altri a pensàs, par via dal bièl bal
          che di nòuf a veva tacàt, coma'n tal vignì ’ndavànt.

          L’altra gjòja, ca mi’era tal e cual
          presiòša com’la prima, che di vej jodùt i saj,
          com’cuant che’l raj al bàt s’un rubìn balascàl.

          La sù’l godi si esprìn cul splendòu dal raj
          com’ca è cul ridi; ma la jù si scurìs
          pì e pì’l spirt secònt il pèis daj so maj.

          “Se sè che Diu al jòt, tu ti lu jòdis,
          spirt beàt,” i vevi dìt; “e a’è roba alòr
          che’i volèis sos daj tos no saràn làris.

          La vòus to, duncja, che il cjèl a’nfièsta
          sempri cun chel dols cjantà di chej fòucs beàs
          che cun l’àlis sèis a la fraresca ju fàn stà,

          parsè no tègnia’i me dešidèris sodisfàs?
          Jò’i no spetarès pa la to domanda
          se in te, coma tu in me, i entràs.”

          “La pì granda val,” al veva alòr tacàt, “indà
          che dal di fòu a sbìcin li àghis
          di chel mar che la cjera dut a ghirlànda,

          cuntra’l soreli, tra oposti spiàgis,
          tant si espànt cal doventa meridiàn
          là che orišònt prin ti lu jodèvis.

          Da la spiàgja di stu mar i eri jò paešàn
          tra l’Ebrèo e’l Macra, che par un tocùt curt
          a spartì al và’l Genovèis dal Toscàn.

          Il stes tramònt a si jòt e il stes ort
          da Bušìa fin al post d’indà ch’jò’i vèn,
          che cul so sanc al vevà scjaldàt il puàrt.

          Folc mi clamava che zent che ’l inzèn
          a veva di savej’l me nòn; e chistu cjèl
          di me’l cjoj’l sen, com’ch’jò’l so splendòu i otèn;

          che pì no’a maj ardùt la fia di Bel—
          dant dolòu a Sicheo e a Cruša—
          di me, fin che cussì ghi zova’l zòvin cjavièl;

          nè pur che Rodopea che delùša
          a’è stada da Demofònt  nè Èrcul
          cuant che d’Jòle tal còu’l jodeva la muša.

          Chì ’no si pentìn, ma i ridìn, no cul
          sens da la colpa, ch’a mins a nol torna,
          ma par chèl che dut al prejòt, fin tal so pìsul.

          Chì i gjoldìn di che art ca adòrna
          dut’l dapardùt e che ben mi mostra’l ben
          pal cual la jù’l mont a chèl chì’l torna.

          Ma par che ogni to dešideri a plen
          ti gòdis di sè ca nàs’n ta la sfera,
          di parà pì avànt alòr mi convièn.

          Savej ti vùs cuj ca è’n ta sta lumiera
          che visìn cussì tant mi sintilèa,
          com’raj di soreli in ta n’aga clara.

          Èco, la dentri si trancuilišèa
          Raab; e ic, al nustr’òrdin unida,
          a chèl ghi dà na luminoša maravèa.

          Da stu cjèl, ’ndà che l’ombrena a è puntada
          che’l vustri mont al fà, prin ch’altr’ànima
          dal trionf di Crist asunta a è stada.

          A è stàt tant just elevala par palma
          ta un daj cjèj pa la granda vitòria
          otegnuda cun’l un e l’altra palma,

          pars’che favorìt a à la prin’ Gloria
          di Gjošuè in ta la Cjera Santa,
          che puc ghi meseda al papa la memoria.

          La to sitàt, che cjaša a è dut’cuanta
          di chèl che prin si’a voltàt cuntr’l so fatòu
          e che pa l’invidia so zent a plans, e tanta,

          a prodùs e a spànt chel maladèt di flòu
          che straviàt’ al à li piòris e i agnèj
          par vej cambiàt in lupo il so pastòu.

          Par sti rašòns i grancj’ mèstris i Vanzèj
          a bandònin, studiànt invensi i Decretaj
          com’che daj màrgins sos n’idea si pòl vej.

          Chistu a ’ntìndin Papa e cardinaj:
          a no vàn i pensèis sos a Nazaret,
          ’ndà che ’l Ànzul li gran nòvis al è zùt a daj.

          Ma il Vaticàn e ogn’altri post elèt
          di Roma ca sòn stàs fàs simiteri
          da che schièris che seguìt’an Pieri, puarèt,

          fra puc lìbars a saràn dal adulteri.

Cjànt Dècim

          Vuardànt in tal propri Fì cun chel Amòu
          che dols ’l un e ’l altri’n eterno al tira,
          il prin, che pì grant dal diši al è’l so valòu,

          in dut’l spirt o roba che’n tal mont sempri’a zira,
          tant òrdin al à creàt che maj nisùn
          nol pòl tègnisi da godi sè cal mira.

          Vuàltris ch’i lešèis alsàit duncja, ognùn,
          i vustri vuj cun me la sù’n ta che part
          ’ndà che’i doj mòtus s’incròšin, ognidùn;

          e lì, letòu, taca a maraveàti da l’art
          di chel mestri ch’in sè sempri al àma
          tant che di dut e’n dut a si tèn necuàrt.

          Jòt com’che da chel punt lì si diràma
          di sbiègu’l sìrcul che’i panès al parta,
          par dàighi plašej al mont ca ju clama.

          E se la so strada a no fòs stuàrta,
          tal cjèl si varès na vura di virtùt invàn
          e ca jù cuaši ogni fuarsa muarta;

          e sè dal zì dret pì o mancu lontàn
          al fòs il partì, tant a ghi mancjarès
          ca jù e pur la sù dal òrdin mondàn.

          Adès resta pur tal to banc, tu ch’i ti lès,
          e’ndavòu vuarda par gustà chèl pì avànt,
          se contènt ti vùs restà, coma adès.

          Mangja pur di sè ch’i ti’ai metùt davànt;
          che dàighi mi tocja duta la me cura
          a che matèria ch’jò chì i staj contànt.

          Il pì grant ministro da la natura
          che cu la so virtùt il mont al stampa,
          e che cul so lustri’l timp a mi mišura,

          cun chèl unìt ch’jodùt ghi vìn zà la stampa,
          a si zirava sempri pì pa li spiràls
          indà che pì e pì prest gh’jodìn la stampa;

          e jò chì cun luj; ma d’èsi’n ta scju poscj’ als
          rivàt no m’eri necuàrt, com’che un no si rìnt
          cont daj prin’pensèis prin che zà a sèdin als.

          Beatrìs a è chè che pì svelta dal vint
          mi mena di ben in miej cussì’n ta’un lamp,
          che’l so àt a no si pòl jodi’n tal timp.

          Chèl che lì al era, il lušòu dal lamp
          da vej’l veva lì che’n tal soreli i jodevi,
          che no’l colòu, ma’l lustri ghi deva’l stamp!

          Chì jò nè ’nzèn nè art ’nvocà’i podevi
          par diši chèl che doma ’l imaginà’l è dur;
          ma crodighi si pòl, e bramà d’entravi.

          E se l’imaginà nustri al resta al scur
          di tant’altèsa, di fasi maraveà
          n’ocòr: pì’n alt di là nisùn al è zùt par sigùr.

          Cussì a era pròpit la cuarta famèa
          dal alt pari, che sempri la sàsia
          mostrànt com’cal ispira e generèa.

          Beatrìs a vev'alòr tacàt: “Ringràsia,
          ringràsia’l lampiòn daj ànzui che’a stu lušìnt
          di planèta ti’a sù partàt cu la so gràsia.”

          Maj nisùn si veva dispòst cun còu tant ridìnt
          a la devosiòn, rindìnt a Diu dut se stes,
          cussì svelt, e di falu cussì tant godìnt,

          com’ch’al sinti sti peràulis i vevi fàt jò stes;
          e alòr dut l’amòu me’n luj al era zùt
          coma che se Beatrìs dut dismintiàt i vès.

          A no si la veva cjapada; ma tant podùt
          a veva cul splendòu di chej so vuj ca ridèvin
          che la me mins alòr’a veva pì ròbis jodùt.

          Jodùt i vevi lušòus, ch’atòr a splendèvin;
          cun nu’n tal miès a si fèvin corona;
          i’u sintevi pì dols che’n tal jodi a lušèvin:

          cussì serclada la fia di Latona
          ogni tant i jodìn cuant che l’aria cussì plena
          a è ca ritèn i ràis ca fàn stà zona.

          In ta stu alt cjèl ’ndà che rivàt i’eri apena,
          gjèmis an d’era a plen, ninìnis e bièlis,
          che chì nè’n vòus nè’n fàt nisùn maj ni mena;

          cussì ’l era’l dols cjantà di che lùcis;
          chej ch’a svualà’n sù no si prepàrin,
          da’un omp mut ca spètin alòr notìsis.

          Alòr che’i sorèlis, che cussì tant a ardèvin,
          atòr di nu ziràs si vèvin tre vòltis,
          coma stèlis che visìn’l so pòl a stèvin,

          frùtis a parèvin al bal encjamò strètis
          ma al smèti pròntis e sidìnis, scoltànt
          atèntis’l tacà da li novi nòtis;

          e dentri d’un sintùt i vevi cussì tacà: “Cuant
          che il raj da la gràsia, ca impìa
          il benvolej che dopo al crès amànt,

          tant moltiplicànt in te la so Gloria
          che la sù’n alt ti parta par la scjala
          che, zìnt jù, di torna’n sù sempri al à un voja;

          se un t’impedìs na gota di vin di bèvila
          par cjòiti la sèit, libertàt nol varès,
          com’ca no varès aga che’n mar no cala.

          Se flòus a soni chej, savej ti vorès,
          che cun cussì tanta gràsia a’nghirlandèjn
          chè che d’jòditi zì’n sù cussì tant a vorès?

          Stàt i’eri un daj agnèj ca pasculèjn
          cun Meni, che pur ju mena pa’un cjamìn
          plen di buni ròbis, s’a no si stravièjn.

          Chistu, che a la me destra mi’è visìn,
          Berto al è e fradi e mestri mi’è stàt;
          da Colonia ’l è; e jò’i soj Tomàs d’Acuìn.

          E se di scju àltris ti vùs tegn’ti ’višàt,
          seguìs ben il me parlà cul to jodi
          sta corona e ogni so sant beàt.

          Chel altri flameà fòu’l vèn dal ridi
          di Grasiàn che tant ’l un che 'l altri foru
          al à judàt fin a fài’lu al paradìs godi.

          ’L altri che visìn al ornèa’l nustri coru,
          Pieri al era che cu la puora vèdula
          ufrìt’l veva a la Glišia’l so tešoru.

          La cuinta lus, fra di nu la pì biela,
          cussì tant d’amòu a gjugjulèa che dut’l mont,
          di ic curiòus, la jù’l tèn vièrt l’orèla:

          dentri d’ic a’è la mins ’ndà che un cussì profònt
          savej al è stàt metùt che s’an d’è di vertàt,
          di cussì tant jodi no si’a maj vùt un secònt.

          Visìn chì t’jòs pur stu post iluminàt
          che la jù’n cjàr e vuès pì a fìn’l à jodùt
          il ministeri che ai ànzui ghi’è stàt dàt.

          Pur cal rìt si lu jòt’n ta stu luminùt
          chel avocàt daj lontàns timps Cristiàns
          che dal so latìn Justìn si veva prejodùt.

          Adès se tu’l vuli da la mins ti tèns
          puntàt su ’l un’e l’altra lus ch’i staj laudànt,
          di sinti da l’otava zà ti sìns afàns.

          Par podej ogni ben jodi, il spìrit sant
          dentri a vi gòt che’l mont d’ogni falsitàt
          ghi mostra a chèl che ben lu và scoltànt:

          il cuàrp che fòu di chèl stu spirt al è stàt butàt,
          jù a Cjèldauri al è, e dal martìr
          e ešilio’n ta sta pas al è rivàt.

          Pì’n là jòt’l flameà dal ardìnt respìr
          di Išidoru, di Beda e di Ricart,
          ch’a pensala ben al è stàt pì che vir.

          Chistu, dal cual a me’l torna il to sguàrt,
          al è’l lumìn di un spìrit che’in pensèis
          sèrius di murì nol voleva èsi’n ritàrt:

          chista ’è la lus eterna di Sigèis
          che, in ta la via da la pàja discurìnt,

          al silogišava veritàs scòmudis.”

          Alòr, com’che ’l orlòj sunà si sìnt
          cuant che la spoša di Diu bunora
          al nuvìs ghi cjanta’l so amòu volìnt,

          tant che na banda a mola e l’altra a tira,
          un dindinamìnt cussì dols fašìnt,
          che un grant sintimìnt d’amòu al spira;

          cussì i’ai da la glorioša roda’l muvimìnt
          jodùt e l’armonìa da li vòus sintùt
          che par vej di dut stu dols’l just sintimìnt

          ulà si’a d’èsi, ’ndà che sempri al è godùt.

Cjànt Undicèšin

          O’nsensada cura da li zens mortàlis,
          cuant ca sòn difetòus i silogìšmos
          che doma'n bas ti fàn bati l’àlis!

          Un davòu d’jura e un daj aforìšmos
          al zeva, un al seguiva il sacerdosi
          e’un cun fuarsa’l regnava o cun sofìšmos;

          e un tal trufà o’n tal civìl negosi,
          e un in tal plašej da la cjàr ’nviscjàt
          al era, e un jòt lì a’mpoltronasi,

          cuant che, da duti sti ròbis disleàt,
          cun Beatrìs i’eri stàt la sù tal cjèl
          cun bras vièrs e glorioša-mìnt acetàt.

          Dopo che ognùn al era tornàt’n ta chel
          punt dal Sìrcul ’ndà che pì avànt al era,
          fermàt si veva, com’ta cjandelàr’l so luši bièl.

          Alòr che lus da la splèndida siera
          che parlàt prin mi veva, dut suridìnt
          a mi veva dìt, doventànt sempri pì clara:

          “Com’che jò daj so ràis i vaj risplendìnt,
          cussì, ben vuardànt ta la lus eterna,
          i pensèis tòs e li caušis sòs i intìnt.

          Tu ti dubitèis e ti vòus ch’esterna
          pì e pì clara si fedi la vòus
          me par ch’in te si fìsi, dut interna,

          cuant ca trata di buni ròbis—la me vòus—
          e ca dìs di no vej ‘maj vùt un secònt’;
          e chì a’è miej mostrà dut’n taj juscj’ colòus.

          La providensa ca governa il mont
          cun chel sintimìnt che da chèl ogni aspièt
          creàt vinsùt al è prin di zì a font,

          par ca podès zì ’ncuntra al so dilèt,
          la spoša che di chèl’n cròus a era àvida,
          a veva spošàt cun chel sanc tant benedèt,

          e par ca fòs ic com’cun’un ch’in dut si fida,
          doj prìncipes ordinàt a veva’n so favòu,
          che cussì e culà ognidùn ghi fòs di guida.

          Il prin al era dut seràfic in tal so ardòu;
          chel altri pal so savej’n cjera al era stàt
          di lus cherubica un grant splendòu.

          Dal’un i dišaraj, ma pur ’l altri laudàt
          al sarà dal me diši di un, o chistu o chèl,
          par ch’al stes fin si veva ognùn dedicàt.

          Fra Tupìn e l’aga ca và a dislivèl
          dal alt dal mont sielzùt dal beàt Ubàlt,
          un trat fèrtil’a si slungja’n jù, pel a pel,

          vièrs Perugia, ca ghi sìnt il frèit e’l cjalt
          dal Puartòn dal Sol; e davòu ghi stàn planzìnt,
          par èsighi sot, tant Nocera che Guàlt.

          In ta che riva chì, indà che lišerìnt
          si steva'l so zì’n jù, un soreli’n tal mont al era nasùt,
          com’ch’ogni tant dal Gange chistu’l vèn, risplendìnt.

          Si chè, se un di stu post’l vòu contà dut,
          ca nol diši Asìši, che puc al sarès,
          ma che Oriènt lu clami, chistu postùt.

          Pì zovinùt di sè ca si pensarès
          tant cunfuàrt ghi deva zà a la cjera
          cu la gran’ virtùt ca era part di sè stes;

          che par sta siora, zovinùt, in guera
          dal pari al era corùt, che com’la muàrt
          la puarta volentej ognùn ti siera;

          e davànt di stu so spirituàl puàrt
          et coram patre luj si ghi veva unìt;
          e di dì’n dì ’l amòu par ic si veva fàt pì fuàrt.

          Chista, dop’che’l prin omp ghi veva sparìt
          mil e sent àis prin, vilida e scura
          fin a stu chì a era stada sens’invìt;

          zovàt no veva che cjatada sigùra
          cun Amiclàt a la veva al sun da la vòus
          so chèl ch’a dut’l mont ghi veva fàt poura;

          nè zovàt al veva’l so fà coragjòus
          cuant che, cun Maria restada a bas,
          ic cun Crist a veva planzùt tal alt da la cròus.

          Ma timìnt che dut chistu scur ti lu pensàs,
          Francesc e la Povertàt a sòn i amàns
          che’n tal me rašònamìnt ziràs a sòn stàs.

          Il mòut che lòu si caresàvin li mans,
          li maravèis ca si fèvin e’l so dols sguàrt
          nasi’n altra zent a fèvin pensèis sans;

          fin al punt che il veneràbil Bernàrt,
          sensa calsìns, par prin davòu di tanta pas
          al veva corùt, e corìnt parùt ghi’era d’èsi’n ritàrt.

          O scognosùt tešoru! O cjamps ben sestàs!
          A si gjava i calsìns Gidio, e pur Silvestri,
          e’l seguìs il spošu, che la spoša ghi plàs.

          E cussì’l và chel pari e chel mestri
          cu la so fèmina e che famèa
          che cul umil cordòn davòu ghi vàn dal mestri.

          Nè sbasà al à dal so sguàrt la sèa
          par èsi il fì di Pieri Bernardon,
          o par èsi jodùt com’na maravèa;

          ma coma un re la so ferma intensiòn
          a ’Nocènt ghi veva prešentàt, e da chèl vùt
          il permès pa la so nova religion.

          Cussì ghi’era’l grup di scju puarès cresùt
          davòu di luj, che la so miràbil vita
          tal alt dal cjèl ben cjantà si varès podùt,

          tant che na seconda corona ghi’è stada data
          da Onorio, dal spìrit sant ispiràt,
          al puòr pastòu di chista mandria santa.

          E dop’che, da la sèit dut martoriàt,
          pròpit davànt di chel orgoliòus Soldàn
          Crist e i so disèpui al veva predicjàt;

          e par no vej di conversiòn vùt asaj ledàn,
          ’n ta l’erba italica al era ’lòr tornàt
          par miej gjoldi sè che là ghi sarès stàt invàn,

          tal cret cal è tra’l Tever’ e ’l Arno ’nmiešàt
          al veva ’l ultin sigìl di Crist risevùt,
          che par ’ncjamò doj àis al veva ’ntòr partàt.

          Cuant che Diu, che a tant ben lu veva sielzùt,
          di vèjlu sù cun luj lu veva premiàt
          par èsisi fàt cussì picininùt,

          ai fràris sos, coma justa ereditàt,
          racomandàt ghi veva la siora so pì cjara
          e di volèighi sempri ben cun fedeltàt;

          e dal so grin la so ànima clara
          movùt si veva, tornànt la sù in tal so regn,
          lasànt il so puòr cuàrp in ta la cjera.

          Pensa adès cuj che stàt al era un so degn
          colèga par ben pilotà la barcja
          di Pieri’n ta la buràscja, fin al so sen;

          e coma nustri patriarca, encja
          luj, coma chèl coma luj, al comanda,
          e, com’ch’i t’jòs, roba buna’l mèt in barcja.

          Ma la so mandria a no’n cjata avonda
          dal sòlit mangjusà, cussì ch’i no ti pòdis
          tegnila ta’un boscùt, ca vòu zì in ta n’altra banda;

          e pì che li so piòris torzeònis
          remòtis e lontànis da luj a vàn,
          mancu lat a dàn in tal tornà’n ta li crìgnis.

          An d’è però di chès ch’an poura dal dan
          e si’ngràpin al pastòu, ma pùcis a sòn
          che par 'ncapucjà a rèstin cussì a man.

          Adès, se a sè ch’i’ai dìt ti’as fàt atensiòn
          e se ben capìt ti’as li me peràulis,
          s’a ti è sè ca è stàt dìt da lampiòn,

          contèns a saràn in part i to dešidèris
          tal jodi d’indà che ì maj di sta planta a vègnin,
          e ben ti comprendaràs i me pensèis

          su li buni piòris ca no si stravièjn.

Cjànt Dodicèšin

          Al momènt stes che l’ùltima peràula
          la flama benedeta dìt a veva,
          a zì atòr tacàt a veva la santa muèla;

          ma’encjamò tal prin sìrcul si moveva
          che n’altra dut atòr a la’nserclava
          e motu a motu e cjànt a cjànt ghi zeva.

          E ogni spirt tant miej lì al cjantava
          da li nustri mùšis, serènis, dòlsis,
          com’l prin splendòu chèl ch’in luj si spielava.

          Com’ca si mòvin ta nùlis finùtis
          doj arcos paralèlos daj stes colòus,
          cuant che Gjunòn un sen ghi fà a Iris,

          doventànt dal di dentri chèl di fòu sfarsòus,
          com’il parlà di che biela ninina
          cunsumada d’amòu com' dal soreli i vapòus;

          e che chì a la zent ghi dàn n’idea fina
          dal pàt che Diu cun Noè’l veva fàt,
          che maj pì sot aga ’zarès nè val nè culìna;

          pròpit cussì ogni sìrcul ghirlandàt
          di chisti bieli rošis sempitèrnis
          a un si voltava, cun l’altri concordàt.

          Dopo che ’l vif balà e l’altri grandi fièstis
          tant dal cjantà che di dut il sflameà
          si vèvin, lus cun lus, ’lègris e dòlsis,

          cujetàdis, dùtis d’un’unica plèa,
          com’che i vuj che dal stes plašej sòn movùs
          tal stes timp a si mòvin, da maravèa;

          alòr dal miès d’una da li novi lus
          èco na vòus che com’na bùsula vièrs la stela
          movùt si veva, cussì i me vuj vièrs ic a èrin zùs;

          e dìt a veva: “Il benvolej ca mi fà biela
          dal altri duc’a rašonà mi parta
          com’che da là dal me tant ben si favèla.

          Just a è che com’l prin, ’l altri pur al impuarta,
          parsè che ognùn al è stàt bon militàr
          par dàighi a la gloria na lus pì fuarta.

          ’L ešercit militàr di Crist, che cussì cjàr
          di riarmà al è stàt, davòu da l’insègna
          plan si moveva, sospetòus e di rar,

          cuant che ’l Imperatòu che sempri’l regna
          l’armada malandada al à judàt,
          par gràsia so, no parsè ca era degna;

          e com’zà dìt, a la spoša so ghi veva mandàt
          doj grancj’ campiòns che cul so diši e fà
          tanta zent il troj just a vevs di nòuf cjatàt.

          Da indulà cal sofla e vièrzi’l fà
          chel dolsùt di Zèfir li frescj fràscjs
          e cun chès a rivistì l’Europa’l và,

          no tant lontàn dal bati da li òndis
          che davòu di lòu cussì tant si slùngjn,
          da ogn’omp si plata’l soreli a vòltis,

          i furtunàs camìns da Cal’roga s’jòdin
          ca èrin sot la protesiòn dal grant scùt
          cuj leòns che sot e parzora s’jòdin.

          In ta stu post nasùt al era ’l amoròus drut
          da la fede cristiana, sant’atleta
          bendispòst cuj sos ma cuj nemìs dur e crut.

          Dal inìsi a era tant completa
          la so mins di na tant ruvìnt virtùt
          che’n ta la mari al veva fàt da profeta.

          Dopo il so spošalisi tegnùt
          cu la fede là dal batisteri sant,
          indà ca si vèvin dotàt di mutua salùt,

          la santula ca si’era par luj fata ’ndavànt
          jodùt a veva’n sùn il straordenàri frut
          che dàt ’varèsin luj e’i sos cul zì ’ndavànt.

          Ma par cal fòs com’cal era stàt pre-jodùt,
          un spirt a si veva movùt a nominalu
          cul posesìf di chèl che zà’l veva dut.

          Meni al era stàt nominàt, e jòdilu
          i podìn coma chel contadìn che Crist
          al veva metùt’n tal ort par judalu.

          Un bon servitòu al era, e mès di Crist,
          chè’l prin amòu che’n luj si era manifestàt
          al era stàt chèl di seguì’l prin consej di Crist.

          La so puora serva, sidinùt ma sveàt,
          distiràt’n cjera a lu jodev’a vòltis,
          com’cal dišès: ‘A chistu i soj rivàt.’

          Oh so pari al era pròpit Felìs!
          Oh so mari pròpit a era Giovana,
          se pròpit a è vera sè ca si dìs!

          No pal mont, pal cual adès si si afàna
          a stàighi’al Ostièns e a Tadèo davòu
          ma par puc amòu da la vera mana

          ta’un gran puc timp al era
           doventàt dotòu;
          cussì che ben di vuli’l tegneva la vigna
          ca si sècja se cont no la tèn’l vignaròu.

          E a la sinta che stad’era benigna
          ai puòrs pì d’adès, e no a chel grant poltròn
          ch’a vòltis lì si sinta, grant lagna;

          di no dà doj o tre cuant che’l sèis al sarès bon,
          o di godi’l rèdit daj benefìsis,
          non decimas, quae daj puòrs di Diu a sòn,

          domandàt’l veva, ma cuntra li mondani pècis
          na licensa di combati pal gragnèl
          che fàt cresi al veva sti vincjacuatri plàntis.

          Pì tars, cun dutrina e volej, cun dut chèl;
          e sot ufìsi apostòlic movùt
          si veva, com’na curìnt cuant che dal alt si sglonfa’n rusèl;

          e tal’erètic borascjàn si veva sbatùt
          il so sburt, e pì’ncjamò’n ta sti bàndis
          indà che testàrdus a’n d’era par dut.

          Da luj a vegnèvin dopo fòu pì rojùtis
          che ’l ort catòlic ognùn al irìga
          cussì che pì sànis a sòn li so plantùtis.

          Se cussì a era na roda da la biga
          che la Glišia Santa a veva difindùt
          e judàt li so ròbis a distrigà,

          clara a varès d’èsiti’n dut e par dut
          l’ecelènsa di che altra, che Tomàs,
          cortèis, prin di me a descrivi ’l era zùt.

          Ma i sèrclis a vègnin cussì puc ušàs
          ca fòrmin il difòu di chisti ròdis,
          che plens di rùšin a si sòn incrostàs.

          La so famèa, che ben li so tràcis
          a veva seguìt, a si’a’dès tant voltàt
          che là ’ndavànt ’ndavòu a par seguìlis.

          Dal racòlt ben s’jodarà il rišultàt
          di no tindi ben i cjamps, cuant che ’l òrzul
          si lagnarà che sensa’l gragnèl al è restàt.

          Lo stes jò’i dìs che s’al sfueàs un bon ànzul
          il nustri libri, al lešarès cjarta
          ca dìs ‘com’il prin Checo i soj jò pìsul’;

          ma nol sarès da Cašàl nè d’Agasparta,
          da’ndà che cussì a rìvin a la scritura
          ch’un l’ignòra e ’l altri a la strins pì fuarta.

          Jò’i soj l’ànima di Bonaventura
          da Bagnorea che ai grancj’ ufìsis
          i’ai sempri tralasàt la sinistra cura.

          Iluminàt e Gustìn uchì ti jòdis,
          che fra i prins a zì a piè nùs a èrin,
          ch’a Diu ghi’èrin cul so cordòn amìs.

          Ugo da San Vitòu a ghi’è pur visìn,
          e Pieri Mangjadòu e Pieri ’l Ispàn,
          che la jù i so dòdis lìbris a lùšin;

          Natàn profeta e’l metropolitàn
          Crisostòm e Anselmo e chel Donàt
          ch’a la prim’art degnàt si veva di mèt’ghi man.

          Reban al è chì, e a mi lùs al lat
          encja chel abàt calabrèis Gjovachìn,
          che di spirt profètic al era dotàt.

          A ešaltà un cussì grant paladìn
          mi’a movùt l’inflamada cortešìa
          dal frari Tomàs e dal so bièl latìn;

          e cun me si’a movùt pur sta compagnìa.”

Cjànt Tredicèšin

          Cal imàgini chèl che ben capì’l vòu
          chèl ch’jodùt jò i vevi—e che chist’imàgin,
          intànt ch’i conti, cal tegni tant a còu—

          cuìndis stèlis che chì e là a lùminin
          il cjèl cun la clarèsa d’un bièl serèn
          che li nulùtis via svèltis a còrin;

          cal imàgini il cjàr che in tal sen
          dal nustri cjèl si tèn di dì e di nòt
          cussì che zir’e zira, sempri lu jodìn nu ben;

          cal imàgini la bocja di chel got
          che dal spìs dal so mani zì atòr
          la sù’n alt la prima roda a si jòt,

          che la sù’n tal cjèl fàt a vès doj sens alòr
          com’che fàt a veva la fiòla di Minòs
          cuant che’l frèit da la muàrt sintùt a veva ’ntòr;

          e che’ un in tal altri al vès i ràis sos
          e che’i doj a ziràsin in tal maniera
          ch’jòdiu zì’n davànt e’ndavòu si pòs;

          e n’idea’l varà alòr di com’ca era
          la costelasion e la dopla dansa
          che zì atòr di me i’jodevi ’ntera;

          pars’ch’è tant pì’n là da la nustr’ušansa
          com’che dal mov’si da la nustra Chiana
          a si mòuf’l cjèl che ducju’i àltris al avànsa.

          Lì a si cjanta no Bacò, no Peana,
          ma tre persònis in divìn’ natura,
          e’n una persona, chè e l’umana.

          Dal bal so e cjànt finìt la mišura,
          a nuàltris si èrin chej sans lumìns prestàs,
          contèns di mostrani la so primura.

          Ma ròt al era’l silènsiu stàt di scju beàs
          premuròus da chèl che tal sìntilu dal sant
          puarèt contà i èrin contèns restàs,

          “Sta pàja,” al veva dìt, “zà’i vìn tajusàt pì avànt
          e la so siminsa zà via metuda;
          ma ’dès bati’n t’altri al vòu ’l amòu tant.

          Ti cròdis tu che’n tal pet da’ndà che gjavada
          la cuesta par fà la biela muša a era stada
          cun che gola ch’al mont tant cjàr’a ghi era stada,

          e’n ta chèl che, da lancja ben gusada
          trafìt, prin e dopo tant al à sodisfàt
          che ogni colpa a vìns la so banda,

          par cuant ca ghi sedi lècit a l’umanitàt
          di podej rašonà, il dut al è infùs
          da chel valòu che ’l un e l’altri al à fàt;

          par chèl a ti pàr ch’i no si sìn pì ’ntindùs
          di sè che pì’n sù contàt i’ai che’l secònt
          dotàt nol è dal ben da la cuinta lus.

          Adès vièrs i vuj a chèl ch’i vuej rìnditi cont,
          che’l to crodi, e’l me diši, al puntarà
          chì, pròpit in tal centri dal stes rotònt.

          Sè ca no mòu e che maj no morarà
          di che idea a no è che’l splendòu
          di chè che amànt al parturìs chel là parzora:

          che lus viva, alòr, ca s’jòt vignì fòu
          dal so grant luši, ca no si dišunìs
          da luj ma a lòu s’intrèa cul so amòu,

          par bontàt so il so luminà a s’unìs
          coma’n ta spièlis, in ta nòuf susistènsis
          ma par sempri’l resta un, com’ch’i dìs.

          E tant jù’l vèn, fin a l’ùltimi potènsis,
          d’àt in àt, pì e pì dèbul doventànt,
          fašìnt doma pìsuli contingènsis;

          e chisti contingènsis a sòn chel tant
          di che ròbis generàdis cal prodùs,
          cun siminsa o sensa, il cjèl zirànt.

          La so cera e di chej ca ghi dà inflùs
          sempri no’è la stesa, ma lo stes sot’l sen
          dal ideàl a s’jòt che pì o mancu’a stralùs.

          A susèit pròpit par chèl che’l stes lèn,
          d’un tipo, al dedi miej o pešu frutàn;
          e che vu’i nasèis cun pì o mancu ’nzèn.

          S’a la cera a puntìn ghi vegnès dàt man
          e s’al fòs’l cjèl la so virtùt suprema
          la lus dal sigìl s’jodarès da lontàn;

          ma al resta chistu un problema
          che tanti vòltis al à un artista
          partàt a l’art ma cun man ca ghi trema.

          Però se’l vif amòu a la clara vista
          da la prin’ virtùt a dispòn e’a segna,
          duta la perfesiòn uchì a cuìsta.

          La cjera ’era cussì stada fata degna
          di podej ben rivà a la perfesiòn;
          cussì da la vergin rivàt al era chèl cal regna:

          cussì ch’jò i pòl doma laudà la to opiniòn,
          che l’umana natura maj, coma lòu,
          a no’a vùt, nè maj varà, la perfesiòn.

          Adès, s’jò uchì i ti lasàs besòu,
          ‘Duncja, coma ’l èria stu chì sensa par?’
          di domandà a ti colarès il còu.

          Ma par ca pari ben sè ch’adès no pàr,
          pensa com’che stu re al veva reagìt
          cuant che ‘Dìs pur,’ ghi era stàt dìt ben clar.

          Chist’i no’ai dìt par tegniti di vej ben capìt
          cal era un re cal voleva’l sintimìnt
          vej di podej’l just diši su ogni dirìt;

          no pal gust di savej in cuàncjus ca sòn
          chej motòus ca sù, o se’l necesari’n sè,
          cul contingènt, maj àvos d’un necesari a sòn;

          nè, si est dare primum motum esse,
          o se un semisìrcul maj vej’l pòs
          un triàngul ca nol sedi ret’n sè.

          Alòr, se sè ch’i’ai dìt, prin o adès, ben t’jòs,
          na real prudensa a è chel jodi ’mpàr
          che tant turbàt al veva i pensèis tos;

          e s’al ‘maj’ i ti àlsis il to jodi clar,
          ben t’jodaràs che dom’a si riferìs
          ai re, ca sòn tàncjus, ma un bon al è rar.

          Cun sta distinsiòn il me diši capìs;
          cussì ti pòs ritegni sè ch’i ti cròs
          d’Adàm e di chèl che godi ni fà, jò’i dìs.

          E che chist ai to piè’l sedi’un toc di plomp gros
          par fati zì a plan e stà tant atènt
          di chèl sì e di chèl no che tu no t’jòs:

          pars’che un pì stùpit si lu cjata a stent
          che a dišì’l sì o’l no si mèt sensa distinsiòn
          roba che maj no varès da fà la zent;

          pars’ca susèit che la nustra opiniòn
          a vèn pleàda ta la banda sbaliada
          cussì ch’afièt e’ntelèt spes leàs a sòn.

          Pì e pì da la riva a si sbanda,
          che maj nol torna coma prin di vèisi movùt,
          chèl che di pescjà pal ver nol sà avonda.

          Tàntis a sòn li pròvis, e prin di dut
          Parmenide, Melìs, e Brise àltris
          che di zì—ma’ndulà?—nisùn al era maj pasùt:

          cussì pur Sabelio e Ario e i stùpis
          ch’a li scritùris a èrin coma spàdis
          ch’jodi a fàn stuàrtis li mùšis drètis.

          Ca no sèdin li zens masa sigùris
          tal dà judìsi, coma chel tal cal stima
          li panòlis prin ca sèdin madùris:

          ch’jodùt jò i’ai durànt dut ’l unvièr prima
          che’l rošàr cal pareva spinòus e brut,
          pì tars in bòcuj vièrzisi, e coma!

          E’un batèl dret e ràpit jodùt
          i’ai cori tal mar durànt dut’l so cjamìn,
          e visìn dal puàrt—èco che jù'l è zùt!

          Ca no crodi siora Berta o’l siòr Martìn,
          tal jodi un robà e n’altri ufrì,
          di savej cuàl  cal sarà’l judìsi divìn;

          che un al pòl zì’n sù, e’l altri’n jù’l pòl zì.

Cjànt Cuatordicèšin

          Dal centro dal sercli, o dal sercli al so còu
          a s’jòt ca mòuf l’aga ta’un vas rotònt,
          sè’l sburt al vèn da dentri o dal di fòu:

          la me mins a’a pròpit a colp tegnùt cont
          di sè che jò’i dìs, cussì ch’apena dìtis
          che santi ’monisiòns di Tomàs al mont,

          èco doventà do ròbis sìmilis,
          il so discòri e chèl di Beatrìs,
          che, dopo di luj, tacàt a veva cun sti peràulis:

          “A chist ghi plašarès, ma no vi lu dìs,
          nè a vòus e nencja encjamò pensànt,
          d’jodi di n’altra veretàt la radìs.

          Dišèighi se la lus ca’nflurìs cussì tant
          la vustra sostansa, cun vu’a restarà,
          com’ca’è, taj secuj ca ni stàn davànt;

          e dišèit coma, se cussì a restarà
          dopo ch’i sarèis višìbils rifàs,
          puc a puc a no vi imbarlumirà.”

          Coma, da nova contentesa partàs,
          ogni tant chej che in ziru a bàlin
          cjantànt fuàrt, pì vita ’ghi dàn ai so às,

          cussì al preà, ch’atèns stàs ghi èrin,
          i sèrclis sans a colp mostràt pì legrìa
          tal so dols cjantà e balà a vèvin.

          Chèl che chì di murì al à pùcja voja
          par zì a vivi la sù, ulà maj al à godùt
          chel bièl frescùt da la eterna ploja.

          Chel un e doj e tre che sempri al à vivùt
          e che sempri’l regna’n tre e’n doj e’n un,
          maj circoscrìt ma che pur al circoscrìf dut,

          tre vòltis cjantàt al era da ogni un
          di chej spìris cun tanta melodìa
          che just regàl al sarès pal mèrit d’ognùn.

          E sintùt i vevi jò na vòus che dal pì lustri’a
          vegneva dal sìrcul minòu dut modesta,
          com’chè, forsi, dal ànzul a Maria,

          rispundi: “Fin ca durarà la fiesta
          in tal paradìs, tant il nustri amòu
          atòr’l spandarà na lus coma chista.

          La so clarèsa davòu ghi stà al ardòu;
          ’l ardòu a la višiòn, e chè a’è tanta
          com’che di gràsia an d’à il so valòu.

          Coma che la cjàr glorioša e santa
          a sarà rivistida, la nustra persona
          tant miej sarà par cussi èsi duta cuanta;

          parsè ca cresarà sè ca ghi dona
          di gràsia luminòša il pì grant ben,
          lus ch’a jodi luj a mi condisiòna;

          in tal cresi, sta višiòn a lasa un clar sen,
          e l’ardòu ca’mpìja al và cussì cresìnt,
          fašìnt cresi pur’l raj che da chèl al vèn.

          Ma pròpit coma’l cjarbòn che flama al rìnt,
          e che di chè al è’l so splendòu pì grant,
          cussì che la so ’parènsa nol và pierdìnt,

          cussì stu lušòu ca n’inglusa dut cuant,
          dal jodi da la cjàr’l sarà superàt,
          ch’encjamò sot cjera a è’n chistu istànt;

          ma di barlumièris no’n varìn afàt,
          pars’che i òrgans dal cuàrp a saràn fuàrs
          a dut sè che di dilèt ni sarà dàt.”

          Di chistu a si èrin prons tegnùs e necuàrs
          tant ’l un che ’l altri coru, “Àmen” dišìnt!
          dešideri cussì mostrànt paj so cuàrps muàrs;

          pa li màris, e no forsi par lòu stes volìnt;
          e paj pàris e chej che ben ghi volèvin
          prin d’otegni stu eterno aspièt lušìnt.

          Èco che’ntòr, par dut compaj, a jodèvin
          un lustri nasi p’intèns di chèl  cal era
          che’i so ràis in tal orišònt dut a splendèvin.

          E coma ch’al tacà di prima sera
          la sù’n tal cjèl a s’jòdin ròbis nòvis
          cussì che la vista a pàr e a no pàr vera,

          a mi veva parùt lì che altri ànimis
          ta n’altri ziru jodi a si fèvin
          al di fòu da li prin’ circonferènsis.

          O sfavilà dal Spirt Sant, just lumìn!,
          com’ch’a jodi, incandesènt, i vevi provàt
          cuj me vuj che, domàs, no lu sufrìvin!

          Ma Beatrìs, biela e ridìnt, si veva mostràt
          davànt di me, che tra chès ch’i vevi jodùt
          par no vej la mins seguìt, ’ndavòu i vevi lasàt.

          I me vuj a vèvin alòr di nòuf vùt la virtùt
          d’alsasi, e jodùt mi eri trasportàt
          besòu cun ic in ta na pì alta salùt.

          Mi eri ben necuàrt ch’i’eri pì’n alt rivàt
          pal ridi, com’un fòuc coloràt, da la stela,
          che pì ros dal sòlit mi’era someàt.

          Cun dut il me còu e cun che peràula
          che dentri ducju’i vìn, Diu ošanàt
          i vevi par vej vùt sta gràsia nova e biela.

          Tal me spirt no si veva ’ncjamò ’nfreidàt
          il colòu dal me laudà, che savùt
          i vevi che, dal jodi, luj lu vev’apresàt;

          che cun’un grant luši di rubìn ’ntinzùt
          tal miès di doj ràis jodùt i vevi doj lušòus,
          che dìt i vevi: “O Elios com’ch’in lòu ti s’jòt dut!”

          Com ch’jodi si fà, cun puntìns luminòus
          pìsuj’e grancj’, blancjastra fra i pòlos dal mont
          Galàsia, ca si gràtin’l cjàf òmis famous,

          cussì costelàs chej ràis’n tal profònt
          di Mars a fèvin il veneràbil sen
          ca unìsin i cuadràns ta’un rotònt.

          Chì pì fuarta ’è la memoria me dal inzèn;
          parsè che’n ta che cròus al lampava Crist
          cussì ch’jò no saj cjatà fòu un ešempli dèn;

          ma chèl cal cjoj sù la so cròus e’l seguìs Crist,
          mi scušarà par chèl ch’jò’i no pòl diši e’i tàs,
          ben jodìnt ta dut chel lušòu balenà Crist.

          Da’un bras al altri e fra’l pì alt e’l pì bas
          un sintilà s’jodeva di gjugjulùtis,
          pì di dut tal so unìsi e tal trapàs:

          cussì a s’jòdin, drètis e stuàrtis,
          svèltis e stràchis, rifašìnt la vista,
          duti che robùtis che, lùngis e cùrtis,

          tal raj si mòvin, cu li cuals si lista
          spes l’ombrena che, pa la so protesiòn
          cun inzèn e art a otèn a pusta.

          E com’che giga o arpa, cu la tensiòn
          di tanti cuàrdis un tintinà dols ghi crèjn
          a chèl che ben nol capìs la so funsiòn,

          cussì da li lus ca mi si mostràvin
          da la cròus’l vegneva’l sun di na cansòn
          ca ni estašiàva, sensa capì ’l ìn.

          Ca’ntendeva tant laudà’i capìvi benòn,
          che a mi “Risurìs’ e “Vìns” mi vegnèvin
          com’a chèl cal sìnt ma di capì nol è bon.

          Chisti melodìis tant gust a mi dèvin
          che fin a chel momènt lì nuja di nuja
          a veva vèncs tant dols che cussì leàt mi vèvin.

          A pareva chista na tant granda voja
          da pospòni il plašej di chej vuj biej
          che’n chej mirànt dutl’ rest si ridùs’n nuja;

          ma chej ca jòdin che chiscju sigìj miej
          a fàn ogni bielesa pì’n sù ch’i zìn,
          e ch’jò no mi’eri’ncjamò voltàt a chej,

          di chèl ch’i mi acuši par scušàmi a pòsin
          scušàmi, jodìnt che jò i dìs il ver;
          pars’che’l plašej  nol à chì’l so cunfìn,

          ma zìnt in sù si fà pì e pì sincèr.

Cjànt Cuindicèšin

          La benevula volontàt ta la cual
          sempri si dìsfa ’l amòu che dret al suspira
          coma la cupiditàt ta chè dal mal,

          sidina sidina fàt stà a vèvin che dolsa lira,
          cussì che tašùt a vèvin che santi cuàrdis
          che la destra dal cjèl a mola e tira.

          Cuant maj a sarani al bon preà sòrdis
          che sostànsis che par dami coràgju
          di fàighi domàndis a èrin sidìnis stàdis?

          Al è un ben che sensa fin a ghi planzi sù
          chèl che, par amòu di ròbis ch’etèrnis
          no sòn, il amòu ver al buta jù.

          Coma ta li nòs cujètis e pùris
          ràpit s’jòt un foghùt ogni tant
          che’l vuli al mòuf ta che plàcidi sèris,

          e’a pàr stela che’l so post a stà cambiànt,
          s’a no fòs che par indà ca s’impìa
          dut al è compaj e chèl al dura’un istànt;

          cussì dal bras ch’a destra’l para via,
          ai piè di che cròus al à corùt un astro
          da la costelasiòn brilànt di gloria;

          sta gema a no veva lasàt il so nastro
          ma pa la strica radiàl si veva movùt,
          someànt fòuc davòu dal alabàstro:

          svelt cussì al era’l spirt d’Anchìs davànt vegnùt,
          se fede i vìn ta la nustra miej muša,
          cuant che’n Elišio dal fì si veva necuarzùt.

          “O sanguis meus, o superinfusa
          gratia Dei, sicut tibi cui
          bis unquam coeli ianua reclusa?”

          Cussì’l lumìn, ch’jò voltàt mi eri a luj;
          e’i me vuj a èrin dopo zùs a Beatrìs,
          che, zìnt chì e là, ’mbacuchìt mi vèvin i vuj

          che tant ridìnt a ardèvin di Beatrìs
          ca pareva che’i mès tocjàt a vèsin’l font
          da la me gràsia e dal me paradìs.

          Alòr, in tal jodi e’n tal sinti gjocònt,
          si veva metùt stu spìrit a contà ròbis
          ch’jò’i no vevi capìt pal so parlà profònt;

          intindùt nol veva di dìšmi ròbis scùris,
          ma ghi veva tocjàt, par via che’l so concèt

          tant pì alt al era dal capì daj òmis.

          E cuant che ’l arco dal so ruvìnt afièt
          sfogàt si’era, che’l so parlà ’l era jù vegnùt
          visìn di lì cal taca’l nustri intelèt,

          chistu stàt al era chèl ch'i vevi par prin comprendùt:
          “Che benedèt ti sèdis Tu, triùn e un,
          par vèighi a la siminsa me cussì ben tindùt!”

          E al veva dopo dìt: “Un bièl e lontàn dišùn
          che vegnùt mi veva’n tal leši’l libri grant
          che fòu nol lasa nisùn sen, ma nisùn,

          contènt ti’as fàt, fiòl me, stu lušòu, e tant,
          da’ndà ch’i ti parli, da che stesa ’sistìt
          che l’àlis ’mplumàt ti’a par zì’n alt cussì tant.

          Che’n me’l to pensej al lus, ti pàr di vej capìt,
          da chèl che prin al è, com’cal radièa
          dal’un il sinc e’l sèis, sè ben al è capìt;

          par chèl cuj ch’i soj e parsè ca ti somèa
          pì viva la me flama no ti domàndis,
          di ogni altra tal splendòu di st’asemblèa.

          E ti par just; chè, pìsuj e grancj’, i spìris
          di chista vita tal spieli a jòdin,
          tal cual, prin di pensalu, il pensej t’jòdis;

          ma pars’che dal amòu sant, ch’jò’i jòt da visìn
          e no mi’è maj fòu di vuli e m’implenìs
          di na voja dolsa, àltris ghi gòdin,

          cun buni peràulis, sigùris e fuàrtis,
          il volej to cal suni e’l to dešidej,
          ch’jò’i rispùnt par volej di altri lègis!”

          Voltàt mi eri a Beatrìs, che’l pensej
          me zà’a saveva e, ridìnt, un sen
          mi veva fàt che l’àlis vièrt ghi veva al me volej.

          Tacàt i vevi alòr cussì: “Il afièt e’l sen,
          cuant ch’jodùt i vèis la prim’ ecualitàt,
          compàis vi sòn stàs dàs, ch’ognùn adès al tèn,

          chè’l soreli che àrdi vi’a fàt e luminàt
          cul cjalt e cu la lus, in dut al è compaj,
          che chist a chèl nol pòl èsi paragonàt.

          Ma voja e argumìnt ’n taj mortaj,
          pa la rašòn ca vi’è manifesta,
          àlis da li stèsis plùmis no ùšin maj;

          jò, duncja, ch’i soj mortàl, i sìnt chista
          dišegualitàt, e par chèl i ringrasièj
          cul me còu par chista paterna fièsta.

          E alora, topàs bièl, ti suplichèj,
          te che chistu presiòus gjojèl t'ingèmis,
          di dìšmi’l to nòn—èco’l me dešidej.”

          “Contènt di vèiti fra li me ramàsis
          i soj belzà stàt; jò’i soj la to radìs”:
          dìt ghi veva cussì a li me peràulis.

          E pì ’ncjamò al veva dìt: “Chèl dal cual si dìs
          che’l to nòn al vèn, e che sent’àis e pì
          ziràt al à’l mont’n ta la prima curnìs,

          il to bišàvul al era e me fì:
          pròpit ben a zarès se la so fadìja
          lungja cul to fà ti vès da scurtàighi.

          Florensa dentri da la mura vecja,
          da’ndà ca cjoj ’ncjamò la tersa e la nona,
          a viveva moderada e sensa pecja.

          Cjadenuta no veva nè corona,
          nè còtulis ornàdis nè sintùra
          che’l vuli a fès tirà pì da la persona.

          No ghi fèvin, nasìnt, encjamò poura
          li fiis al pari; chè’l timp e li dòtis
          no’èrin’ncjamò fòu d’ogni mišura.

          Non d’èrin cjàšis di famèa vuèjtis;
          nol era ’ncjamò rivàt Sardanapàl
          a mostrà sè ca si fà’n ta li cjàmaris.

          Encjamò nol era vinsùt Montemàl
          dal vustri Usieladòu che coma vinsùt
          tal zì’n sù, cussì al sarà’n tal so cal.

          Cun sintùra di coràn e vuès i’ai jodùt
          Belincjòn Berti, e sensa truc fasi avànt
          la so fèmina, ch’era naturàl in dut;

          Chej dal Nerli e dal Vecju lì davànt
          i jodevi, contèns, cun pièl scujèrta,
          e li so fèminis ca filàvin cjantànt.

          Furtunàdis lòu! ch’ognùn’era certa
          di vignì lì soterada, e nisuna
          pa la Fransa, a era lì tal lièt dešerta.

          Una a tindeva’l nini’n ta la cuna
          e cul ninanana lu consolava,
          che paj genitòus ’ndà’n èria roba pì buna?

          Che altra’nvensi, mentri ca filava,
          fiàbis daj Trojàns a la so famèa
          —e pur di Fièšul e Roma—ghi contava.

          Ta chej timps a sarès stada na maravèa
          na Cjanghèla o un Lapo Saltarèl
          com’ch’adès’l sarès Cincinàt o Cornèa.

          Ta’un cussì ripošàt e ta’un cussì bièl
          vivi di citadìns e ta’un so Cristiàn
          ambiènt ch’alora al era chistu ostèl,

          Maria mi veva dàt, clamada dal sigà san;
          e’n ta chel antìc Batisteri vustri
          fàt i eri stàt Cjasaguida e cristiàn.

          Morònt mi’era fradi, e Elišeo n’altri;
          la me fèmina’era da Val di Pat,
          e da là’l vèn il nòn di Alighieri.

          I’ai dopo seguìt ’l imperatòu Coràt;
          e pa li me òperis al veva vùt la gràsia
          di ricognòsimi, e cavalièr  i veva fàt.

          Davòu ghi eri zùt cuntra la malìsia
          da la lès di chel pòpul cal ušurpèa
          par colpa daj pastòus, la vustra gjustìsia.

          Da che zentàja—eše maravèa?—
          dal mont fals i eri stàt alòr disleàt
          che par amòu so tant’ànimis al plèa;

          e dal martìri a chista pas i eri rivàt.

Cjànt Sedicèšin

          O nobilitàt dal nustri sanc, se tu puarèt
          la zent zì cussì tant in gloria i ti fàs
          ca jù indà che flap al è’l nustri afièt,

          na maravèa maj no ti mi saràs;
          pars’che là che’l nustri apetìt maj nol è sviàt,
          tal cjèl i dìs, gloria i vevi sintùt, e pas.

          Ti sòs tu com’un mant ca si tèn prest scurtàt
          che, s’a no si lu slungja’un puc di dì’n dì,
          coma cun fuàrfis a lu tèn’l timp ben tajàt.

          Cul “vu” che par prin i vìn jodùt Roma sufrì,
          e che la so famèa no’a pì tant ušàt,
          alora i’ai di nòuf scuminsiàt a partì;

          ma Beatrìs, ca no mi veva maj lasàt,
          ridìnt, a pareva chè ca veva tosùt
          al prin fal di Ginevra, com’che scrìt a è stàt.

          “Vu’i sèis me pari,” a diši mi eri metùt;
          “Vu’i mi dèis di parlà gran cunfidènsa;
          vu’i mi tegnèis alt, cussì che jò’i soj pì che jò’n dut.

          La me mins a gòt cussì tant di sè stesa,
          e dapardùt di contentèsa a s’implenìs,
          ca no si romp di tanta ’legresa.

          Alòr, bon pari, i vuej ch’i mi dišèdis
          cuj ca èrin i vustri vècjus, e com’che’i àis
          a èrin ta’i vustri prins mèis e dìs.

          Dal pioràr di San Zuan s’eše ch’i pensàis?
          com’ al èria alora? E li zens cuj ca èrin
          ulà di pì grant mèrit, s'i vi recuardàis?”

          Com’ch’al soflà dal vint àrdi pì ben i jodìn
          la flama dal cjarbòn, jodùt i vevi che ulà
          al me dols diši pì’l luševa’l lumìn;

          e com’ch’ai me vuj si feva la lus pì biela,
          cussi cun vòus Oh cussì biela e dolsa,
          ma no cun chista moderna favela,

          dìt mi veva: “Dal dì dal prin ‘Ave,’ com’si sà,
          che dal so part me mari, ca è santa,
          cun me liberàt si veva da la gravidansa,

          al so Leòn ben sincsènt e sincuanta
          e trenta vòltis al era vegnùt chistu fòuc
          a’nflameàsi di nòuf sot ogni so planta.

          Chistu’a basta sinti daj vècjus, zent di sest;
          cuj ca èrin e da’ndà che vegnùs a èrin
          al è miej’l taši che’l discori onèst.

          Ducju chej che, che volta, chì a podèvin
          àrmis partà fra Mart e il Batista,
          il cuint a èrin di chej ch’adès chì a vìvin.

          ma la citadinansa, ca e adès mista,
          di Cjamps, di Certaldus e, sì, di Feghìn,
          a era pura fin al ùltin artista.

          Oh cuant ca sarès miej èsighi visìn
          da li zens ch’jò’i dìs, e a la Galusa
          e al Trespiàn di vej il vustri cunfìn,

          che dentri vèilis e sopuartà la spusa
          dal contadìn di Guigliòn e di Signa,
          che’l vuli par baratà sempri’l gusa!

          S’a no ghi fòs stada a Sešar madrigna
          che zent che tant miej da curà’l mont ’varès
          e coma mari al fì èsighi benigna,

          un tal, fàt fiorentìn, al cambia’e smercja’dès,
          invensi di zì dret là daj Similfòns,
          elemošinànt, com’i so àvos puarès;

          Montemurlo’l sarès encjamò daj Cons;
          a sarèsin i Sercuj sot’l plevàn d’Acòn,
          e forsi in Valdigràf i Bondajmòns.

          ’L inflùs di zens nòvis al crèa cunfušiòn
          e chistu al è sempri’un mal pa li contràdis,
          com’che mal ghi vèn a un cal è mangjòn;

          un toru svuàrp a colà pì svelt ti lu jòdis
          che n’agnela svuarba; e spes a taja
          di pì e tant miej una che sinc spàdis.

          Se tu ti vuàrdis Luni e Urbisalia
          com’ca sòn zùdis, e coma ca zaràn
          davòu di lòu Chiuši e Sinigalia,

          di sinti com’che li stìrpis a disfasi’a vàn
          no ti sarà nè roba nova nè dura
          cuant che clar a è ch’encja li sitàs na fin a àn.

          Ca mòri dut a è roba sigura,
          e vuàltris pur, ma la muàrt’n cualchiduna
          ben a si plata; ma la vita puc’a dura.

          E com’che’l zirà dal cjèl da la luna
          sempri’l cujèrs e’l discujèrs li spiàgis,
          cussì a Firense ghi fà la furtuna:

          par chèl un nol à di fasi maravèis
          s’jò a parlà’i mi mèt daj als Fiorentìns
          ca’an li so grandi làudis’n tal timp platàdis.

          Jodùt i’ai jò’i Ugos e’i Catelìns,
          i Filìps, i Grecs, i Ormàns e’i Alberìcs,
          zà’n tal calà, ma ilùstris citadìns;

          e di chej’n daj jodùs, tant grancj’ che antìcs,
          cun chèl da la Sanèla, chèl da l’Arga,
          e Soldanièrs e Ardìngas e Bostìcs.

          Là di che puarta ch’adès a è carga
          di cussì tanta cativèria in dut,
          ca’nfondarà sta barcja di maj cussì carga,

          I Revignàns a èrin, da’ndà che vegnùt
          al era’l cont Guido e ducju chej che’l nòn
          di Beluncjòn a àn in sèguit otegnùt.

          Chej che da la Preša a savèvin zà benòn
          coma governà, e chèl dal Galigaj
          zà di oru a vèvin il pòmul dal so nòn.

          La strica dal Gris era granda asaj,
          com’pur i Sachès, Zòucs, Fifàns e Barùs
          e Gjaj e chej che ros a doventàvin pal staj.

          La sòcja che cresi a veva fàt i Calfùs
          a era zà biel’e grosa, e zà magistràs
          a èrin i Sìsios e i Arigùs.

          Oh cuant ben ch’jodùt i’ai chej stàs disfàs
          da la so rogansa! E li bàlis d’oru
          flurì a fèvin Firense in ducju i so gran fàs.

          Cussì a fèvin i pàris di chej che di oru,
          cuant che la vustra glišia’l vèscul no veva,
          gràs si sòn fàs sintàs a consistoru.

          Che rasa di zent ’rogànta,  ca è belva
          cun chèl cal scjàmpa, ma s’jodi un’l fà’l dint,
          o’l tacuìn, na pioruta a fasi jodi a và,

          se pur zentuta, zà si zeva ’ngrandìnt;
          chist no ghi zeva dret a Bertìn Donàt,
          che’l misièr al à chej dopo fàt parìnt.

          Belzà al era’l Caponsàc tal mercjàt,
          da Fièšul vegnùt, e belzà al era
          un bon citadìn Gjuda, e’l Infangàt.

          I dìs na roba ’ncredìbil ma vera:
          tal sìrcul di miès si’entrava pa na puarta
          ca cjoleva’l nòn da chej da la Pera.

          Ognùn che la biel’insègna al parta
          dal grant baròn, cun che stima e nòn
          ch’a recuardà il dì di San Tomàs ni parta,

          da luj tìtul e patrimoni cjòls a sòn;
          encja se cul pòpul vuej si tèn unìt
          chèl cal à cun fàsa ornada benòn.

          Gualtièrs e Importùns zà a stèvin pulìt;
          e’l Borc encjamò pì cujèt’l sarès
          se’l bacàn di cers visìns nol vès subìt.

          La cjàša ca’a caušàt il vustri planzi e sighès
          pal just disprès che caušàt vi’a la muàrt,
          e partàt vi’a al scunfuàrt ch’i vèis adès,

          onorada a era, sensa tuàrt:
          O Bonbelmònt, se mal ch’a scjampà ti’as fàt
          da li so nòsis par cjatà t’altri bras cunfuàrt!

          Scontèns a sòn tàncjus che’l cjèl a varèsin laudàt
          se Diu a Ema ti vès concedùt
          cuant che par prin in sitàt ti’èris rivàt.

          Ma’a che sema di piera ghi’a convegnùt
          —chè ca vuarda’l punt—che Firense a finìs
          che pàs che par un bièl puc a veva vùt.

          Cun chisti zens e cun lòu pur cun àltris,
          ta sta calma Firense i vevi jodùt
          che rašòn no veva di spandi làgrimis:

          cun sti zens d’jodi la Gloria i’ai podùt
          dal so pòpul, e just, tant che’l so gìlio
          maj nol era cul cul in sù stàt metùt,

          nè maj al era doventàt ros, stu gìlio.

Cjànt Dišisietèšin

          Coma chèl zùt a Climenè, sigùr volìnt
          èsi di sè che da n’altri’l veva sintùt,
          che pur vuej il pari al fì di dà tant no si sìnt;

          tal i’eri jò, e’i eri cussì stàt sintùt
          da Beatrìs e pur da chel sant lumìn
          che prin par me dal so post si veva movùt.

          Par chèl ic “Èco, fà che ben a lùšin
          i to dešidèris,” mi veva dìt, “ cussì che chìscjus
          ben segnàs tal so flameà a vègnin,

          chè, se’i to pensèis zà i cognosìn dùcjus,
          il to parlà lo stes ti tèn abituàt
          a diši ‘I’ai sèit’ cuant che’i làvris ti’as sùs.”

          “O antenàt me che tant i ti tèns levàt
          che com’che ta’un triàngul li mins terènis
          doj ànguj vièrs no’an maj cjatàt,

          cussì tu’i t’jòs li ròbis contingèntis
          prin che’n sè a sèdin, ben mirànt il punt
          ch’al stes timp dùtis al jòt li èpochis;

          cuant che cun Virgìlio i’eri, punt par punt,
          sù pal mont che li ànimis al cura,
          e pur cuant che jù’i zèvin tal mont defunt,

          dìt mi’era stàt da la me vita futura
          roba seria, ma ch’a ogni violenta
          scòsa ic a si varès tegnùt dura.

          Par chèl a sarès la me voja contenta
          di savej sè che’l cašu mi tèn visìn;
          ch’un folc ca s’jòt rivà di fà mal al stenta.”

          Cussì ghi vevi dìt alòr a chel stes lumìn
          che prin mi veva parlàt; e com'ca veva volùt
          Beatrìs li me vòis si averàvin.

          No cun stupidàdis, che’l mont pagàn, dut,
          inviscjà si lasava prin che ’l Agnèl
          paj pecjàs dal mont a murì ’l era zùt,

          ma cun peràulis clàris e cun bièl
          Latìn precìs dìt mi veva chel amòu paterno,
          che’nglusàt al era’n tal so ridi bièl:

          “La contingensa, che fòu dal cuaderno
          da la vustra matèria a no si spànt,
          ben joduda a’è dal vuli eterno:

          necesaria  a no và par chel doventànt,
          com’ca no và dal vuli 'ndà ca si spièla
          na nàf che la curìnt a stà jù menànt.

          Da là, cussì com’ca vèn ta l’orèla
          la mušica dolsa dal organo, mi vèn
          tal vuli il disèn da la to tela,

          com’ch’ešiliàt al era stàt Ipòlit d’Atèn
          par cauša da la so crudèl madrigna,
          a ti pur zì fòu di Firense ti convièn.

          Chist a si vòu e zà’a si s’impegna,
          e prest’l sarà fàt da chèl ca ghi pensa
          là’ndà ch’a baratà Crist dut’l dì si s’impegna.

          La colpa davòu ghi zarà, com’si sà,
          a la banda urtada, ma la vendeta
          a mostrarà il ver ca la dispensa.

          Ti lasaràs ogni roba, puareta,
          che pì a ti plàs; e chista a è la frecja
          che ’l arco dal ešilio par prin’l saèta.

          T’jodaràs cuant amàr ca ti sarà’n bocja
          il pan d’àltris, e cuant ca saràn dùris
          da scalà li scjàlis cuant ca tocja.

          E chèl che pì ti pešarà’n ta li spàlis
          a sarà che compagnìa, bruta e trista,
          ch’i ti zaràs a cjatà’n ta che cjèris;

          sta mata di zent, sensa Diu e’ngràta,
          ti si farà cuntra; ma dopo, e no tant,
          a varà ic—no tu—la muša rota.

          La so bestialitàt a zarà ben mostrànt
          sta marmàja; cussì che par te a sarà miej
          da stu bacàn èsiti tegnùt distànt.

          Il prin rifugjo ch’i ti pod’ràs vej
          cun benvolej al sarà dal grant Lambart,
          che’n ta la scjala’l parta’l pì sant daj usièj;

          che di te a varà un sì grant riguàrt
          che tra’l fà e’l domandà, fra di vuàltris
          prin’l sarà chèl che cuj àltris al è pì’n ritàrt.

          Cun luj t’jodaràs chèl che, nasìnt, tràcis
          al à vùt—e bùnis—da che stela fuarta,
          che’n tal mont lu faràn fà grandi ròbis.

          I no saj se la zent si è zà necuàrta
          che zà par nòuf àis, ta la so zòvin etàt,
          atòr di luj sti ròdis fàt ghi vèvin scorta;

          ma prin che’l Guasc il alt Rico’l vedi ’nganàt,
          sintìlis s’jodaràn da la so virtùt
          pal disprès paj sfuàrs e bès belzà mostràt.

          Cuant che da li so magnificènsis savùt
          si varà, alòr nencja i so nemìs
          di luj tegn’si da tabajà no pod’ràn dal dut.

          Ta li so mans a è miej ch’i ti ti mètis;
          luj’l sarà cauša di tancju sestamìns,
          condisiòns cambiànt par zèns siòris e puòris.

          E’i ti tegnaràs scrìt in ta la mins
          di luj, sensa dìšilu”; e dìt al veva ròbis
          incredìbilis a chej ca èrin prešìns.

          E dopo al veva dìt: “Fiol me, adès tu ti capìs
          chèl ca ti’è stàt dìt; èco li insìdiis
          ca ti vegnaràn entri pus àis mostràdis.

          Ma’i no vuej che’i to paešàns t’invidièis,
          che tant a si slungjarà la to vita
          pì’n là dal castìgu da li so cativèris.”

          Dopo che, tašìnt, chista ànima santa
          da tesi mostràt a veva di vej finìt
          la tela che da me ghi’era stàt data,

          tacàt jò i vevi, com’un che plen di dùbit,
          consej ghi domanda a na persona
          che tant ghi plàs e che dut a tèn capìt:

          “Ben i’jòt, pari me, com’ca si spiròna
          il timp vièrs di me par tègn’mi ben zveàt,
          che pešu a’è par un ca si bandòna;

          alòr dal ocorìnt mi tegn’raj armàt
          cussì che se’l post che pì mi plàs cjòlt mi vèn,
          fòu d’àltris pal me rimà no vegnaraj butàt.

          Jù’n tal mont che di amarèsis al è plen
          e’n tal mont che’nsima al à’l bièl gjardìn
          che paj vuj di Beatrìs jodùt i’ai, e ben,

          e dopo’n ta chej poscj’ als che cussì tant a lùšin
          savùt i’ai chist e chèl che se da contà i vès,
          di savòu fuàrt tàncjus lu cjatarèsin;

          E s’jò al ver di èsi timidùt i varès,
          da chej i no vegnarès maj recuardàt
          ch’antìc jodaràn il timp ch’i vivìn adès.”

          La lus ridìnt ca’nglusava’l me antenàt,
          presiòus gjojèl, a sfavilà si veva metùt
          com’un raj dal soreli ta’un spièli doràt;

          e chistu al veva dìt: “Dom’un còu cal è brut
          par vej di sè o d’àltris vergogna
          al volarà che tu ti tàšis dal dut.

          Lo stes, na volta netada la fogna,
          và a mostràighi a dùcjus la to višiòn,
          e ca si gràtin pur chej ca àn na rogna.

          Che se’nsindiòša’sarà la so lesiòn
          al prin bocòn, un bièl puc di nudrimìnt
          a lasarà na volta digerida benòn.

          La to vòus a farà pròpit coma’l vint
          ch’a li pì alti pùntis a ghi dà frustàdis
          e a tì onòu e riconosimìnt.

          Ma mostràdis ti sòn ta chisti ròdis,
          tal alt mont e’n ta la val doloroša
          encj’ànimis par grandi ròbis famòšis,

          che’l spirt di chèl cal sìnt a nol ripoša
          nè maj si ferma su ešempli cal sedi
          puc cognosùt o platàt’n ta na buša,

          o che, par altri, rišàlt a nol fedi.

Cjànt Dicjotèšin

          Dal so verbo si godeva luminòus
          chel spièli beàt, e jò i stevi gustànt
          il me, temperànt dut’l dols cul sindiòus;

          e che fiòla ch’a Diu mi steva menànt
          dìt mi veva: “Cambia pensej; pensa che visìn
          jò’i soj di chèl che’i maj al và liberànt.”

          Voltàt mi eri cuj vuj ca mi lušèvin
          vièrs la biela vòus dal me cunfuàrt,
          e’i tàs dal ben che chej vuj sans mi volèvin;

          no parsè che dal me parlà mi fidi dom’in part,
          ma pa la mins ca pòl fà doma chel tant
          se pì ch’judada no vèn dal alt, e fuàrt.

          Di chel momènt, cuant che ic i stevi vuardànt,
          doma chist i pòl diši, che il me afièt
          lìbar al era d’ogn’altra voja, dut cuant,

          fin che il plašej eterno, che dirèt
          al luševa in Beatrìs, su me pur
          a si rifleteva dal so bièl aspièt.

          Alòr, cu la lus di un ridi bièl e pur,
          ic dìt mi veva: “Vòltiti e scolta;
          di paradìs al di fòu daj me vuj an d’è pur.”

          Com’che uchì a si jòt cualchi volta
          la voja che’ tal jodi, s’a è tanta,
          da ic a vèn duta l’ànima cjolta,

          cussì, tal sflameà da la lus santa
          che voltà mi veva fàt, la so brama jodùt
          i vevi che di parlami a'n veva tanta.

          E al veva tacàt: “Chi sù ch’i ti sòs vegnùt,
          in ta stu àrbul cal vif dal insima,
          che maj no si sfuèa e che sempri’l fà frut,

          i spirs a sòn beàs, che la jù, prima
          da vignì’n tal cjèl a èrin ognùn famòus,
          tant da vej da li mùšis granda stima.

          E alòr vuarda ben ta’i bras di sta cròus:
          chèl ch’i minsonaraj, lì’l farà chel àt
          che’n ta na nula’l fà’l so lamp luminòus.”

          Pa la so cròus jodùt i vevi un lušòu tiràt
          dal nòn Gjošuè, apena’pen’ minsonàt;
          che’i no saj se’l diši al era prin dal fàt.

          E cuant che Macabeo’l era stàt nominàt
          èco un altri cal vegneva rodolànt,
          e dal godi al era stu tròtul animàt.

          Cussi par Carlo'l Grant e par ’l Orlànt,
          doj ch’atènt seguìt al veva'l me sguàrt
          com'che’l vuli’l seguìs il so falcòn svualànt.

          Dopo tiràt a vèvin Gulielmo e Renoàrt
          e encja’l duca Gotfrèit la me vista
          ’nta che cròus, coma pur Berto Guiscart.

          Alòr, cun l’altri lùcis’n motu’n ta sta pista,
          mostrat mi veva l’ànima ca mi veva parlàt
          cuant che cun chès tal cjantà a er’artista.

          A la me destra mi eri alòr voltàt
          a Beatrìs par jodi s’al me dovej,
          cun peràula o cun sen, mi tegnès guidàt;

          e jodùt i vevi i so vuj lušìns e biej,
          lùstris di legrìa, che il so aspièt
          i’àltris al vinseva e’l so ùltin parej.

          E pròpit coma, par sinti pì dilèt
          tal ben fà, ’l omp di dì in dì, plan planìn
          a si necuàrs cal fila sempri pì dret,

          cussi mi eri rindùt cont che lì ch’i èrin
          dut’l cjèl cresùt al veva il so arc
          jodìnt chel miràcul ch’i vevi visìn.

          E com’ca si tramuta’n ta’un pisul arc
          di timp na fruta in blanc, cuant che’n muša
          a discarga da la so vergogna’l car’c,

          cussi ai me vuj, vìnt voltàt la muša,
          al era’l candòu pì dols da la sesta stela
          che ta’un tic e tac ni veva fàt di cjaša.

          Jodùt i vevi'n ta che stela buna’e biela
          il luši dal grant amòu che lì al era
          paj me vuj scrivìnt la nustra favela.

          E coma grus ca si àlsin da la cjera,
          cuaši godìnt di diši ca èrin pasùdis,
          a crèjn na tonda o altra schiera,

          cussì’n ta li lus li santi creatùris
          svualànt a cjantàvin, e’a fašèvin
          un D o’un I o’un L cu li so figùris.

          Prima, cul so cjantà a si movèvin;
          dopo, doventànt un di chiscju dišèns,
          a stèvin fers un puc e a tašèvin.

          O divina Pegasèa che’i nustr’ inzèns
          par timp e timp ti fàs che gloriòus a rèstin,
          e cun chej pur li nustri sitàs e regns,

          ’luminèjmi di te, che spic a fèdin
          sti figuris com’ch’jò li’ai concepìdis:
          che’n ta scju vers’l to podej dùcjus jodi a pòsin!

          Sinc vòltis sièt si èrin alòr mostràdis
          vocals e consonàntis; e notàt
          i vevi sti pars coma ch’jò li vevi jodùdis.

          ‘DILIGITE IUSTITIAM’ ben oservàt
          i vevi sè che par prin’era chì pituràt,
          da QUI IUDICATIS TERRAM seguitàt.

          Tal EM dal cuint vocabul dut ordinàt
          al steva ogni spirt, cussì che Gjove stes
          d’arzènt al fasava stu luši doràt.

          E pì lùcis jodùt vignì jù a vèvin i vuj mès
          e pojàsi tal colm dal EM, da indà
          che’l ben pì alt a laudàvin, dùtis chès.

          Dopo, com’ch’al bati di na sclampa brušada,
          na nula si’jòt saltà fòu di falìscjs
          che paj vilàns a’è roba furtunada,

          èco alòr il lampà di mil lùcis,
          e pì, zì’n sù t’jodèvis, o tant o puc,
          par volej di chèl ca li veva ’mpiàdis;

          e cuant ch’ogni lumìn al era zùt tal so lòuc,
          i vevi 'l cjàf e’l cuèl di n’acuila jodùt
          vignì fòu dal dišèn ben clar di stu fòuc.

          Il pitòu di dut chistu, mestri nol à maj vùt;
          ma mestri ’l è luj, e da luj a vèn fòu
          la virtùt ca informa i nìs dapardùt.

          I altri beàs, che contèns ognùn di lòu
          a parèvin d’èsi’n ta la M ingiliàs,
          puc’a puc pal usièl jodùt si ghi veva'l còu.

          O biela stela, cuanti gèmis ch’i ti’as
          ca mi mostrin che la nustra gjustìsia
          a vèn da scju cjèlos ch’i ti tèns ’ngemàs!

          Par chèl jò i prej la mins che inìsi a
          ghi dà al motu to e virtùt che ben
          a vuardi da’ndà che’l fun’l vèn che’l to raj’l vìsia;

          cussì che n’altra volta’l mostri’l so disdèn
          di dut chel baratà dentri dal templi
          che daj màrtirs che fàt lu vèvin al era plen.

          O soldàs sans dal cjèl che jò’i contempli,
          lotàit fuàrt par chej che la jù in cjera
          pierdùs a sòn par via dal brut ešempli!

          Cu li spàdis si feva na volta guera;
          ma ’dès a la fàn chej ch’al cjòli a sòn atìfs
          il pan che’l bon Pari a nisùn maj’l siera.

          Ma tu che doma par scancelà ti scrìfs,
          pensa che Pieri e Pauli, che muàrs a sòn
          pal cjamp ch’i ti guàstis, a sòn encjamò vìfs.

          Tu ti pòs ben diši: “Jò’i saj sè ca è bon;
          jo’i vuej doma chèl che besòu al à vivùt
          e ca àn pal saltusà martiriàt’n tal salòn;

          jò il pescjadòu i no cognòs, nè’l Paulùt.”

Cjànt Dicjanovèšin

          Davànt di me i jodevi cun l’alis vièrtis
          il bièl dišèn che cun chel so godi grant
          a fèvin l’ànimis ulì unìdis.

          Ogn’un’a pareva un rubìn che tant
          cun’un raj di soreli ardìnt al stès
          che ai me vuj si rifleteva brilànt.

          E chèl che a contà i mi mèt adès,
          dìt nol è maj stàt, nè scrìt da vingjòstri,
          nè d’inventalu nisùn maj s’insumiarès;

          ch’jodùt i vevi e pur sintùt i vevi il rostri
          che al “jò” e al “me” a ghi dà vòus
          invensi di ušà il “me” e’l “nustri.”

          E alòr: “Par èsi bon e gjudisiòus,
          ešaltàt i soj jò chì a che Gloria
          che di pì no si pòl èsi dešideròus;

          e’n tal mont i’ai lasàt la me memoria
          buna, tant buna, ma che li zens trìstis
          a làudin ma a no seguìsin par nuja.”

          Cussì dom’un calòu di tanti bòris
          sinti si fà, com’che da tancju amòus
          un sun sòu si sinteva da li so bòcis.

          E alora jò: “O semprivèrs flòus
          dal eterno bon godi; che pur dom’un
          someà mi fèis ducju i vustri odòus,

          sodisfàit suspirànt il me grant dišùn
          che par cussì tant timp mi’a lasàt plen di fan,
          che’n tal mont di cjoli nol è stàt bon nisùn.

          Jo’i saj ben che se’n cjèl ta'un altri reàn
          sempri a si spièla il volej divìn,
          puc’n vu a si riflèt, e sensa velàn.

          Ben i savèis ch’i mi tèn pront e visìn
          par scoltavi; i savèis cual cal è chel
          dùbit che’n mins maj nol vòu stami sidìn.”

          Coma un falcon cal vèn fòu dal cjapièl,
          al mòuf il cjàf e l’àlis al bàt contènt,
          granda voja mostrànt, fašìnsi dut bièl,

          cussì al fasi jodùt i vevi dut intènt
          stu sen, da gràsia divina festegjàt
          cun chel dols cjantà che là’n alt al è sempri prešènt.

          E tacàt al veva: “Chèl che’l compàs al à slungjàt
          fin a la fin dal mont, e dentri di chel trat
          il misteriòus e’l manifest al à lasàt,

          nol à’l so valòu podùt lasà cussì stampàt
          dapardùt ’l univèrs, che il so verbo,
          infinìt, parzora di dut’l fòs restàt.

          E a è par chèl che il prin superbo
          che pì grant al era d’ogni creatura,
          crut al era colàt crodìnt di savej pì dal verbo;

          e da chistu s’jòt ch’ogni inferiòu natura
          un vàs masa pìsul a’è par dut chel ben
          sensa fin e che’n sè cun sè’l mišura.

          Duncja la nustra vista, ch’al pì a tèn
          doma cualchidùn daj ràis da la mins
          che dùtis li ròbis dal mont a contèn,

          a no pòl da se stesa tegni a mins
          tant che’l so prinsìpit a no s’interna
          tant pì’n là daj nustri sòlis sintimìns.

          Cussì che’n ta la gjustìsia eterna
          il disèrni cal risèif il vustri mont,
          coma vuli tal mar, dentri a s’interna;

          che, par tant che da la riva’l jòt’l font,
          lontàn tal mar no lu jòt, cal è lo stes
          lì, ma platàt’l tèn il so èsi profònt.

          Lustri nol è, s’a nol vèn dal serèn stes
          che maj si turba; ma ’l è ’nvènsi dut scur,
          o par pasiòn da la cjàr o velèn daj bès.

          Adès che chel post profònt ti sòs sigùr
          ca ti platava la gjustisia viva,
          che fin a capìla ti’era stàt dur;

          che chist ti dišèvis: ‘un al nas’n riva
          dal Indus, indà che nisùn al da lesiòns
          su Crist, nè di luj a leši o scrivi al và;

          e’l so volej e li so buni asiòns,
          par cuant che’l nustri rašonà’l jòt,
          sensa pecjàt tal diši o vivi a sòn.

          Sensa fede o batièšin al mòu: jòt—
          parsè’l vegnia condanàt stu puòr’on?
          ’ndà a eše la so colpa se luj nol cròt?

          Cuj sotu tu da mètiti tal cjadreòn
          par gjudicà da miàrs di mìis di lontàn,
          che d’jodi nencja na cuarta’n là no ti sòs bon?

          Chej che voja di zì’n tal sutìl a’an,
          se guidàs da la scritura i no fòsis,
          rašòns di dùbit i'n varèsis a plena man.

          Oh nemaj da la cjera! Oh mins sglònfis!
          La prima volontàt, ca è’n sè tant buna,
          e ca è’l pì grant ben, sempri lì a è, tal so post fìs.

          Ogni roba a è justa se cun ic a è una:
          roba creada’l ben a sè’a no tira,
          ma ic, risplendìnt, a ognùn lu dona.”

          Com’che’nsima’l nit zvualànt a zira
          dop’che la cicògna’l past ghi’a dàt ai fìs,
          e com’che chèl cal è pasùt al amira,

          cussì si veva fàt, e cussì alsàt i vevi li sèis,
          la figura benedeta, che l’àlis
          a moveva sburtàdis da tancju consèis.

          Atorotòr svualànt a cjantava: “Li nòtis
          mès, a’è clar, i fèis fadìja a capìlis;
          il pensej di Diu pur’i no comprendèis.”

          Al cujetasi di che lustri flàmis
          dal Spirt Sant ch’encjamò ’l era’n tal sen
          ch’ai Romàns ghi veva dàt riverènsis,

          di nòuf  al veva tacàt: “Chì sù, in ta chistu regn,
          maj nol è vegnùt nisùn ca nol crodès in Crist
          nè prin nè dopo cal vegnès ’nclaudàt tal lèn.

          Ma jòt: tàncjus di lòu a sìghin ‘Crist, Crist!’
          e’n tal dì dal judìsi a saràn pì lontàns
          di luj che chej che maj cognosùt no’an Crist.

          E l’Abisìn’l danarà chiscju Cristiàns
          cuant ca si spartiràn chisti do scuèlis,
          una sempri siora e l’altra’n taj dàns.

          Se dišarani i Persiàns ai re vùstris?
          Coma a jodarani chel libri vièrt
          ’ndà che li pècis sòs a sòn dùtis scrìtis?

          Lì s’jodarà, tra l’òperis d’Albert,
          chè che fra puc a scrivarà la pena
          su chèl ca cambiarà’l regnu di Praga’n desèrt.

          Lì a s’jodarà’l mal che là dal Sena
          al caušarà, falsificànt bes a plen,
          chèl che’l cinghiàl’l farà crepà, cun pena.

          Lì di che supiàrbia s’jodarà il sen
          che màt a fà doventà ’l Inglèis e’l Scosèis
          che bòis no sòn di restà tal so terèn.

          La lusùria a s’jodeva  e li coròtis plèis
          di chèl di Spagna e di chel re Boèm,
          che virtùt maj ’la vùt, ma doma brus plašèis.

          Si gh’jodarà al suèt di Gjerusalèm
          segnada cun una I la so bontàt,
          ma l’opòst ghi sarà segnàt cu na em.

          S’jodarà l’avarìsia e la viltàt
          di chèl che vuardiàn al è da l’išula dal fòuc
          ’ndà ch’Anchìs finìt al veva la so lungja estàt;

          e par da n’idea di cuant cal è luj puc
          a bastaràn un pu’ di lèteris scurtàdis
          ch’un biel puc ni dišaràn cul diši puc.

          E s’jodaràn pur li òperis spòrcis
          dal barba e dal fradi che na nasiòn
          a’an dišonoràt e pur do corònis.

          E chej che re dal Portogal e Norvegja a sòn,
          lì si cognosaràn, e chèl di Rasa
          che cuj bès di Venesia al veva fàt puc di bon.

          Beàda Ungaria s’a no si lasa
          pì malmenà! e beàda Navàra
          s’a si armàs dal mont ca la fàsa!

          E ducju’an di crodi che par capara
          di chistu, Nicošia e Famagosta
          fuàrt si làgnin pal nemàl di so cjera,

          che d’imbànda daj àltris  no si scosta.

Cjànt Vincjèšin

          Cuant che chèl che lus a dut il mont ghi dà,
          dal nustr’emisferi jù’l vèn e’l và via
          cussì che'l dì dapardùt a distudasi al và,

          il cjèl, che doma di luj prin s’impìa,
          ai nustri vuj si fà di nòuf a colp prešìnt
          par ducj’ chej lumìns ch’ognùn di luj s’impìja;

          e’n mins stu da fà dal cjèl si veva fàt prešìnt
          cuant che’l sen dal mont e daj so dùcis
          di parlà ’l veva smetùt, cujèt restànt e tašìnt;

          ma sùbit dopo, l’altri bieli lùcis
          sempri pì lušìnt a cjantà si vèvin metùt
          cansòns che ben i recuardi ca èrin soàvis.

          O divìn amòu, di ridi dut cujerzùt,
          cuant ch’i ti lušèvis cun che melodìis dòlsis
          che di pensèis sans a cjantàvin par dut!

          Dopo che chisti lustri pièris presiòšis
          che la sesta lus ’ngjemà i vevi jodùt
          cujetàt a vèvin l’angèlichis nòtis,

          di sinti’l murmurà d’un rìvul mi veva parùt
          che da clap’a clap jù’l vegneva lìmpit e clar
          da la gran fontana ’ndà cal era nasùt.

          E com’dal cuèl da la ghitara’l sun clar
          dut ben si sesta, com’cal fà dal bušùt
          da la pìva il soflà dal montagnàr,

          cussì, sensa nencja spetà un minùt,
          il murmurà da l’àcuila sbušigànt
          al era vegnùt sù pal cuèl, fin che dols lu vevi sintùt.

          Da mùrmur’a vòus sè stesa alòr cambiànt,
          fòu dal so bèc in forma di peràulis
          bièlis i vevi sintùt, che chì i’ai scrìt dut cuant.

          “La part che’n me a jòt e che’n àcuilis
          mortàlis’l soreli a vuarda,” al veva tacàt,
          “a’è miej che adès benòn i ti vuàrdis,

          pars’che daj fogùs che forma mi’an dàt,
          chej ’ndà che’l vuli’n tal cjàf mi sflamèa,
          tant miej daj àltris al è ognùn di lòu dotàt.

          Chèl che tal miès dal vuli al sfavilèa,
          il grant cjantadòu ’l è stàt dal Spìrit Sant,
          che da post a post l’arca movùt al ve’a:

          adès ben’l cognòs il mèrit dal so cjànt,
          che luj stes al è efièt dal so consej stes
          par gràsia vuda che granda’è altritànt.

          Daj sinc che sercli mi fàn dal vuli stes,
          chèl che al bèc pì visìn a mi è,
          la veduluta consolàt al à pal fì stes:

          adès tant ben al sà cuant costòus cal è
          il stà lontàn di Crist, pa l’esperiensa
          di sta dols’ vita e di chè ch’oposta ghi’è.

          E chèl che dopo a si jòt’n ta la sirconferensa
          che minsonàt i’ai, tal alt da la sèa,
          la muàrt al à ritardàt par fà penitensa:

          adès al sà ch’encja cuant ch’un al prèa
          che chèl di vuej’l sedi pal domàn lasàt
          il judìsi eterno a nol cambièa.

          Chel altri pì’n là, cu li lègis al me làt,
          cu na buna intensiòn ca’a vùt brut frut,
          par zì davòu dal pastòu, grec si veva fàt:

          adès al capìs com’che’l mal ca si’a vùt
          dal so ben operà a no ghi’a fàt dan
          encja se’l mont da là’n cà’n malora ’l è zùt.

          E chèl che ta la curva’n jù i oservàn,
          Gulielmo ’l era, che che cjera a plans a st’ora
          par Carlo e Federico e’l so malàn:

          adès al sà coma ca s’inamòra
          il cjèl di un re just, e a li sintìlis
          dal so splendòu encja ’dès a s’indòra.

          Cuj’l crodarèsia la jù, tal mont di pècis,
          che Rifèo Trojàn al fòs’n ta stu rotònt
          uchì la cuinta da li lùcis sàntis?

          Adès alc al cognòs ben di sè che’l mont
          nol pòl par nuja jodi da la gràsia
          divìna, o almancu no fin in font.”

          Com’na ’lodula che’n aria si spàsia,
          prin cjantànt, e dopo tašìnt contenta
          da li dolsi nòtis ca la làsin sàsia,

          cussì ben clara mi veva parùt la ’mprònta
          dal plašej eterno, e’l so dešideri
          che a chèl ogni roba si atèn e doventa.

          E forsi pars’che plen di dùbit i’eri
          com’un spièli plen di ròbis coloràdis,
          pì’a lunc di spetà, tašìnt, bon ’no’eri;

          ma li peràulis: “Se soni sti ròbis?”
          a mi èrin fòu di so volej sbrisàdis;
          e’a colp un brilà jodùt i vevi di fièstis.

          Sùbit dopo, cun brilanti ocjàdis
          chistu sen benedèt a mi veva rispundùt
          prin ch’i ghi fès jò stes altri domàndis.

          “Chistu tu i ti cròdis di capìlu dut
          parsè ch’jò’i lu dìs, ma’l coma no ti lu sàs;
          com’che’l crodùt spès a nol è comprendùt.

          Coma chej ca pàrin di capì li ròbis ch'i’ti fàs,
          par nòn e basta, ma la so “quiditàt”
          no la jòdin se d’àltris no vegnìn judàs.

          Regnum coelorum a sufrì ’l è partàt
          dal grant amòu e da la speransa
          ch’a vinsi a và la divìn’ volontàt;

          no’un lotà tra omp e omp, com’ca si pensa,
          ma ic a vìns pars’ca vòu èsi vinsuda
          e, vinsuda, a vìns cu la so benevolensa.

          La prima e la cuint’ànima là ’mpostada
          a ti lasa a bocja vièrta, che’n ic t’jòs
          la regjòn daj ànzui ben piturada.

          Daj so cuàrps fòu no sòn vegnùs, com’ch’i ti cròs,
          spirs pagàns, ma cristiàns, cun fede plena
          sul Crist che da zì o zà zùt al era’n cròus.

          Ch’un dal infièr, da’ndà ca no si torna
          maj par fà dal ben, taj so vuès al è tornàt,
          pa la gràsia che’l sperà a adòrna;

          dal gran sperà che sì tant al à judàt
          il preà che Diu lu risusitàs,
          par podej vej’l so dešideri scoltàt.

          Il spirt gloriòus ch’adès ni tèn voltàs,
          tornàt a la cjàr, e lì par amondi puc,
          tant al veva crodùt che luj a lu judàs;

          e crodìnt impijàt a si vev'n ta un cussì grant fòuc
          di amòu par luj, ch’a la so muàrt seconda
          uchì al era vegnùt, in ta stu bièl lòuc.

          ’L altri, che par gràsia di na tant fonda
          fontana’l sgorga, che maj creatura
          jodi’a podùt fin ta l’ùltima onda,

          dut’l so amòu la jù al veva dàt a vita pura;
          che Diu, da gràsia ’gràsia ghi veva vierzùt
          il vuli a la nustra redensiòn futura:

          e parsè chè luj al veva crodùt, pì nol era zùt
          a sufrì la spusa dal paganèšin;
          ma à criticà che perversiòn si veva metùt.

          Che tre siòris lì ghi vèvin fàt da batièšin,
          che visìn la roda destra ti’as jodùt,
          davànt dal batiešà pì di un milèšin.

          O predestinasiòn, che maj a àn podùt
          la to radìs jodi, nè maj a podaràn,
          chej che’l prin motu a capì no zaràn dal dut!

          E vuàltris, puora zent, no stèit dasi afàn
          a gjudicà; chè nu stes, che Diu i jodìn,
          dal cognosi ducju’i elès i sìn lontàn;

          e dols ni’è che dal savej lontàns i sìn
          e’l nustri ben a chistu ben s’inclina,
          che chèl che Diu’l vòu, encja nu’i volìn.”

          Cussì da che splendida lus divina,
          par ben sclarìmi la me puora vista
          risevùt i vevi sta buna midišina.

          E com’un cjantadòu un bon citarista
          davòu ghi và cuj so zòucs da la cuarda,
          ch’encjamò pì gust al à un che’l cjànt’l scolta,

          cussì ’ntànt cal parlava, di recuardà
          mi vèn ch’jodùt i vevi li do lus beàdis
          che, com’che cul bati’nsièmit da li sèis un’l vuarda,

          cul so parlà si movèvin li flamùtis.

Cjànt Vincjunèšin

          Belzà si’èrin i me vuj di nòuf fisàs
          su la me Beatrìs, e cun lòu’l me còu,
          che pì di ic no ešìst altri ca ghi plàs.

          Ic a no rideva; ma “Se’l colòu
          dal me ridi t’jodès,” mi veva dìt, “ti restarès
          com ‘Semlè’ che’n siniša si veva fàt par amòu;

          la me bielesa, che’n tal alsasi stes
          dal eterno palàs, pì’a và lušìnt
          coma che fin chì jodùt i ti’as tu stes,

          s’a no si temperàs, tant pì risplendìnt
          al doventarès che li fuàrsis tòs al so lušòu
          a sarèsin com’alc che’l folc’l và distrušìnt.

          I sìn adès rivàs al siètin splendòu
          che sot dal dišèn dal leòn dut ardìnt
          la jù’l radièa misturàt il so valòu.

          Davòu daj to vuj tèn ben fisada la mint
          e fà che chej a spièlin la figura
          che’n ta chistu spieli ti zaràs jodìnt.”

          S’un’l savès ch’jò’i mi stevi godìnt na vura
          dut il me contemplà di chel aspièt beàt,
          cuant che d’jodi altri mi eri dàt cura,

          al capirès benòn cuant ch’i eri grat
          di ubidighi a la me biela scorta,
          balansànt chistu cul splendòu zà contemplàt.

          In ta chel cristàl che il nòn al parta—
          zìnt atòr dal mont—dal so duce, tant bon
          che sot di luj a era ogni malìsia muarta,

          dut d’oru che tant’a brilava e benòn
          jodùt i vevi na scjala ca zeva in sù
          fin che’i me vuj pì no la jodèvin benòn.

          par scju scjalìns i vevi pur jodùt vignì jù
          tancju di chej lušòus ch’ogni lus dal cjèl
          a pareva ca si difondès ca jù.

          E com’che par natura al fà ogn’usièl,
          ducju ’nsièmit, bunoruta, i crovàs
          par scjaldasi ducju’a fàn’l so saltusèl;

          e dopo a’n d’è di chej ca vàn a spas,
          àltris a si zìrin ma fìs lì a rèstin,
          e àltris atòr a vàn di lì ch’èrin pojàs;

          pròpit cussì mi pareva ca fèsin
          l’ànimis che chì a lušèvin insièmit
          cuant che’n tal stes scjalìn si visinàvin.

          E chè che pì visìn i’jodevi, e pulìt,
          tant clar’si veva fàt, ch’jò mi diševi pensànt:
          “Ben jò’i jòt il ben ch’i ti mi tèns sclarìt.”

          Ma chè che da chè jò’i spetavi’l coma e’l cuant
          dal diši e dal taši, a taševa; e alòr
          jò, cuntra’l me volej, sidìn i eri stàt dut cuant.

          Alora ic, che ben jodùt a veva’l me puòr
          taši tal jodi di chèl che dut al jòt,
          dìt mi veva: “Dìs pur di sè ch’i t’jòs atòr.”

          “Il me mèrit,” i vevi alòr tacàt di bot,
          “grant nol è asaj par vej da te risposta;
          ma par chè che’l me grant dešideri a jòt,

          dìšmi, beàda vita, che in ta chista
          alegrìa i ti ti tèns platada,
          sè che tant dongja di me a ti parta;

          e dìšmi parsè ca tàs’n ta sta roda
          —chè che’n ta àltris a par èsi goduda—
          che sinfonìa celestiàl e ’nmielada.”

          “La muša e’l sinti mortàl ti’as, ben vuarda,”
          rispundùt mi veva; “par chèl chì no si cjanta,
          com’che a ridi Beatrìs no ti l’às joduda.

          I soj paj scjalìns da la scjala santa
          vegnuda tant in jù dom’par fati fiesta
          cul d욒ti e cu la lus ch’ognùn chì a'n d’à tanta;

          e’a no’è pal pì grant amòu ch’i ti faj fiesta;
          ch’altritànt amòu o pì chì sù ti jòdis,
          com’che dut stu sflameà ti manifesta.

          Ma l’alta caritàt, ca ni fà sèrvis
          di chel alt consej che’l mont al governa,
          uchì a ni sièls, com’che tu ti osèrvis.”

          “Jò’i jòt ben,” i vevi  dìt, sfavìl di lus plena,
          com’che uchì al basta’l vustri benvolej
          par seguì la providensa eterna;

          ma chistu al è chèl ch’i vorès tant savej—
          pars’che predestinada tu, besola,
          chì a èsi ti sòs, fra tancju spirs biej.”

          No’eri nencja’n ta l’ùltima peràula,
          che’n tal so miès a si veva sta lus centrada,
          atòr di sè piruetànt com’na trotula;

          cussì mi veva ’lòr dìt chist’ànima beàda:
          “La lus divìna che su di me si punta
          penetrànt’n ta chè ca mi tèn ’nglusada,

          che cul me jodi a si tèn ben streta,
          cun me su di me a si alsa, ch’jò’i jòt
          la pì alt’esènsa da’ndà ca’è cjolta.

          Èco duncja l’alegresa che’n me a s’jòt;
          pars’che cuant ch’al me jodi a’è clara
          cussì’l me luši’l lus coma’l luši ch’jò’i jòt.

          Ma che alma dal cjèl che pì a vèn clara,
          chel serafìn che’n Diu’l vuli pì’l tèn fisàt,
          al to domandà nol pòl dà risposta clara;

          par via che’n tal abìs al è tant sprofondàt
          dal eterno decrèt chèl che savej ti vùs,
          che capìlu nol podarà maj spirt creàt.

          Cuant che’i to piè jù’n tal mont sòn di nòuf zùs,
          chistu conta, che pì a nol prešumi
          di zì ’ndà che nencja’i beàs d’jodi no’an asaj lus.

          Com’a pòsia la jù la mins prešumi
          d’jodi tal so scur sè che d’jodi no pòs
          nencja’n ta chista lus chì—adès dìšmi.”

          Di stà sidìn mi vèvin cussì dìt li peràulis sos,
          che lasàt i vevi la cuestiòn e domandàt,
          ùmil, ghi vevi se di cognòs’lu pusìbil mi fòs.

          Un cret a s’jòt che’n Italia al è’nmiešàt, 
          e no tant lontàn da la to patria,
          tant alt che dal ton pì’n bas si sìnt’l boàt;

          e na goba’l forma dal nòn di Catria,
          cun sùbit sot un monasteri consacràt
          che d’adorà Diu maj nol vària.”

          Cussì il so ters discòrs al veva tacàt:
          e dìt, seguitànt cuj so motìfs:
          “Uchì al servìsi di Diu i soj restàt,

          che cul mangjà cunsàt cul vuèli d’ulìfs,
          i pasavi tant’l cjalt che’l frèit amondi ben,
          dut contènt cuj me pensèis contemplatìfs.

          Par scju cjèlos stu claustri al era ben
          fèrtil; e adès dut vuèit i lu cjatàn,
          cussi che di rivelasi al farès ben.

          Ta chel post jò i’eri Pieri Damiàn,
          e Pieri pecjadòu i’eri’n ta la Glišia
          da la Madona visìn dal mar Adriàn.

          Di vivi ulà mi restava pucja gràsia
          cuant ch’i eri stàt pocàt vièrs di chel cjapièl
          che travašàt da mal in pèšu spes d’jodi a si’a.

          Cefàs vegnùt al era, seguìt dal grant vasèl
          dal Spirt Sant, discòls, puarès, e màgris,
          mangjant frigùis in ta chistu post o’n ta chèl.

          Adès si spètin tanti di che ròbis
          chiscju pastòus dal dì di vuej, e che ben
          ju àlsi, pa li so gravitàs pešàntis.

          Cul mant so a cujèrzin il palafrèn,
          cussì che do bèstis a stàn sot di na pièl:
          Oh pasiènsa, cuant ch’i ti ghi dàs sostèn!”

          Lumìns jodùt i vevi, al sinti chist da chèl,
          vignì jù svels paj scjalìns e zirasi
          e a ogni ziru’l so lumìn si feva pì bièl.

          Visìn di stu spirt a èrin vegnùs a fermasi,
          dànt insièmit un cussi grant sigòn
          ch’a nuja chì al pod’rès paragonasi:

          nè jò’i lu vevi capìt, par tant fuàrt cal era’l ton.

Cjànt Vincjaduèšin

          Plen di maravèa, a la me guida
          voltàt mi eri, coma un ninùt cal còr
          sempri là indà che pì si cunfida;

          e chè, coma na mari cuant ca ocòr
          sùbit al fi dut pàlit da la poura
          coràgju a ghi dà e ghi stà atòr,

          dìt mi veva: “Ma no satu che’n cjèl alora
          zà’i ti sòs? E’i no satu che’n cjèl dut a è sant
          e che lì dut sè ca’è fàt al è fàt cun cura?

          Coma ca ti varès tramutàt il cjànt,
          e’l me ridi, adès imaginà ti pòs,
          cul tonà di che vòus che movùt ti’a cussì tant;

          che se ben i ti capìs i pensèis sòs,
          zà ti savarès cuala ca è la vendeta
          ch’i t’jodaràs prin da la fin daj dìs tos.

          Ca sù la spada a no tàja masa a la svelta
          nè masa tars, com’che’nvènsi a ghi pàr
          a chèl che cun voja o timòu a la speta.

          Ma a è ora ch’i ti vòltis il to sguàrt clar;
          che spìris grancj’ e famòus i t’jodaràs
          se’l cjàf ti zìris, com’ch’i dìs, vièrs’l scjalinàr.”

          Com’ch’ic voleva, i me vuj si èrin voltàs
          e jodùt i vevi sent balìns che insièmit
          cuj ràis di dùcjus a vegnèvin ben ’luminàs.

          Com’un di chej i’eri jò che, par no someà mas’ardìt,
          la gola’l copa, e’n davòu a si tèn
          dal domandà, par no vignì stracapìt;

          e’l lumìn pì grant cal luševa pì ben
          fra che margarìtis pì’ndavànt al era vegnùt
          par volej di sè stes contentami ben.

          “Se tu t’jodès,” da chèl i vevi alòr sintùt,
          “coma me la caritàt che tra nu’a art,
          ogni to pensej jodi i ti farès, dut.

          Ma pars’che tu no ti tàrdis, nencja’n part,
          di rivà al pì alt, ghi daraj risposta
          jò a chel pensej ch’i ti tèns in riguàrt.

          Chel mont cal à Casìn ta la so costa
          frecuentàt al era stàt fin la sù insima
          da zent ’nganada e puc ben disposta;

          e chèl jò’i soj che la sù al à par prima
          partàt’l nòn di chèl che la veretàt
          in cjera dal alt ghi’a mostràt a ogn’ànima;

          e da tanta gràsia i soj stàt luminàt
          che i vilàns di chej poscj’ i’ai convertìt,
          che sedušùs ’èrin stàs da’un cult disgrasiàt.

          Contemplatìf al era stàt ogni spìrit
          di scju fòucs tegnùs inpiàs’n ta chel cjalt
          che crèsi’l fà’i flòus e’l frutàn sant e scuišìt.

          Chì al è Macario, chì al è Romuàlt,
          chì a sòn i me fràris che in taj clàustris
          i piè’an puntàt e tegnùt il còu salt.”

          E jò a luj: “’L afièt ch’i ti mi mòstris
          parlànt cun me e’l calòu di chel aspièt
          ch’jò ben i’jòt in tal brilà daj vustri lùstris,

          che fede’n vu tant granda i sìnt’n tal me pet
          com’na roša cuant che tant vièrta a vèn
          che dà no podarès encjamò pì dilèt.

          Ma par plašej, o pari me, dìšmi ben
          se jò’i pòs da te la buna gràsia vej
          d’jòditi dentri di stu luminòus sen.”

          Alora luj: “Fradi, chistu grant dešidej
          scoltàt ti sarà’n ta l’ùltima sfera,
          ’ndà che scoltàs dùcjus a saràn dal alt volej.

          Ulà a è perfeta, ma dura e’ntera
          ogni sodisfasiòn, e doma’n ta chè, sìnt,
          ogni roba a è ’ndà che sempri a’era,

          pars’che’n lòuc no è, nè zìrus a stà fašìnt;
          e la nustra scjala’n sù a và’n ta chel marc,
          che daj to vuj a và plan plan scomparìnt.

          Fin la sù al à joduda’l patriàrc
          Jacob cuant che, pojada’n tal punt pì alt,
          ogni scjalìn a ghi era di ànzui car’c.

          ma par zìghi sù cuj’l fàja pì un pìsul salt
          fin al prin scjalìn? Il me regulamìnt
          a nol vèn pì seguìt nencja da’un puòr Svuàlt!

          I murs ca èrin na volta’un cunvìnt,
          adès a sòn tànis di làris, e’i vistìs
          a sòn sacs di farina zuda malamìnt.

          Nencja la pešu ušura ch’i ti pènsis
          tant no ghi displàs a Diu com’chel frut
          che mat al fà doventà’l còu daj fràris;

          che dut sè che la Glišia a custodìs, dut
          al è da la zent ch’a nòn di Diu’a domanda;
          no daj parìncj’ e nè di altri pì brut.

          La cjàr dal omp a’è debula avonda
          ca no basta pal bon propòšit da la zent
          vej’l timp dal rori, dal nasi a la so glanda.

          Pieri al à tacàt sens’oru e sens’arzènt,
          e jò cun tant preà e cul fà dišùn
          e Cesco cun umiltàt il so convènt.

          E se’l prinsìpit ti vuàrdis d’ognidùn
          e’ndà ch’a finì ’l è zùt dopo i ti vuàrdis,
          t’jodaràs che da blanc scur si’è fàt ognùn.

          Ma vej l’àghis dal Gjordan’ndavòu movùdis,
          o vierzùt’l mar cuant ch’a Diu ghi’a plašùt,
          pì d’un judà uchì a èrin sti maravèis gràndis.”

          Cussì mi veva dìt, e si veva dopo metùt
          di nòuf cuj sos e cuj sos si veva miscjàt;
          e cun chej zì’n sù a mulinèl i vevi jodùt.

          Zì davòu di lòu mi veva Beatrìs alòr fàt
          cun’un so pìsul sen sù par che scjala,
          e la so virtùt a veva pì dal me pèis zovàt;

          nè maj ca jù’ndà ca si monta e cala
          com’che sempri i fin, un motu cussì svelt
          jodùt si veva, com’chèl di sta me nova ala.

          S’i podès maj jò, letòu, tornà al alt
          trionf celestiàl pal cual jò’i plans tant spès
          i pecjàs ca mi tègnin lontàn dal alt,

          pì timp il dèit tal fòuc a ti volarès
          di mèti’e tirà fòu, che’a mi d’jodi’l sen
          che dopo dal Toru’l vèn, lì ch’a colp i’eri jò stes.

          O stèlis gloriòšis, o grant splendòu plen
          di che alta virtùt ca mi conferìs,
          par puc o tant cal sedi, dut’l me inzèn,

          cun vu’l naseva e tramontava, o stèlis,
          chèl ch’a dut sè ca’è mortàl ghi da vita
          cuant ch’i vevi par prin godùt li àriis toscànis;

          dopo, cuant che vustra virtùt conferìt’a
          mi veva d’entrà’n ta l’alta roda ca vi zira,
          pal momènt chì cun vuàltris mi era dàt di stà.

          E adès l’ànima me tant vi suspira—
          oh cussì tant!—par podej vej che virtùt
          ca ocòr pal gran pàs ch’a sè la tìra.

          “Ti sòs tant dongja da l’ùltima salùt,”
          Beatrìs a veva tacàt, “ch’adès ti convièn
          vej’l jodi da li to lus dut clar e nut;

          però, prin che tu ti èntris ta chel ben,
          dà na ocjada’n jù e jòt pur cuant mont
          sot i piè ti’ai zà lasàt—oserva ben;

          cussì che’l to còu, par tant cal pòs, gjocònt
          si prešenti a la fila trionfànt
          che contenta a vèn tra stu etere rotònt.”

          E chèl che a stu mont ghi fà puc cont
          jò i lu amìri, e chèl ch’a altri al pensa
          bravo al è, che la schena ghi volta’al mont.

          Jodùt i vevi Diana, dut’clara, ma sensa
          che màcis scùris ca èrin stàdis rašòn
          ch’jò i la vevi croduda rara e densa.

          Il grant splendòu di to fì, o Iperion,
          jodi i vevi podùt, e com’ca si mòvin
          atòr e visìn di luj, Maja e Dion.

          E’n tal miès dal pari e’l fì, jodùt ghi vevi visìn
          Gjove stes, pì tempr’àt; e clar mi era stàt
          com’che da’un post al altri a varièjn.

          Dùtis sièt sti sfèris stàt mi era dimostràt
          cuant gràndis ca èrin e cuant velòcis
          e com’ch’ogni pianèt si tèn tal so post ’ncjašàt.

          Chel ortùt che cussì tant ni fà salvàdis
          tal zì atòr cun scju etèrnos zìmuj,
          dut i vevi jodùt, daj glasàrs a li fòcis.

          I vuj i vevi dopo voltàt di nòuf ai biej vuj.

Cjànt Vincjatreèšin

          Coma ’l usièl che’n ta li so amadi fràscjs,
          pojàt’n tal nit daj so biej usielùs
          al è lì’n ta la nòt ca scurìs li ròbis,

          che’ par ben jodi i so picininùs
          e par cjatàighi da mangjà un vierùt
          o doj maj no si tèn ’ndavòu, da mùs,

          al cricà dal dì, fòu dal nit’l vèn spes jodùt,
          che cun grant afièt il soreli’l speta
          e’l vuarda fìs pal prin lušòu, a stent stànt mut;

          cussì la me Beatrìs a stev’atenta
          e dreta, cuj vuj par che banda voltàs
          ’ndà che’l soreli’l par mòvisi mancu a la svelta:

          cussì che, jodìnla cuj vuj tant ešaltàs,
          doventàt i eri coma chèl che, dešiderànt
          di vej altri, cul còu’n gola al spera e’l tas.

          Ma di timp no’n d’era pasàt par nuja tant,
          tra’l me dešiderà e’l jodi, i dìs,
          il cjèl che pì e pì si zeva’mpiànt.

          E alòr Beatrìs: “Èco li scuàdris
          dal trionf di Crist e di dut cuant’l frut
          vendemàt dal zirà di chisti sfèris!”

          ’L aspièt so mi pareva cal ardès dut,
          e di gjoldi a veva i vuj cussì plens
          che’l diši a è miej tègnilu tašùt.

          Coma cuant che’i cjèlos a sòn dùcjus serèns
          Diana s’jòt ridi fra li nìnfis etèrnis
          che dut la sù a piturèjn cuj so biej sens,

          jodùt i vevi di miàrs di lùcis
          un soreli che dùtis al impiava
          com’che’l nustri al fà cun duti li stèlis;

          e’n ta sta viva lus a traspareva
          che sostansa cussì tant brilànt e clara
          che’l me vuli sostegni nol podeva.

          Oh Beatrìs, guida me dolsa e clara!
          Cussì a mi veva dìt: “Sè ca ti fà mancjà’l flat
          la virtùt a’è ch’a dut ghi stà parzora.

          Uchì’l è’l savej e’l podej che dàt ni’e stàt
          par vièrzini li stràdis tra cjèl e cjera
          che par cussì a lunc i vèvin dešideràt.”

          Com’che’l fòuc che il nul in sè al siera
          a si slargja e da chèl nol è pì tegnùt,
          e cuntra natura jù’l và vièrs la cjera,

          cussi la me mins, nudrida da dut
          chel ben di Diu, èco che fòu a vèn
          e di savej sè ca veva fàt no veva pì podùt.

          “Alsa pur i vuj che jòdimi ti pòs ben;
          i ti’as jodùt ròbis che preparàt ti’an
          a sostegni’l me ridi, com’ca convièn.”

          Jò’i eri coma chej che da’un sun sveànt si stàn
          e, cul sun cal và svelt svanìnt, a pròvin
          a ripartalu a la mins, ma invàn;

          cussì i’eri cuant che’n mins mi vegnèvin
          li peràulis sos, dègnis di èsi scrìtis
          taj libris che’l pasàt sempri’a ritègnin.

          S’adès a sunàsin dùtis che lènghis,
          che Polimnia e li so sòus fàt a vèvin
          cussì tant dòlsis e sempri miej nudrìdis,

          par judàmi, dal just nencj’un milèšin
          a no rindarèsin dal so ridi sant,
          e nencj’al so aspièt beàt si visinarèsin.

          Cussì cuant che dal Paradìs i stìn contànt
          a’è miej ch’un salt al fedi’l sacri poema,
          com’cuant che un fosàl i si cjatàn davànt.

          Ma s’un al pensàs al grant pèis di chistu tema
          e a sta puora schena ca lu parta,
          il cjàf’nol scjasarès se sot di chèl a trema:

          nol è un mar par na barcja pisuluta
          chèl che cun coràgju a vièrs sta brava prora,
          o d’un timonej che pauròus’n davòu’l resta.

          “Parsè ti eše la me muša tant cjara
          che’i vuj no ti vòltis vièrs il bièl gjardìn
          cuj flòus che’i ràis di Crist’a tègnin sot cura?

          Uchì a è la roša che’l verbo divìn
          incarnàt ti’a; ta scju gìlios volta i pensèis
          che tal so bonodòu tacàt’l veva’l so cjamin.”

          Cussì Beatrìs; e jò, che ai so consèis
          i eri dut pront, i mi eri alòr metùt
          a lotà cuntra li me debuli sèis.

          Com’che na dì da l’ombrena i vevi jodùt
          un raj di soreli che un prat di flòus
          da’un barconùt dal nul al luminava dut;

          èco, cussì jodùt i vevi tancju splendòus
          iluminàs dal alt da ràis infogàs,
          sensa jodi la cauša di scju lušòus.

          O Signòu me, che un sen cussì clar ti ghi dàs,
          tant’n alt ti stèvis che’i me vuj alòr miej
          jodi’a podèvin’l splendòu di ducju i beàs.

          Il nòn dal bièl flòu che jò sempri i’nvochèj
          di dì e di nòt, a mi veva dut ingropàt,
          e cul còu’n gola’l so fòuc jodùt i vevi'ntej.

          E ’ntànt che in tant e in cuant i vuj pituràt
          mi veva la lus di che viva stela
          che la sù a vìns com’che ca jù a veva fàt,

          dal alt jù si veva fàt na flamuta biela,
          rotonda pròpit coma na corona,
          ch’atòr ghi era zuda di sta dolsa stela.

          La pì dolsa melodìa ca suna
          ca jù e che pì l’ànima a tira,
          altri no’è che un nul che sclapàt al tona,

          in paragon dal sunà di che lira
          che coronànt a zeva chel bièl zefìr
          che di sè il cjèl a’ngemava, sta biela piera.

          “Amòu angjelic jò’i soj che inzìr’
          ghi vaj dal grant gaudi cal vèn di dentri—
          nustri dešideri!—di stu dols zefìr;

          e cun te’i staraj, o roša dal cjèl, mentri
          che’l fi ti compagnaràs, radiant, O pia!,
          ta la roda suprema, cul èsighi dentri.”

          Cussì a si strinzeva la melodìa
          ch’atòr di sè a veva, e l’altri lùcis
          a cjantàvin pur lòu’l nòn di Maria.

          La mantelìna real che duti li sfèris
          dal mont a cujèrs, fervida e viva,
          godìnt di Diu’l calòu e ušànsis,

          parzora di nu’l so disòt a veva
          cussì tant lontàn che la so aparènsa,
          da lì ch’i eri, jodi’ncjamò no si feva:

          i me vuj, alòr, no vèvin vùt la potensa
          di stà visìn di che glorioša flama
          ch’alsàt si veva davòu da la so siminsa.

          E com’chel fantulìn che vièrs la mama
          al slungja’i brasùs, dopo vej ben tetàt,
          par chel amòu che dut di fòu lu’nflàma;

          ognùn di chej lušòus in sù si veva butàt
          cu la so flama, cussì che’l grant afièt
          che par Maria a vèvin mi vèvin palešàt..

          E lì davànt mi èrin restàs, dirimpèt,
          cun tal gràsia, ‘Regina coeli’ cjantànt,
          che ’ncjamò adès ghi sìnt dut il dilèt.

          Oh cuant ben di Diu ca si và cjatànt
          fra chisti bunànimis dal còu d’oru
          che jù a semenàvin il bon e’l bondànt!

          Chì a si vìf e a si gòt dal tešoru
          otegnùt cul lagrimà’n tal ešilio
          di Babilon, ’ndà che lasàt si à ’l oru.

          Chì al trionfa, sot dal fì di Dio
          e di Maria, da la so vitòria,
          e cul vècju e cul nòuf concilio,

          chèl che cont’l tèn li clafs di chista gloria.

Cjànt Vincjaquatrèšin

          “O vuàltris ch’elešùs a la gran sèna
          i sèis dal Àgnul benedèt che godi
          la sù vi fà cun mins sempri serena,

          se par gràsia di Diu chistu’l pòl godi
          di na frigùja o dos da la vustra mensa
          prin che finìghi’l timp la muàrt’a podi,

          vuardàit ben la so granda voja, imènsa;
          fèighi sercjà’l vustri ben: i bevèis vuàltris
          sempri da l’aga che luj dom’al pensa.”

          Cussì Beatrìs; e l’ànimis beàdis
          coma sfèris si vèvin fàt tal alt di stàngis,
          e flameànt a ziràvin coma comètis.

          E com’atorotòr i tocs daj orlòis
          si zìrin, cussì ch’un toc al par mov’si planìn,
          mentri ’l ùltin al somèa vej àlis,

          cussì che zirulìnis, ca balàvin
          ben e bièlis, di cuant ca èrin bràvis
          in tal so bal, o lent o svelt, capì mi fèvin.

          Da una pì presiòša da li àltris
          fòu jodùt i vevi da li pì bieli flàmis
          un fòuc ch’àltris no’n d’era di pì lùstris;

          che tre vòltis ’torotòr di Beatrìs
          al era zùt cjantànt un cjànt cussì tant divìn
          ch’un pì alt diši a vòu par diši di sti ròbis.

          E alòr la me pena a salta stu scjalìn;
          ch’al nustri pinèl par tal sfumadùris,
          com’al contà, colòus mancu vifs ghi vòlin.

          “O Sòu me santa, cu li to prejèris
          sincèris, e’l to grant e ruvìnt afièt,
          da che biela sfera ti mi lìberis.”

          E uchì a si veva fermàt il fòuc benedèt
          e vièrs ic indirisàt al veva'l so rispìru
          e com'che dìt i ài, dìt ghi vevi, cun grant rispièt.

          E ic: “O lus eterna di chel grant viru
          che dal Signou Nustri li clafs al veva otegnùt
          che partàt jù’l veva da stu lòuc d’oru,

          stu omp tenta, chì e lì, un puc par dut,
          su la fede, s’a ti plàs, dàighi pur sot,
          che par ic tal mar tu ti zèvis a piè nut.

          S’un al è ben dispòst e ben’l spera e’l cròt,
          ocultàt no ti’e, ma chì in Diu t’jòs,
          indulà che dut pituràt a si jòt;

          pars’ch’a vignì chì zent jodi a si pòs
          par fede vera, alòr par gloriàla
          falu parlà a è’un ben, e ben a si pòs.”

          Com’che’l bacelièr si tèn pront e nol parla
          fin che’l mestri la cuestiòn no ghi propòn,
          par provala e no par terminala,

          cussì jò’i mi armavi di ogni rašòn
          mentri ch’i la scoltavi, par èsi pront
          par un cussì alt mestri e na tal cuestion.

          “A dìšimi, da bon cristiàn, tègniti pront:
          la fede, sè ca è?”  Sùbit alsàt i vevi la front
          vièrs la lus che di chist a era la font;

          Beatrìs alòr coràgju mi veva dàt un mont
          par che jò adès a spandi mi metès
          l’aga ch’i vevi’n ta la me ’nterna font.

          “La gràsia ch’a rispundi mi’ocòr adès,”
          tacàt i vevi, “di front di stu tant alt campiòn,
          ca mi jùdi a esprìmi ben i me concès.”

          E paràt i vevi 'ndavànt: “Com’che tant benòn,
          O pari me, al à’l to bon fradi scrìt,
          che’n tal just cjamìn, Roma, ti’a’mpostàt benòn,

          la fede a è sostànsa dal speràt, al à dìt,
          e argumìnt di chèl ch’jodi i no podìn;
          e la so esensa a è chè, com’ch’i’ai capìt.”

          E luj: “Pròpit cussi; basta ch’a puntìn
          ti capìsis pars’che tra li sostànsis,
          davànt daj argumìns, al à metuda prin.”

          E alora jò: “Li ròbis profòndis
          che uchì i rivi a jodi benòn,
          ai vuj di la jù tant a sòn platàdis,

          che doma’n tal crodi a si sà ca sòn
          e sul crodi al è’l grant sperà fondàt;
          e par chèl in sostansa si fà l’intensiòn.

          E da chistu crodi la jù a ni’è dàt
          di silogišà, sensa vej altra vista;
          e cun chèl i rivàn a la veretàt.”

          E di nòuf luj: “Se dut chèl ca si ’cuìsta
          ca jù cu la dutrìna’l fòs cussì ben pensàt,
          nol ocorarès ’l inzèn dal sofista.”

          Cussi chel amòu in bora’l veva soflàt;
          e dopo al veva dìt: “Pensej ti ghi’as cun fuarsa
          al pèis e lega di sta monèda dàt:

          ma dìšmi se pròpit ti l’ às in borsa.”
          Alòr jò: “Sì ch’i l’ai, tant lustra e tonda,
          ca è la so’mpresiòn ch'i ghi cròt par fuarsa.”

          E chist si veva fòu fàt da la lus profonda
          che lì’a splendeva: “Sta biela gjoja
          che su di sè ogni virtùt si fonda,

          da’ndà ti vègnia?” E jò: “La gran plòja
          dal Spìrit Sant ca cola ben dapardùt
          tal vecju e tal nòuf Testamìnt—sta plòja

          silogismo a’è ca mi’a dut concludùt,
          e cussì ben, che si vès di fà’un paragòn
          ogn’altra prova a sarès roba da frut.”

          E i vevi chistu sintùt: “Chista propošisiòn,
          vecja o nova, che cussì ben si conclùt,
          coma satu ca è na divina cansòn?”

          “La prova dal ver da chèl ch’i’ai lešùt
          a sòn che ròbis nòvis che la natura
          a scjaldàighi il fièr a no’a maj podùt.”

          E a chistu mi veva dìt: “Sè ca ti sigùra
          che chès a sèdin vèris? Doma chel medèšin
          ch’i ti vòus provà, doma chèl ti lu zùra.”

          “Se’l mont si’a convertìt al Cristianèšin,”
          i vevi dìt, “sensa miràcuj, chist stes al è’un
          che’n paragon i’àltris no sòn che’un centèšin;

          jòt tu, ch’entràt ti èris, puarèt e a dišùn,
          tal cjamp, par semenà che buna planta
          ca no vèn vendemada pì da nisùn.”

          Finìt chistu, la cort alta e santa
          a plena vòus Diu laudàt a veva li sfèris
          cu la melodìa che la sù si cjànta.

          E chel siòr che da una a li altri bràghis
          cu li so domàndis mi veva partàt,
          fin che dongja i’èrin da l’ultimi fràscjs,

          di nòuf al veva tacàt: “La Gràsia che marošàt
          cu la mins a à, i làvris ti’a vierzùt
          fin chì, com’ca è just che cussì a sedi stàt,

          e contènt i soj di sè che fòu a’è vegnùt;
          m’adès sclisàn pur fòu sè ch’i ti cròs,
          e d’indà che stu crodi saltà fòu al à podùt.”

          “O bon pari me sant, spìrit ch’i ti jòs
          chèl che doma cul crodi batùt ti’as
          a la tomba piè ben pì zòvins daj tòs,”

          i vevi tacàt, “ti vorès ch’i ti manifestàs
          duta la sostansa di sè che jò’i cròt
          e la rašòn pur ti vorès ch’jo ti pasàs.

          E jò’i ti rispùnt: In ta un Diu i cròt,
          ùnic e eterno, che dut’l cjèl al mòuf,
          sens’èsi movùt—a chist cun amòu i cròt.

          E a crodi a dut chistu a no mi mòuf
          nè fišica nè metafišica, ma chista
          granda veretàt che sù di me a plòuf,

          e plovùt a à sù Mošè, sul Vangelista,
          suj sàlmos e’i profès e dùcjus vuàltris
          indà che’l Spìrit Sant al à fàt posta.

          E i cròt in tre’tèrnis persònis, e stis
          chì, i cròt, a sòn una e a sòn trina,
          ma’n una sostansa a sòn unìdis.

          Da la profonda condisiòn divina
          ch’i staj tocjànt, la mins ’mi sigilèa
          chèl che’n tal Vanzèli a’è spes dutrina.

          Chistu al è’l prinsìpit, cal sfavilèa,
          viva lus doventànt cuj so ràis ’nflamàs,
          e com ’astri’n tal cjèl’n me’l sintilèa.”

          Coma’l siòr che dopo vej scoltàt sè ca ghi plàs,
          il servo al imbràsa, congratulànt
          chel brav’omp pa li nòvis, apèn cal tàs;

          la benedisiòn cussì mi veva dàt, cjantànt,
          e’mbrasàt tre vòltis mi veva apena ch'i vevi tašùt,
          il lustri apostòlic, che al so comànt

          parlàt i vevi; e tant ghi vevi plašùt.

Cjànt Vincjasincuèšin

          Se maj a càpita che’l poema sacri
          che a scrivi mi’an judàt cjèl e cjera,
          e che par pì àis a mi’a tegnùt magri,

          la crudeltàt a vinsi che fòu mi siera
          dal pioràr indà che durmìt i vevi d’agnèl,
          nemìc dut daj lùpos ca ghi fàn guera;

          cu n’altra vòus alòr, e cun blanc cjavièl,
          poeta i tornaraj, e in ta chel stes font
          dal me batièšin, sù’i metaraj’l cjapièl;

          pars’che lì, in ta che fede ca ghi tèn cont
          l’ànima a Diu, lì ghi eri entràt,
          che par chè uchì Pièr cussì ziràt mi veva la front.

          Na lus alòr a mov’si a veva vièrs nu tacàt
          da la roda da’ndà cal era vegnùt
          fòu chèl che prin Vicari di Crist al era stàt;

          e Beatrìs, ca era lì contenta’n dut,
          mi veva dìt: “Vuarda, vuarda: èco lì’l baròn
          che a Galisia’l tira zent dapardùt.”

          Pròpit coma cuant che’un colomp benòn
          si tèn visìn dal compaj e zirànt e riširànt
          a mostràighi a si mèt la so afesiòn;

          cussì i vevi jò jodùt ’l un da ’l altri grant
          principe e gloriòus vignì risevùt,
          laudànt chèl che lasù i’u nudrìs ben e tant.

          Dopo che di fasi fièstis a vèvin smetùt,
          sidinùt coram me ognùn si veva 'mpostàt,
          lušìnt cussì tant che ’mbarlumìt m i veva dut.

          Ridìnt si veva Beatrìs a un di lòu voltàt:
          “Spìrit grant che da la divin’ largèsa
          da la nustra bašilica ti’as scrìt,

          fà risunà’l sperà’n ta chist’altesa:
          chistu ben ti lu sàs tu che tant ti còntis
          di com’che Gesù scju tre pì’l caresa.”

          “Alsa pur’l cjàf e scolta sè ch’i ti dìs;
          che sè che ca sù a vèn dal mont mortàl
          a’è miej ca si abìtui ai nustri ràis.”

          Stu cunfuàrt dal secònt fòuc a mi era stàt tal
          che levàt i vevi jò’i vuj a li altèsis
          che il grant luši ghi vèvin prin fàt mal.

          La gràsia’vòu che’n front ti ti prešèntis
          dal nustri imperatòu, prin da la muàrt,
          visinùt, coma l'ànimis sos pì nòbilis,

          cussì che, jodùt chì’l ver, dut e no doma’n part,
          la speransa, che la jù in mòtu a mèt
          te e àltris vièrs sè ca è di pì alt cunfuàrt,

          dìšmi sè ca’è, e com’che’n flòu a mèt
          la to mins, dìšmi pur da’ndà ca vèn.”
          Cussì al veva finìt stu secònt lumìn, e sclet.

          E che pìa che guidàt a veva ben
          l’àlis mès fin ca sù, ta chistu alt svuàl
          par me rispundùt a veva, e fàt da fren:

          “La Glišia militànt di luj un tal e cual
          cun pì speransa ’no’n dà, com’ca’è scrìt
          da Diu che chì’l fà luši ogni cristàl:

          par chèl ghi’è stàt concedùt che dal Egjt
          al vegni a Gjerušalem, par podej
          jodi’l ver prin che di lotà’l vedi finìt.

          Li altri do ròbis, ca no sòn par savej
          domandàdis, ma par che riferimìnt
          al fedi di cuant che sta virtùt ti da plašej,

          a luj ghi lasi, che nè d’impedimìnt
          nè di vant ghi saràn; e ch’al rispundi ben
          l’alta gràsia ghi dèdi sugerimìnt.”

          Com’ch’un student di rispundi al mestri si tèn
          amondi pront lì che luj al è espèrt,
          par fà rišaltà chèl che luj’l cognòs ben,

          “La speransa,” ghi vevi dìt, “a’è un spetà cert
          da la gloria futura, ch’a nu ni vèn
          da la gràsia divina e dal nustri mer’t.

          Da tanti stèlis chista lus i otèn
          ma chèl che prin ’la metuda’n tal me còu
          il pì grant cjantadòu al è stàt dal pì grant Ben.

          ‘In te’a spèrin,’ tal so cjànt il cjantadòu
          al dìs, ‘chej che ben a cognòsin il nòn to’:
          e chej lu sàn che la me fede a àn tal còu.

          Tu pur ti mi’as ’stilàt cul istilà so,
          cu la to epìstula; cussì ch’jò i soj plen,
          e sù àltris la vustra ploja’i plouf jò.”

          Intànt ch’i parlavi, dentri dal vif sen
          di chel lušòu al trimulava un lamp
          dopo l’altri, com’che jò’i jodevi ben.

          Alòr: “’L amòu ch’encjamò t’jòs’n tal me lamp
          la virtùt mi’a dàt ch’i’ai tegnùt in pet
          fin a la palma e al zì fòu dal cjamp,

          al vòu ch’i ti rispiri pal to dilèt;
          ma’i vuej che, par plašej, i ti mi dìšis
          sè ch’i ti cròdis che’l sperà a ti promèt.”

          E jò: “Li novi scritùris e antìchis
          il sen a mètin, e’l sen a ghi mostra
          ’l prèmiu a l’ànimis da Diu elètis.

          Išaìja’l dìs che’n ta la so cjera
          ognuna sù’al tegnarà’un dopli vistìt;
          e chista vita chì a’è la so cjera.

          E to fradi ta’un mòut tant pì definìt,
          là ’ndà cal parla da li blanci stòlis,
          sta rivelasiòn a ni tèn ben descrìt.”

          E alòr, sul finì di sti peràulis,
          ‘Sperent in te’ i vèvin ’nsìma di nu sintùt;
          cul èco di dùtis li ànimis beàdis.

          E èco che na lus i vevi tra di lòu jodùt
          che, se’l Cancri’l vès altritànt di cristàl,
          ’l unvièr doma dì’l sarès par un bièl mešùt.

          E com’ca si alsa e a và e a entra’n bal
          na fantasuta, doma par fàighi onòu
          a la nuvìsa, intindìnt nuja di mal,

          cussì i vevi alòr jodùt chel grant splendòu
          unìsi ai doj su la stesa cansòn
          com’che just a era pal so grant amòu.

          Lì, tal cjànt e tal bal si veva ’nserìt benòn;
          e fis su lòu a veva Beatrìs ’l aspièt
          com’na nuvìsa ca jòt e dut ghi par bon.

          “Chistu al è chèl che pojàt al à’l cjàf sul pet
          dal nustri pelicàn, e chist’al è stàt
          tal alt da la cròus al grant còmpit elèt.”

          Cussì Beatrìs; ma no si àn par chel sviàt
          i vuj sos di stàighi sempri atenta,
          pur dopo di vèjmi dal sant’usièl recuardàt.

          Com’chèl che n’ocjada’l vòu dàighi, e’l tenta,
           puarèt, al eclisà dal soreli un puc,
          che, cul jodi, un ca nol jòt’l doventa;

          cussì i’eri jò’n front di chel ùltin fòuc
          fin ch'i vevi sintùt: “Parsè t’imbarlumìstu
          par jodi ròbis che chì a no’an lòuc?

          In ta la cjera, cjera al è’l me cuàrp, jòt tu,
          insièmit ai àltris, fin che’l nùmar nustri
          compaj’l doventa dal dišèn di ca sù.

          Cun ducj’ dòj i vistìs tal beàt claustri
          a sòn doma che do lùcis che’n sù’sòn zùdis;
          e chist ti lu contaràs tal mont vustri.”

          Apèn’dìt chistu, stu sìrcul di flàmis
          cujèt al era stàt, insièmit cul dols mìscju
          da li vòus da li tre ànimis beàdis,

          cussì, com’par no fà fadìa o vej rìscju,
          i rèmos ch’èrin prin’n ta l’aga stàs batùs,
          in banda pojàs a vegnèvin da’un fìscju.

          Oh, cuant ca èrin i me sintimìns movùs
          cuant che voltàt mi eri par jodi Beatrìs,
          ma jòdila’i no vevi podùt, se ben che’a pus

          piè i eri da ic, la sù’n tal mont felìs.

Cjànt Vincjasejèšin

          Di no podej pì jodi i vevi temùt
          pal sflameà che i vuj mi veva distudàt,
          cuant che dut ta’un colp na vòus i vevi sintùt

          ca mi veva dìt: “Intànt che’l jodi ti vèn ridàt
          che cul fisami si’era zùt cunsumànt,
          rašona pur par tègnilu compensàt.

          Tàca duncja; e dìs a sè ca và puntànt
          la to ànima, e fà cont cal sedi
          il to vuli zùt pierdùt, ma no par tant;

          pars’che Beatrìs, ch’adès no’è tal to dì,
          ma che par chì a ti mena, a pòl cul so sguàrt
          di nòuf dati com’la man d’Anania’l jodi.”

          E jò: “Cuant ca ghi farà plašej, prest o tart,
          ca curi ic i vuj che stàs a èrin li puàrtis
          ca vev’ušàt par dami’l fòuc che’n me sempri’l àrt.

          Il ben cal fà contèntis st’ànimis beàdis,
          Alfa e O al è’n ta la scritura
          che amòu m’insegna in pì manièris.”

          Che stesa vòus ca mi veva cjòlt la poura
          di èsi stàt par sempri imbarlumìt,
          ’ncoragjàt mi veva di parlà, sensa poura;

          “Un crivièl pì pìsul,” a mi veva duncja dìt,
          “adès ti ocòr: diši a ti convièn
          com’che da stu amòu ti sòs stàt culpìt.”

          E jò: “D’argumìns filošòfics al vèn,
          e da sè che da ca sù mi vèn rivelàt,
          chel amòu’l vèn, che’n me prin al à lasàt’l sen.

          Chè’l ben, coma ben, na volta apresàt,
          amòu al impìa, che sempri pì grant
          al doventa, secònt da la so bontàt.

          Duncja, a l’esènsa che di bon a'n d’à cussì tant
          che ogni ben che fòu d’ic jodi i podìn,
          altri nol è che’un raj che da chè al vèn radiànt;

          a’è mièi che pì che vièrs l’àltris ch’i jodìn,
          si movi, amànt, la mins di chej che ben
          a sàn la veretàt che discutìnt i stìn.

          Chista veretàt al me intelèt a vèn
          da chèl che jodi mi fà il prin amòu
          di dut sè ca’è eterno—da là i la otèn.

          A mi la mostra pur la vòus dal prin autòu
          che a Mošè a ghi’a dìt, di sè parlànt:
          ‘I ti faraj jò jodi ogni valòu.’

          Ti mi la mòstris pur tu, scuminsiànt
          cul alt avìs cal siga dut il arcàn
          di chì la jù pì d’ogn’altri avìs, e tant.”

          Cussì mi veva dìt: “Gràsis al intelèt umàn
          e a l’autoritàs ca lu concòrdin,
          fra’i to amòus, chèl par Diu al  è sovràn.

          Ma dìšmi pur s’altri cuàrdis ti tirin
          vièrs di luj, cussì ca podi la to cansòn
          cjantà daj dincj’ che cun stu’amòu ti muàrdin.”

          A no’era platada la santa intensiòn
          da l’àcuila di Crist, e ben mi eri necuàrt
          di sè cal voleva ch’i fès profesiòn.		)

          E alòr jò di nòuf: “Dut chel muàrdi fuàrt
          che a Diu’l pòl fani voltà il còu
          a tegni vìf’l me amòu al à fàt la so part;

          chè’l èsi me e dal mont, o grant amòu,
          che muàrt che l’ànima me a tèn viva
          che a ognùn da sperà ghi dà, com’a mi, besòu,

          cu la so cognosensa rivelada e viva,
          tiràt fòu mi’an dal mar dal amòu stuàrt
          e lì di chèl dret mi’an pojàt’n ta la riva.

          A li fràscjs ca gh’inghirlandèjn dut ’l ort
          dal etern’ortolàn ghi vuej ben, e tant,
          e tant pì pars’che dal so ben a sòn puàrt.”

          Apèna tašùt, sintùt i vevi un cussì dols cjànt
          risunà’n tal alt dal cjèl, e Beatrìs
          cuj àltris ca diševa: “Oh sant, sant, sant!”

          E com’ch’un lustri fuàrt ni svèa a vòltis
          par via dal spirt dal jodi cal sìnt
          taj vuj il splendòu da li so sèis,

          e’l sveàt sè che a colp al jòt al risìnt
          pal masa lustri ca lu imbarlumìs,
          fin che il bon sens visìn ghi và corìnt;

          cussì daj me vuj li pècis vansadìsis
          cjòlt a mi veva Beatrìs cul raj daj so vuj,
          cal risplendeva par pì di mil mìis:

          e pì di prin a jodèvin alòr i me vuj;
          che un bièl puc stupidìt ghi vevi domandàt
          di un cuàrt lušòu che cun nu al era luj.

          E ic: “Dentri di chej ràis, dut ’luminàt
          jodi’l fà’l fatòu che ànima prima
          che la prin’ virtùt a vedi maj creàt.”

          Com’la frascja ca si sbasa dal so’nsima
          al pasà dal vint, e dop’di nòuf si leva
          e sù’n tal alt a torna, coma prima,

          cussì i vevi fàt jò ’ntànt che ic a parlava,
          plen di maravèa, e dopo sigùr
          vegnuda mi veva na voja che di tabajà a ardeva.
          E i vevi tacàt: “O milùs che dut madùr
          dom’tu ti sòs stàt fàt, o antìc pari
          ch’ogni spoša fìa ti’è, e nuàra pur,

          I ti vuej adès suplicà, bon pari,
          di parlami: tu t’jòs la me granda voja
          che davòu dal diši tò zà si mèt a cori.”

          Com’un nemàl sot’un nisòu’l zùja
          e’i so muvimìns jodi a si pòsin
          dal tiramòla dal nisòu ca lu ’mbròja,

          pròpit’n ta stu mont chì stu spìrit prin
          al traspariva sot la so cujèrta,
          e di dami plašej i so zujès a parèvin.

          E luj: “Se ben che la domanda fata
          da te no mi’è stada, la to voja i saj miej
          ch’ogn’altra roba a ti ti sedi certa;

          ch’jò’n tal miej spièli d’jodi i’ai’l podej
          ch’in sè’l tèn dùtis l’altri ròbis rifletùt
          e nuja luj di riflèti al à’l podej.

          Savej ti vòus cuant che Diu mi’a metùt
          in ta chel bièl ort indà che Beatrìs
          tal scjalìn che ca sù’l vèn mètiti’a volùt,

          e sè che tant plasùt ghi à a li me lùcis
          e la rašòn justa dal so grant disdèn
          e la lenga ch’i ušavi’n ta che sgjvìgnis.

          Duncja—O me bon frut—il gustà dal len
          stàt nol è cauša’n sè stes dal grant ešilio;
          stàt al è ’nvènsi—chèl sì—il trapasà dal sen.

          Par cuant che movùt’a Beatrìs Virgìlio
          volùt par cuatrimiltrešinta e doj zirus
          dal soreli i vevi stu concilio;

          e chèl jodùt i vevi in ta dùcjus
          chej sens dal so cjamìn noufsènt e trenta
          vòltis da la cjera tornà’e fà’i so zirus.

          La lenga ch’i parlavi a era dut cuanta
          zuda prin ch’a l’òpera ’ncompletàbil
          la zent di Nembrot a stes dut’atenta;

          che’a no è nisùn efièt rasionàbil,
          che pal plašej umàn a si rinovèa
          seguìnt’l cjèl, che sempri’l sedi duràbil.

          Che ’l omp al parli a no è maravèa;
          ma cussì o culà il mont al lasa
          ch’i fèdis com’ca vi plàs, in famèa.

          Prima ch’i zès jù’n ta l’infernàl fasa,
          I si clamava’n cjera il pì grant ben
          da’ndà cal vèn il godi ca m’inglusa.

          El si veva dopo clamàt, com’ca convièn,
          che la zent coma li fuèis a fà avonda,
          che’n ta na vit una a và e n’altra a vèn.

          Ta chel mont che pì a si’alsa da l’onda
          jò’i eri, cun vita pura e dišonesta,
          da la prin’ora a chè ca la seconda,

          com’che’l soreli’l cambia cuadrant ogni sesta.”

Cjànt Vincjasietèšin

          “Al Pari, com’al Fi e al Spìrit Sant,
          gloria!” dut il paradìs al cjantava,
          cussì ch’ešaltàt i eri jò da chel dols cjànt.

          Sè ch’jodevi un ridi al someàva
          dal’univèrs intèj, che lègri e sturnìt
          tal jodi e’n tal sinti mi tegneva.

          Oh cuant godùt cal vev’alòr il me spìrit!
          Oh vita plena di amòu e di pàs!
          Oh cuant bon stà ca era chì e cuant mèrit!

          I so cuatri aspiès di lušòu ducju’mpiàs
          davànt m’jodevi, e chèl che pì visìn
          mi’era sempri pì pareva ca s’iluminàs

          e’n tal jodi’l doventava plan planìn
          com’che Gjove’l doventarès se luj stes
          e Mars da usièj li plùmis si scambiàsin.

          La providensa che da chì, com’adès,
          a decìt sul fà e rifà, il coru beàt
          sidìn’n ta stu momènt a voleva cal stes,

          cussì che jò sintùt i vevi: “Nosta stà marveàt
          se di colòu ti m’jòdis cambià; che ’ntànt ch’i dìs,
          i’àltris pur il so colòu a varàn cambiàt.

          Chèl che’n cjera’l me post ušurpà t’jòdis
          — il me post, il me post!—che pì a nol tèn
          ’n sè’l Fì di Diu—Oh se bruti ròbis!—

          il me simiteri ’nledanàt a plen
          al à di sanc e di spusa; cussì che’l tristàt
          che di ca sù al è plombàt, la jù si’l’gòt ben.”

          Dal colòu cal tèn il soreli pituràt
          il nul al tramònt e al prin cric dal dì,
          alòr i vevi jò jodùt dut’l cjèl ’luminàt.

          E com’na fèmina che coma ogni dì
          onesta si mantèn, sintìnt da li pècis
          d’àltris, timiduta ’si fà, da no crodi,

          a Beatrìs pur ’nrošàt si ghi vèvin li mosèlis;
          e na eclìs cussì’n cjèl maj si veva jodùt
          da che volta’n cà da li pènis suprèmis.

          E’n davànt cu li so peràulis al era zùt
          cun vòus ca era cussì tant tramutada
          che’l so aspièt cambiàt a veva in dut.

          “La spoša di Crist no’è stada ’levada
          cul sanc me, chèl di Lin e pur chèl di Clet
          par èsi al baratà dal oru ušada;

          ma par podej vej stu vivi benedèt
          tant Sisto che Pio, Calisto e Urban
          spandùt’l veva’l so sanc, ognùn di lòu puarèt.

          Maj no’era stada nustra ’ntensiòn ch’a man
          destra daj sucesòus nùstris part si sintàsin
          e’n ta che altra’l rest dal pòpul cristiàn;

          nè di che clafs che a mi pasàdis mi’èrin
          sìmbul di na bandiera ’doventàsin
          che cuntra’i batiešàs a combatèsin;

          nè doma com’un sigìl mi ušàsin
          par privilès bušiàrs e baratàs
          che dut ros mi fàn cuant ch’in mins mi vègnin.

          Ma vistìs da vèscuj cers lùpos sfondràs
          ucà e ulà’n ta li fàldis s’jòdin:
          O vuardiàn di Diu, parsè ch’i ti tàs?

          Dal nustri sanc il Guascòn e’l Caorsìn
          si tègnin prons a bevi; o prinsìpit bon
          a se ušu viliàc che a jòditi i zarìn!

          Ma l’alta providensa che cul Scipiòn
          a Roma’a difindùt la Gloria dal mont,
          prest’la judarà, coma ch’jò i saj benòn.

          E tu, fiòl, che di tornà ti saràs pront
          prest’n ta chel mont bas, dìs, ch’i ti tèn scoltàt,
          e domanda pur dut, sensa nisùn scont.”

          Cussì, com’che’l vapòu al floca gelàt
          in jù ta la nustr’aria, cuant che il cuàr
          dal cjavròn dal cjèl cul soreli si tèn tocjàt,

          in sù jodùt i vevi cuant biela che l’àjar
          trionfànt a flocava cu li lušìgnis
          che uchì a vèvin adornàt stu altar.

          E’i me vuj davòu ghi èrin zùs a sti lùcis
          fin che dut che’l so’ntèns flocà luminòus
          impedìt a mi veva d’jodi chès pì àltis.

          Alòr Beatrìs, ch’jodùt mi veva dut studiòus
          cuj vuj voltàs’n sù, mi veva dìt: “Da là ’nsima
          sbasa’l cjàf e gòt da la cjera i valòus.”

          Da cuant ch’jò i la vevi oservada prima
          notàt i vevi che movùt’i eri stàt’n tal’arc
          cal fà dal miès a la fin il prin clima;

          cussì che’n jù, pasàt Cadìs, jodùt i vevi di là dal arc
          il brut pàs d’Ulìs, e par di cà chel post
          ’ndà ch’Europa cjòlt a veva’l so dols car’c.

          E pì’ncjamò a mi sarès stàt espòst
          di stu bièl ort; ma’l soreli’l moveva
          sot i me piè di un sèn e pì, e prest.

          La me mins ’namorada, ca bramava
          ogn’istànt la me Beatrìs, di tornà
          cuj vuj a ic pì che maj a ardeva:

          e se natura o art pàscul a fà
          pal dilèt daj vuj o gust dal intelèt,
          in cjàr umana o’n tal so piturà

          dut’nsièmit a dàn tant mancu dilèt
          di chel plašej divìn ca mi veva ingolfàt
          cuant che’i vuj voltàt i vevi al so ridìnt aspièt.

          E’l grant plašej che’l so vuli soàf  mi veva dàt,
          dal bièl nìt di Leda discjòlt mi veva e straviàt
          e vièrs chel cjèl svelt com’un folc pocàt.

          Par chì e par là mi tegneva stu post ’ncolàt,
          e dut bièl al era, ch’jò’i no saj diši ben
          indulà che Beatrìs mi veva partàt.

          Ma ic, che dal me volej a jodeva’l sen,
          tacàt cussì a veva, ridìnt e contenta,
          che’ntòr d’ic Diu’l pareva godi a plen:

          “La natura dal mont, ca tèn cujèta
          la cjera e dut chèl che atòr ghi mòuf,
          uchì a taca e chì a è la so meta;

          e stu cjèl a nol à altri ca si mòuf
          fòu che’l pensej divìn, che ’mpiàt al tèn
          ’l amòu so e la virtùt che da luj’a plòuf.

          Da lus e amòu circondàt al è a plen,
          com’che’i àltris da luj; e stu grant sìrcul
          doma’l so grant fatòu a lu comprent ben.

          Nol è daj àltris mišuràt chistu mant
          ma da chistu a sòn i àltris mišuràs,
          cussì com’il dèis dal miès e dal cuint al è mant.

          E com’che’l timp al tèn in ta stu vas
          li so radìs e’n ta àltris li fràscjs,
          adès ti è ben manifèst e ti lu sàs.

          Oh voja che la zent a font ti màndis
          tant sot di te, che nisùn a à pì’l podej
          di levà i so vuj fòu da li to òndis!

          Al flurìs ben in taj òmis il volej;
          ma la ploja che maj a smèt a marsìs
          chej èmuj ca varèsin da èsi biej.

          Fede e inocensa a sòn restàdis
          doma’n taj frutùs; e’n ta puc timp ogni una
          a sparìs prin ch’alc s’jodi’n ta li mosèlis.

          Chèl al è che da ninùt ’ncjamò’l dišuna
          ma puc’a puc gološàt al doventa
          di dut sè cal jòt e sot di ogni luna;

          e chèl al è che da frut ben ghi vòu e’l scolta
          so mari, ma doventànt grant al cambia siera
          e nol cròt l’ora di jòdila muarta.

          Cussì a si fà la pièl blancja nera
          tal prin aspièt da la biela fia strèa
          di chèl che matìn ni dà e ni lasa sera.

          Par ch’i no ti ti fèdis maravèa,
          pensa tu che’n cjera nisùn’a governa;
          l’umana famèa par chèl a si disvièa.

          Ma prin che zenàr zùt’l sedi jù pa la gorna
          par che centešima che la jù i trascuràis,
          scju ràis chì cussì tant su la furtuna

          a splendaràn che da timp i spetàis,
          che li pòpis si voltaràn in prùis
          cussì che la flota zì dreta i jodarèis;

          e bon frut’l darà ’l àrbul che’n flòu t’jòdis.

Cjànt Vincjotèšin

          Dopo che dut cuntri da la vita prešìnt
          di nu, puora zent, cul just si veva sbrocàt
          chè che la me mins a zeva ’mparadišìnt,

          com’che’n tal spièli’l cjandelàr ’nflamàt
          al jòt chèl che davòu al vèn ’luminàt
          prin di vèighi o’n vista o’n pensej rivàt,

          e’n davòu curiòus si zira dut ta’un trat
          par jodi se’l veri’l ver’l dìs, e’l jòt ben
          che sì, com’che’l ritmo’l cjant al tèn mišuràt;

          cussì’l me pensej a si recuarda ben
          di chel momènt cuant che’n taj so vuj vuardànt,
          ’l Amòu, fàt cuarda, a ic leàt mi veva’n plen..

          E al momènt ch’i mi eri voltàt, dut cuant
          jodìnt e godìnt di chel bièl mont celèst
          che jodi si fà’n tal so splendòu pì grant,

          un puntìn di lus jodùt i vevi alòr e prest
          cun cussì tant lušòu che’l vuli da luj ’nfogàt
          sierasi a ghi tocjava par restà di sest;

          e com’astri che puc’l pàr da uchì vuardàt
          luna’l somearès visìn di chèl metùt
          coma che astri cun astri i vìn sempri notàt.

          Fors’altritànt visìn—mi veva parùt—
          dal sercli che la lus a colorèa
          cuant che’l so vapòu a tèn ben intinzùt,

          un sercli di fòuc cussì mi parè’a
          ch’atòr dal punt ghi zès pì svelt, e tant,
          dal motu che pì visìn’l mont al circondèa.

          E a chèl n’altri atòr ghi zeva zirànt,
          e a chèl un ters, e a chel ters un cuàrt,
          e al cuàrt il cuint, e’l sest pì avànt.

          Il siètin s’jodèv’alòr, almancu’n part,
          chè cussì grant al era che’l mesagej di Gjun
          a lu varès tegnùt dentri doma’n part.

          Cussì ’l otàf e’l nonu, e ognidùn
          pì lent si moveva, secònt cal era
          ’n tal so èsi pì lontàn dal nùmar un;

          e chèl al veva la lama pì clara
          che pì dongja al era da la lus pura
          e che, coma chè, pì daj àltris a’era.

          Beatrìs, il me nul jodùt, cun primura
          a diši si vev'alòr metùt: “Da chel puntìn
          il cjèl dut al dipènt e la natura.

          Mira’l sercli che dongja di chèl i jodìn;
          ti’as di savej ca lu tèn cussì svelt movùt
          il amòu ’ncandesènt che pì ghi stà visìn.”

          E jò a ic: “Se’l mont al fòs disponùt
          cun dut ’l òrdin ch’jo i jòt’n ta che ròbis,
          pasùt zà’i sarès cun chèl che davànt mi’è metùt;

          ma tal mont sensìbil, la jù di nuàltris,
          li sfèris i jodìn che tant ni pàrin
          pì divìnis par èsi dal miès pì remòtis.

          Se’l me dešideri al à ’lòr di vej fin
          in ta stu miràbil e seràfic templi
          che dom’amòu e lus al à par cunfìn,

          miej a è ch’i sinti com’che ’l ešempli
          e ’l ešemplàr a no sòn d’acordu’n dut,
          che jò il parsè invàn i contempli.”

          “Se’i to dèicj’ disleà stu grop no’an podùt
          dal dut, nosta fati tant maraveà;
          chè cul puc tentà si’a pì’ncjamò strinzùt!”

          Cussì l’amada me che, “Seguìs la plèa,”
          mi veva dìt, “dal me discòrs, se pì savej ti vùs;
          che par tajà’l grop ti ’ngusarà la sèa.

          I sèrclis corporaj pì grancj’ o pisulùs
          a sòn secònt’l pì e’l mancu da la virtùt
          ca àn, che sinò puc a sarèsin dùcjus.

          Pì bontàt ca si à e pì a si’a salùt;
          e pì salùt a ghi và al cuàrp pì grant,
          se li so pars a sòn perfètis in dut.

          Stu chì, duncja, che davòu di sè dut cuant
          ’l altr’univèrs’l strisìna, ben ti lu jòdis
          riflèti’l sercli che miej ’l cognòs e ama tant.

          Par chèl, se tu a la virtùt ti ùšis
          la to mišura, e no a l’aparènsa
          da li sostànsis ca ti somèjn rotòndis,

          t’jodaràs na biela corispundensa
          fra’l pì e’l pì, e’l mancu e’l mancu pur,
          in t’ogni cjèl, cu la so’nteligensa.”

          Splèndid al resta e serèn di sigùr
          ’l emisferi da l’aria cuant che Borèa
          a sofla cun chel so destri flat puc dur

          ma che lo stes’l sporc a sclarìs sta dèa
          che ’l alt al turbava, cussì che’l cjèl adès al rìt
          pal blue che par dut si gh'jodeva, da maravèa;

          pròpit cussì a veva'l me spìrit sclarìt
          la me Beatrìs cul so rispundi clar,
          e com’na stela’n cjèl il ver al era trasparìt.

          Tašùt ca veva’n ta chistu post stelàr,
          pròpit com’che il fièr al sfavilèa
          cuant cal bol, cussì i sèrclis cun lušòu solàr.

          Davòu d’ogni faliscja’l lušòu al zè’a;
          e cussì tàntis a èrin che’l so nùmar
          pì dal doplà da la damiera s’inmilèa.

          D’ogni coru i sintevi ’l ošana clar
          al punt fìs che in ta scju poscj’a ju tèn
          e tegnarà e tegnùs ju’a’l prin luminàr.

          E chè che daj dùbis a jodeva’l vaevèn
          ta la me mins, mi veva dìt: “I sèrclis prins
          Serafìns e Cherubìns jodi ti’an fàt ben.

          Cussì prons e svels a sòn cuj so leamìns
          par someàighi al punt pì ca pòsin;
          e tant’a pòsin cuant che al jodi’a sòn sublìns.

          Chej altri amòus ch’atorotòr ghi zìrin,
          a si clàmin Trònos dal divìn aspièt
          che chista prima terna a tèrminin.

          E di savej ti’as che dùcjus a’an dilèt
          cuant che cu la so vista tant profonda
          jodi a pòsin’l ver cal cujèta ogn’intelèt.

          Da chist jodi ti pòs com’ca s’infonda
          ’l èsi beàt in tal àt stes dal jodi,
          no dal amà, che dopo’l vèn, com’na onda;

          e’l mèrit mišura al è dal jodi
          che gràsia e buna voja a parturìsin:
          en’sù e’n sù cussì, com’ch’i ti pòdis crodi.
          L’altra terna che’n flòu a vèn tal gjardìn
          di chista primavera sempiterna
          che encja cul Arièt’n tal scur i jodìn,

          com’i prins usièj sempri a cjantin ‘Ošana’
          cun tre melodìis, che tre si sìntin
          dòlsis rivà daj òrdins da’ndà ca vègnin.

          Àltris spirs divìns uchì a si cjàtin—
          prin li Dominasiòns e dopo li Virtùs;
          il ters’òrdin li Potestàs a fòrmin.

          Penùltins’n ta stu post di Gloria metùs,
          Principàs e Arcànzui uchì si zìrin;
          par ùltins i Ànzui chì si la gòdin dùcjus.

          Chiscju òrdins in sù dùcjus a mìrin,
          e di sot a si fàn tant sinti, che’a Diu stes
          dùcjus a sòn tiràs e dùcjus a tìrin.

          E’l Dionìs cun granda voja, sìnt ben adès,
          a contemplà scju òrdins a si veva metùt,
          e nomàs ju’ai com’ch’i ti’ai apèn’dìt adès.

          Ma Gregorio dut chist nol à condividùt;
          par chèl, apen’apèn che’l ver al à capìt
          ca sù’n tal cjèl, di sè stes al à ridùt.

          E se un segrèt cussì tant ver al à ufrìt
          un mortàl di la jù, n’ocòrin maravèis;
          pars’che vuardànt’n sù un lu veva zà scuprit

          cun tant altri di ver di chisti sfèris.”

Cjànt Vincjanovèšin

          Cuant che ducju doj i fioj di Latona
          cujèrs dal Montòn e da la Libra
          a fàn di dut ’l orišònt na zona,

          chel tant che dal punt che’l zènit ju ’cuilìbra,
          fin che ’l un e ’l altri da che sintura,
          cambiànt ’l emisferi, a si scuilìbra,

          tant cussì, cul aspièt ridìnt na vura,
          a veva Beatrìs tašùt, chel punt fis vuardànt
          —che vinsùt mi veva—cun granda cura.

          Alora tacàt a veva: “Jò’i dìs, e no dibànt,
          sè chì ti vùs sinti, pars’ch’i l’ai jodùt
          là ’ndà ca s’unìs ogni ’ndà e ogni cuant.

          No par vej ’l acuìst di altri bens volùt,
          ca no pòl dasi, ma par che’l so splendòu
          diši’l podès “I ešìst!”, risplendìnt dut,

          e la so eternitàt di timp, fòu
          d’ogni altri comprendi, pal so plašej
          vierzùt si veva'n ta nòufs amòus ’l eterno amòu.

          Nè miga inèrt’l pasava prin’l timp intej;
          chè nè prin nè dopo cori t’jodèvis
          il spirt sant di Diu’n ta l’àghis daj mars bièj.

          Forma e matèria, insièmit e distìntis,
          fòu a èrin vegnùdis ta’un èsi sensa fal,
          com’da’un arc’ di tre cuàrdis tre frècis.

          E com’tal veri, ta l’ambra e tal cristàl
          un raj tant al risplìnt che dal entrà
          al èsi a no è  nisun intervàl,

          cussì dal triform’efièt di Diu a’è pur vera
          che’n tal so èsi al veva ta’un colp radiàt dut
          sensa distinguj fra chèl che prin al era.

          Concreàt al era stàt ’l òrdin e’l costrùt
          da li sostànsis; e chès sù’nsima
          dal mont a èrin, ’ndà che actus purus al è dut;

          potensa pura ghi era zuda tant sot dal insima;
          e’n tal miès si veva leàt la potensa cul àt
          cussì fuàrt che’l un l’altra sempri’l brama.

          Daj ànzui Geronimo a vi’a contàt
          che tancju sècuj prin a èrin stàs creàs
          di cuant che ’l altri mont al era stàt creàt;

          ma an d’è doma una di veretàs
          com’ch’i savèis daj scritòus dal Spìrit Sant;
          e, a ben pensà, chistu ti capiràs;

          e la rašòn pur a amèt altritànt,
          ca no pensarès par nuja che i motòus
          perfesiòn a vèsin in tal stà dibànt.

          Adès ti sàs’ndulà e cuant che scju amòus
          creàs sòn stàs e coma; cussì che’nsinišìnt
          da la to voja zà a sòn stàs tre ardòus.

          S’i contàsin fin al vincj’ svels coma’l vint
          pì timp ni volarès ch’a cualchi ànzul ghi’a volùt
          di remenà’l sogèt di ogni vustri elemìnt.

          I àltris restàs a èrin, che’a colp a vèvin podùt
          sta art tacà, che tu t’jòs cun tant dilèt,
          che di smeti di zighi atòr maj no’an volùt.

          Il straplòmp al à tacàt cun chel maladèt,
          chel rogànt insupiarbìt che tu ti’as jodùt
          la jù da ducju i pèis dal mont tegnùt stret.

          Chej ch’i ti jòs chì la modestia’an vùt
          di ricognòsisi’n ta la divìn’ bontàt
          che, da chè fàs, di tant capì ghi’a concedùt;

          par chèl il so jodi al è stàt ešaltàt
          cul splendòu da la gràsia e cul so mer’t,
          cussì ch’adès a’an ferma e plena volontàt.

          E no ti’as di dubità, ma stà ben cert
          che’l risevi gràsia al vèn meretàt
          secònt ’l afièt che pal creatòu si tèn vièrt.

          E adès su chist’asemblèa a ti’è dàt
          di capi ’ncjamò di pì, se a sti peràulis
          ti ghi’as ben pensàt, sens’èsi pì judàt.

          Ma pars’che la jù, ta li vustri scuèlis
          a si lès che l’angjèlica natura
          savej e volej a à, e ben’a capìs,

          i vuej pur diši, par ch’i t’jòdis, dut’pura,
          la veretàt che la jù’a vèn stracapida
          taj ecuivocamìns di sta letura.

          Chisti sostànsis, ognuna gjoconda
          taj jodi’l bon Diu, il vuli no ghi’an voltàt
          a chèl che dut’l jòt e dut al guida:

          par chèl il so jodi a nol è straviàt
          da altri ròbis, e par chèl bišugna no àn
          di vej da recuardà un concèt lontanàt;

          cussì che la jù, durmìnt a vuj vièrs, suns a si àn,
          crodìnt di diši’l ver e a vòltis no crodìnt;
          ma scj’ultins pì colpa e vergogna a àn.

          Jù pal stes troj i no stèis vuàltris zìnt
          filošofànt, che tant menà vi lasàis
          dal ben figurà che sempri vi và’nsiminìnt!

          E cun stu fà mancu displašej cà i lasàis,
          oh tant mancu, che cuant ch’i fèis a pusta
          a stuàrzi’l scrìt divìn  o’i lu bandonàis.

          A no si pensa a cuant sanc cal costa
          il semenalu tal mont e cuant cal plàs
          un che, ùmil, visìn di chèl s’impòsta.

          Par pari bon si tègnin dùcjus ’mpegnàs
          cu li so ’nvensiòns, e chès a  sòn contàdis
          daj predicjadòus, e’l Vanzèli si tàs.

          Che la luna ’ndavòu a era zuda, un’l dìs,
          durànt la pasiòn di Crist e’n miès si veva metùt
          cussì che la lus dal soreli pì no t’jodèvis;

          che just no’è che la lus si vès platàt dal dut
          par dut; da la Spagna fin là da l’India,
          com’a Gjudèa, sta eclìs  a veva rispundùt.

          Firense tancju Làpos e Bìndos no’a
          com’che fiàbis cussì da àn a àn
          contàdis a vègnin da chì o da là;

          cussì che li agnelùtis che puc a sàn
          a tornin daj pràs pasùdis di vint,
          e puc li juda il no jodi il dan.

          Ai sòs no ghi’era Crist zùt prin dišìnt
          ‘Zèit, e predicjàighi al mont balòtis’;
          no: a ghi veva dàt ’nvènsi’l just fondamìnt.

          E chèl tant proclamàt a vèvin li so bòcis
          che tal lotà par tegni ’mpiada la vòus
          dal Vanzèli scudo a vèvin fàt e làncis.

          E adès si sìntin scju predicjadòus
          diši pajasàdis e, tant par fà ridi,
          da stùpis a ti’n fàn di ducju i colòus.

          Ma se’n tal capùcjo ’l vilàn a jodi
          ’l usièl al rivàs indà cal fà’l so nìt,
          il fals perdòn ben al podarès jodi;

          pal cual un zèj di schifènsis al vèn dìt
          che, sensa prova di nisùn testimoni,
          da tancju vilàns stùpis al vèn stracapìt.

          Di chist s’ingràsa’l pursìt di Sant’Antòni,
          e d’àltris pur che’ncjamò pì porcos a sòn
          ca vàn moneda falsa a depòni.

          Ma voltàn di nòuf, dop’di sta digresiòn,
          i nustri vuj vièrs la stradela dreta
          cussì che’l discòrs e’l timp a vèdin proporsiòn.

          Sta natura’n nùmar, par dìšila scleta,
          cussì tant a si alsa che ogni peràula
          o concèt umàn sempri sot al resta;

          e se tu ti vuàrdis sè cal rivèla
          Danièl, t’jodaràs che i so miliàrdos
          tal alt dal infinìt a vàn a finila.

          La prin’lus, ca radièa dut sè ch’i t’jòs,
          ta tanti manièris a và mostrada
          com’che tàncjus a sòn i splendòus daj Trònos.

          Alòr al àt ca la tèn concepida
          a ghi seguìs ’l afièt, e la dolcesa
          dal amòu par chèl a è pì o mancu cjàlda.

          T’jòs duncja’l pì alt e la grandesa
          dal so eterno valòu ca si và spielànt
          taj ’nfinìs cristaj ch’jodi a fàn la so bielesa,

          e sempri un, coma prin ca fòsin, restànt.”

Cjànt Trentèšin

          Forsi no pì di mil mìis da chì lontàn
          a stà ardìnt la sest’ora, e stu mont
          l’ombrena zà’l sbasa’n tal so lièt a plan,

          cuant che’l miès dal cjèl, a me profònt,
          a cambià’l scuminsa, che cualchi stela
          il so jodi a stà pierdìnt da stu font;

          e com’che avànt a vèn sta gran biela
          serva dal soreli, cussì si siera’l cjèl
          lasànt sùbit fòu fin la pì biela stela.

          Pròpit cussì il trionf che ritornèl
          sempri ghi fà al punt che svuarbàt mi veva
          someànt platàt da chèl ch’atòr ghi feva spièl,

          al me jodi puc a puc si distudava;
          par chèl il tornà cuj vuj a Beatrìs
          il jodi nuja e’l me amòu a mi pocava.

          Se chèl che fin uchì di ic si dìs
          in ta na làude e basta al fòs includùt,
          nol bastarès nencja pa la so radìs.

          La bielesa so, ch’a chel punt i vevi jodùt,
          no dom’al di là di me, ma jò’i cròt
          che doma’l so fatòu godila’l pòl’n dut.

          D’adès in davànt, e da sè che jò’i jòt,
          vinsùt mi sìnt pì che maj dal so tema
          o cal sedi o comic o tragic, chist jò’i cròt;

          pars’che coma’l soreli’n taj vuj d’un che pì’l trema,
          cussì’l recuardàmi dal so dols ridi
          il me ’ntelèt mi cjoj che pì nol è coma prima.

          Dal prin dì che ic i me vuj podùt a vèvin d’jodi
          in ta sta vita fin adès in ta sta vista,
          di sfogami cul me cjànt i pòl encjamò godi;

          m’adès a è miej che’n davòu i lasi stà
          la so bielesa, com’che poetànt
          fin in ùltin al fà ogni artista.

          Pròpit com’che jò i la lasi a’un sùn pì grant
          di chèl da la me cansòn, che ben a vòu
          la so difìsil matèria zì terminànt,

          cul fà e cun vòus d’un bravo condutòu
          tacàt ’a veva di nòuf: “I sìn vegnùs fòu
          dal Prin Motu e’n tal cjèl i sìn di pur lušòu;

          lus inteletuàl, plena d’amòu;
          amòu dal pì grant ben, di gjòldi plen;
          gjòldi che tant miej al è dal pì dols savòu.

          Chì l’una e l’altra milìsia t’jodaràs ben
          dal paradìs, e un’a jodi ti zaràs
          com’ca sarà cuant che’l grant judìsi’l vèn.”

          Com’ch’a colp un lamp al fà dut un fracàs
          cu li virtùs višìvis, e a’mpedì ghi và
          d’jodi ogès che pì’ncjamo a sòn luminàs,

          luši cussì tant mi veva fàt na lus viva
          e cussì inglusàt mi veva'n ta stu vel
          dal so splendòu che nuja pì’l me vuli’l jodeva.

          “Pur sempri ’l amòu cal sodìsfa stu cjèl
          al cjoj sù’n sè cun sta sorta di salùt,
          par disponi cjandela al so flameà bièl.”

          I vevi apena dentri di me sintùt
          sti pucju peràulis, ch’i’vevi jò ben notàt
          ch’elevàt mi’eri pì alt da la me virtùt;

          e di na nova vista mi eri ’mpiàt
          che nisuna lus a è tant clara
          ch’adès i me vuj no varèsin sopuartàt.

          E na lus jodùt i vevi, com’na roja vera
          ca scoreva lušìnt tra li do rìghis
          pituràdis cuj colòus di primavera.

          Da stu scori s’jodèvin falìscjs vìvis
          che dapardùt a colàvin jù’n taj flòus
          coma rubìns’n ta corònis indoràdis.

          E dopo, coma ’ncjocàdis daj odòus,
          di nòuf a sprofondàvin in ta sta biela curìnt;
          e àltris fòu si alsàvin da stu post sfarsòus.

          “’L alt dešideri ch’avànt ti poca, volìnt,
          dut savej di sè che’n ta stu post t’jòdis,
          a mi plàs, e a mi plàs il to spirt ruvìnt;

          ma di st’aga chì a è miej ch’i ti bèvis
          prin che di sta sèit sasiàt ti vegnis dut”:
          just cussì al era’l spirt da li so peràulis.

          E di nòuf: “Il flun e ogni gjojelùt
          ch’intòr ghi cola e scjampa, e il ridi da l’èrbis
          com’ornamìnt d’indìsi al è lì metùt.

          No che lòu no sèdin encjamò madùris
          ma’l difièt al è dut da la to banda
          ch’jodi’ncjamò no pòl cuant ca sòn vèris.”

          Ninùt non d’è che dopo na durmida
          che pì a lunc dal sòlit a à duràt
          a si svej sensa voja di na tetada,

          coma me che miej spièlis a colp i’ai provàt
          di fà daj me vuj, bevìnt di che onda
          divìna che d’un miej jodi ni tèn dotàt;

          e cussì com’che bevùt’ a veva la gronda
          da li me sèis, d’jodi mi veva parùt
          che lungja pì a no fòs ma rotonda.

          Alòr, coma un sot mascara zùt
          che altri’l pàr che prin ca si svistìs
          dal someà che platàt lu veva tegnùt,

          cussì jodùt i vevi cambià’n fièstis pì bièlis
          i flòus e li falìscjs, cussì ch’jò jodùt
          i vevi li do lìstis dal cjèl fasi manifèstis.

          O splendòu di Diu, ca mi’a permetùt
          d’jodi ’l alt trionf da la vera dominasiòn,
          la virtùt dami di contà com’ch’i l’ai jodùt!

          Un lustri al è la sù ch’jodi al fà benòn
          il grant creatòu a che creatura
          che doma’n luj a pòl jodi sè ca è di bon.

          E rotonda a si slungja la so figura
          cussì tant che la so circonferensa
          al soreli ghi sarès comuda sintura.

          Dut di ràis a’è fata la so aparènsa
          che ’nsima dal prin motu’a vègnin mandàs
          che da chej al cjoj chèl vita e potensa.

          E com’un clif in ta l’aga che’i so piè’a tèn bagnàs
          si spièla, com’par jòdisi dut ornàt,
          cuant che plen al à di vert e di flòus i so pràs,

          cussì, atòr e’nsima di sta lus pojàt,
          jodut i vevi spielasi’n ta miàrs di scjalìns
          ognùn daj nùstris che la sù al è tornàt.

          E se’n sè’l circonda’l pì bas daj scjalìns
          na lus cussì granda oh cuant’ca è la largesa
          di sta roša’n taj so òrlis pì lontàns!

          La me vista’n tal larc e’n ta l’altesa
          a pièrdisi’a no zeva, ma a’ncludeva
          il tant e’l coma di che alegresa.

          Chì’l visìn e’l lontàn, nè meti nè cjoj’l podeva;
          che’ndà che Diu sensa mediatòu’l governa,
          la lès naturàl nencja un puc no zova.

          In tal zal da la roša sempiterna
          ca si slargja e a si alsa e a dà fòu
          odòu di benvolej pal còu che dut’l governa,

          coma chèl cal tàs ma che diši al vòu,
          Beatrìs tiràt mi veva e dìt: “Ben mira
          cuanti stòlis blàncis ca sòn in ta stu colòu!

          Jòt cuant che la nustra sitàt a zira:
          jòt ben cuant che i nustri scjalìns a sòn plens,
          che chì a no ocòr pì tanta zent vera.

          In ta che gran sinta che tu i vuj fisàs ti tèns
          pa la corona che’ntòr ghi’è zà metuda,
          e prin’encjamò ch’a sti nòsis ti vègnis,

          zà l’ànima granda a sarà sintada
          dal imperiàl Rico, ch’a’ndresà l’Italia
          prin’l vegnarà ch’a chèl a sedi disponuda.

          Cussì tant vi stupidìs la vustra voja
          ch’amondi sìmil vi’a fàt dal picinìn
          che di fan al mòu e la balìa’l manda via.

          E a chel timp capo dal foro divìn
          al sarà un tal che di dentri e di fòu
          cun luj nol zarà pròpit pal stes cjamìn.

          Ma par puc’l sarà lì, com’che Diu’l vòu,
          tal ufìsi sant; ch’a finìla’l zarà, pì’n jù
          di’ndà che’l Simon Magu al è zùt, puc di còu,

          e chel d’Alagna’l farà zì encja pì’n jù.

Cjànt Trentunèšin

          Zà la forma generàl dal paradìs
          vuli e amòu al puntava vièrs il stes sen.
          vistìt coma l’altr’ànimis gloriòšis.
          visìn i’eri, com’che di èsi a doveva,
          vegnìnt jù, nulànt a mi fès rivà mista.
          univèrs secònt il mèrit che chèl al tèn
          un a nol pòl e tant mancu al tenta;
          ùmil e alta pì di creatura,
          uchì al à butàt fòu chistu bièl flòu.
          tornànt dopo a l’eterna fontana.
          Tiràt ti mi’as tu fòu da serf a libertàt
          ti tèn, chì’un punt ghi metìn, com’bon sartòu
          Ti sòs par nu splendòu di lus meridiana
          ti jòdis Lùsia,  ca veva Beatrìs movùt
          te pa la gràsia’l suplichèa la virtùt
          tanta cuant’ch’an d’è’n ànzul o’n ànima,
          tant’amirasiòn i no vevi maj vùt
          tant com’pal so jodi, dut’l me preà
          tant che d’jòdighi’l pì pusìbul i’ai podùt!
          tal vuardalu, da na sol’aparènsa
          Tal ters òrdin di scjalìns e sùbit sot
          tal sostègnilu, e’l so sguàrt a si veva dut
          Tal so profònt jodùt i vevi ca s’interna
          tal sleàsi dal cuàrp, godi pur ti pòdis.”
          tal scuadrà’l sìrcul, e no ghi la fàn,
          tal post di Beatrìs jodùt i vevi un ansiàn
          Taj vuj e’n dut al splendeva d’un lušòu san
          Ta sta banda chì, indà che il flòu al è madùr
          ta li grand’ òperis di Roma a rivàvin,
          Ta la profonda e clara sostansa
          ta l’altra banda, ’ndà ca si jòdin ’ntajàs
          svuàla pur in alt cuj vuj par stu gjardìn
          sufrìt’l veva, e ’l infièr pur, prin di vignìghi fòu;
          Stu chì, adès, che da la pì scura tana
          sti fèminis gloriòšis, e sot di lòu
          st’ànimis ’nocèntis la jù’a sòn restàdis.
          sostànsis e acidèns e il so costùn,
          sintàt ghi’è visìn, e lunc ’l altri’l ripoša
          sielzùs Checo, Benedèt e Agustìn
          Sensa rispundi, i vuj alsàt i vevi dal bàs
          sensa il batièšin perfèt di Crist,
          se tu atènt i ti vuàrdis e scòltis.
          se i vuj ti tèns sempri ca jù’n ta stu font;
          Se i bàrbars, vegnìnt ta li contràdis
          se di tegnighi i vuj’ntòr i no fòs stàt bon.
          Sara e Rebeca, Gjudit e chì—ta stu cjèl—
          risèif, che altri di fà a no mi’è dàt,
          rifletùt’l pareva, e’l pareva ’nfogàt
          Pur godìnt il so plašej, chèl, contemplànt,
          punt fìs dal consej eterno e divìn,
          Protèšilu tu daj muvimìns umàns:
          pròpit cussì mi era zuda scomparìnt
          pròpit com’un scjàp di às a s’inflòra
          prin di vej otegnùt veri elesiòns.
          prin cal murìs, da la biela nuvisa
          plovi, partada in ta li mins sàntis
          pì’n sù dal pensej mortàl, cuant ch’i vorès
          pì’n alt, fin lasù, là da l’ùltima salùt.
          pì ghi somèa, che la so claresa
          pì e pì a ghi entrava in tal raj
          pì ben si savarès da la to vitòria.
          pì a lus di chè ca ghi’è pi lontana,
          Pì a fà la bontàt to che socori
          parsè ch’jò i soj’l so bon e fedèl Bernàrt.”
          pars’che, secònt la višiòn che vùt a vèvin
          pars’che tu di dut sè ca lu’nnulèa
          pars’che par lès eterna dut se ca ešìst
          pars’che la lus divina a penetra ’l grant
          par via che’l ben, che dal volej al è ogèt,
          par un puchitìn e 'n altri al torna
          par spirs che di luj a parèvin imàginis.
          Par sigùr chistu godi tant ’nsiminìt
          par èsi cussì visìns da l’Augusta,
          Oh siora, cussì tant granda ti sòs e vàls,
          Oh generoša gràsia che permetùt
          ogni muša doventànt tant pì serena.
          o’n sù o’n jù, atorotòr dut vuardànt.
          O trìn lušòu che’n ta’un unic punt ’nstelàt
          O sfavilà di lus che tant ti ti àlsis
          nuja uchì doma par cašu a ešìst
          no si si sinta par propri mèrit e sclet,
          No pars’ch’i lu vès di aspièt divièrs jodùt
          Nè’l zì’n sù e’n jù tra ’l insima e’l flòu
          nè par dut chistu di memoria no’n d’ai asaj.
          nè jodi malinconìa o fan o sèit ti podaràs;
          N’ocoreva altri taj secuj recèns,
          mi’a di’entrà cul vuli’n ta la lus eterna
          mi veva che ’nbacuchìt i’eri e mut.
          mi si mostrava la milisia santa
          maravèis si fèvin cuant che’n Lateràn
          Mancu adès i dišaraj, cjàr letòu,
          ma zà al zirava’l volej me, e’i dešidèris,
          ma vuarda ben i sèrclis fin al pì remòt,
          ma tal pensej a dìs, fin ca si mostra:
          ma pur a sèrcjn pal rapuàrt ca no cjàtin,
          Ma par’che’l timp’l pasa che’mbacuchìt dut
          ma par chel d’àltris, cun certi condisiòns;
          ma pa la miej virtùt d’jodi ch’i vevi
          ma no’era nuja che la so figura
          ma nè chì nè lì a si’era puntàt fis.
          Ma mentri ch’jò’i parli seguìsimi adès
          ma li me àlis a chistu  no bastàvin:
          ma l’altra che svualànt a jòt e cjanta
          ma jò’l grop i ti dìsfi, com’ch’i t’jodaràs,
          ma encja da li so vòus zovinùtis,
          Ma dopo che vegnùt ’l era’l timp da li gràsis,
          ma'l podej di nòuf jodilu, po, pì no ti pòs,
          luši un bièl puc di pì da l’altra front.
          li vìtis spirituàls una a una,
          Li mùšis dùtis a vèvin di flama viva
          la vista a impedìva o’l splendòu;
          la to gràsia i cognòs ben, e la virtùt.
          la sù ’ndà che’l so amòu al eterna.
          la rasa umana tant amàr a gusta;
          la me višiòn, encja se alc pur i ritèn
          la gràsia da l’alta lus si conferìs
          la Gloria di chèl ca la 'nnamora
          La forma universal di stu’nsièmit
          la caritàt di chèl che’n ta chistu mont
          la banda pì oriental dal orišònt
          L’alta fantašìa no veva chì nuja podùt;
          jù’a zeva’n ta chel grant flòu ca si’adorna
          jù ghi’a partàt cuant che’l fì di Diu stes
          jòt là Beatrìs cun ducju chej beàs
          Jòt ben adès’n ta la muša che a Crist
          jodùt i vevi na bielesa ch’un ridi beàt
          jodùt i vevi ca’èrin cuaši unìs insièmit
          jodùt i vevi ànzui e ànzui che fièstis
          jodi ti pòs che da scjalìn a scjalìn,
          jodi i volevi com’ca si unìvin
          Jò’i cròt che, pa la granda ’luminasiòn
          jò che’n ta stu post divìn da chel umàn,
          intra sè, in ta stu post alt, pì o mancu ben.
          Insìma di ic jodùt i vevi tanta ’legresa
          indà che a sè’l volej eterno ti tèn atòr,
          in te’a pareva coma lušòu rifletùt,
          In te mišericordia, in te pietàt,
          in te magnificensa, in te a si fà una
          in tal trono che’i so mèris ghi conferìsin.”
          in tal so colòu stes, mi pàr di vej jodùt,
          in tal miès a splendeva e dut atòr
          in tal eterno dal timp i’eri vegnùt
          in taj vuj’l vuarda da la nustra regina,
          In ta stu post indà ch’jodìn dùcjus scju beàs
          in ta chej zìmuj da la Santa Scritura
          In me la to granda virtùt custodìs,
          in luj a s’jòt, e cussì sia,” a mi veva dìt,
          in luj ’jodevi un pari bon e cristiàn.
          in ic dut si concentra, che al difòu
          In forma duncja di càndida roša
          in conformitàt cu li so primi gràsis.
          imàgin e sìrcul e pars’che tacàs a stàn;
          il so dešideri svualà’l vòu sens’ àl’s.
          Il re che’n ta stu regnu ni conferìs pauša
          il pì bièl di sè ca’è mortàl a jodèvin;
          il pari al è che par gran gološitàt
          il mortàl vuli pì di tant a nol dista
          il me jodi dut al veva comprendùt
          il flòu dal so fueàn dut cuant separànt;
          il duca che vivi’l veva di mana
          il amòu che’l soreli al mòuf e l’altri stèlis.
          i’àltris na gran separasiòn a fàn,
          I vuj da Diu dilès e veneràs,
          i vuj a ic cul stes gust ’l veva puntàt luj stes,
          i so sintimìns, dopo duti li so pròvis.
          i pojavi jò’i me vuj in taj scjalìns
          i màscjus li so inocenti plùmis
          i jodevi, dal so ridi ornàs e ràis,
          gràsia che concèditi a pòl chè la sù;
          ghi fèvin cun plùmis coloràdis ’ntòr.
          ghi deva ai vuj di duti li sant’ànimis.
          fisàs ta sta font di gràsia e atèns,
          fis’a vuardava, imòbil e atenta,
          fìs sul oratòu, dimostrasiòn a èrin
          fin ca è pusìbul in tal so splendòu.
          fin a chèl, Ebrèis a si suseguìsin,
          figurasi cuant marveàt ch’i’eri jò’n dut!
          fàt chel pòpul ’ngràt e sensa costansa.
          fà e jodi, ch’i ti ghi consèrvis sans
          Èco a ghi vèvin fàt a la divin’cjantilèna
          e’n tal miès sti dos beàdis divišions,
          e’n ta li bàndis al è’l lustri mancu’nfogàt,
          E’n ta chel post, cun l’àlis vièrtis, alòr
          E’l vecju sant: “Par che dut ben completàt
          e’l spera na dì contènt di tornà contànt,
          e’l mirà me si veva cussi fàt encjamò pì’ntèns.

Cjànt Trentaduèšin

          e’i ti prej pur, regina, che dut ti pòdis
          E’i mi recuardi che alora miej mi eri fàt
          E tacàt al veva sta santa orasiòn:
          e se’i to vuj al ters zir zì a’ntìvin
          e scuminsiàt al veva cun stu discòrs sant:
          E s’jò i vès’n tal diši tanta capacitàt
          e pur cul cjantà di chista me cansòn
          e pì’n jù, di ziru’n ziru, pur altri grant sant.
          e perfèt’l sedi,” mi veva dìt, “il to cjamìn,
          e par segnà sta divišiòn a sòn stàs pì avànt
          e luj: “Par partà’l to dešideri a la fin
          E la regina dal cjèl, che par ic jò’i àrt
          e la bontàt che ’legresa ghi veva dàt, e tanta,
          e la Beatrìs, com’ch’ognùn di nu’l jòt.
          E jòt ben che dal post’n jù cal taja net
          e joduda i l'avevi coma na corona
          E jò che, pal me, maj no’ai dešideràt
          E jò ch’al fin di dut’l me dešideràt
          E i vorès pròpit che tu i ti zèdis
          e fìsa ’la vuarda pur cjantànt ošana;
          e di front dal pì grant capofamèa
          e davòu ti mi vegnaràs cun afesiòn,
          E dal siètin scjalìn’n jù, com’pì ’ndavànt
          e da Firense’n ta pòpul just e san,
          e d’oru li àlis, e il rest tant blanc
          e cul còu al me preà ti scoltaràs sù.”
          E coma che uchì cu la madona dal cjèl a stàn
          E chistu dut clar e ben a si nota
          E chì com’tal post dal timòn che mal guidàt
          E chèl ch’jodùt rivà ’l à ogni timp brut,
          E chel amòu che par prin al era lì vegnùt
          e ch’al me parlà tant pì virtùt ti ghi dès
          E Bernàrt, suridìnt, sèns a mi feva
          e basta ti dispòn di jodi Crist.”
          E alora luj: “Maestàt di spìrit,
          E “Indulà ca è?” i vei alòr ’a colp dìt.
          e ’ndresarìn i vuj vièrs il prin amòu,
          e ’l un dal altri coma iris da ir’s
          duti li mins tal just e beàt aspièt
          dut ta’un colp la me mins a veva na scosa sintùt
          dut sè ca è'n creatura bontàt.
          dut di amòu, a mi darà la gràsia,
          Duncja, sensa’l mèrit da li so ušànsis,
          ducju’ chìscjus sintilànt ti contèntis,
          ducju i sans e beàs ca ghi  èrin atòr,
          Dopo che stu prin timp pasàt al era a àn dovùt
          dongja da l’inocensa, par vej la salùt,
          Dom’un punt a mi era di pì grant letargu
          disdegnàt nol à di fasi so fatura.
          Dirimpèt di Pieri sintada t’jòs Ana
          di zì fin tal infièr—pa la me cura!—
          di zent nova e antica popolàt,
          di vej par podej’l so jodi tegni alsàt
          di vej jodùt i cròt, pars’che cun un cargu
          di un che’n mar pì’n jù sì bandòna,
          di tre colòus e di una grandesa;
          di tanti fuèis, e da lì a tornava
          di speransa i ti sòs na gran fontana.
          di sè si gh’jodeva calà la flama.
          di sè che sempri al era stàt e godùt;
          di poscj’ vuejs i semisìrcuj, a stàn
          di lasàighi a la futura zent i podès;
          di lasà’l me post mi’a Beatrìs sugerìt;
          di ic tant inamoràt da pari fòuc?”
          di ic difièt al à sè che lì al è perfèt.
          di godi il diši mi veva ’nvigorìt.
          di duti li so fuèis, a sòn impostàs
          di dut’chista sgaravana svualànt
          di cussì tanti ròbis ch’jò i’ai jodùt,
          di cussì tant amòu e altri tant dilèt
          di cuant gradìt ghi’era’l preà daj beàs;
          di chista, èco là ca sòn la Rachèl
          Di chist ti ti rìndis ben cont da li mùšis
          di chèl che da Maria al era’mbielìt
          di chèl ch’i mi recuardi, che un ninùt
          di che alta lus che in sè a è vera.
          di caritàt, e la jù, pa li zens mortàls,
          di benevula ’ligrìa, che, sturnìt,
          Dentri di te a si’a impiàt chel amòu
          dentri di sè, o letòu, la nustr’ imàgin;
          davànt d’ic al veva l’àlis sos vierzùt.
          dal univèrs al à fin uchì jodùt
          dal to grant podej e da la to bontàt
          dal so voto a ghi vèn di pensà tant,
          dal pì alt scjalìn, tu ti la jodaràs
          dal mièl che dàt ghi veva indulsimìnt.
          dal alt raj, scumbusulàt i sarès stàt
          daj me vuj tant e a lunc oservada,
          da la roša ’ndà che cuj vuj zìnt i stìn.
          da la Glišia Santa che da Crist risevùt
          da l’alta lus alòr jodùt i vevi tre zìrs
          da duti che stràdis e che manièris,
          Da chì’n sù il me jodi al era stàt pì che maj
          Da che regiòn che pì in sù a tona,
          D’ic i dìs, ma sintùt i vevi altri peràulis:
          cussì’l grant Zuan, al opòst di lòu,
          cussì, cuaši coma zì da val a mont
          Cussì tornàt i eri a la dutrina
          cussì tant nobilitàt ti às, che’l so fatòu
          cussì sù pa la viva lus cjaminànt
          Cussì preàt i vevi; e chè, par lontana
          cussì jò’i jodevi e’i scoltavi benòn
          cussì jò a che granda višiòn; ma invàn
          cussì e culà; e chì cal basti ’l efièt.
          Cussì dal soreli la nèif disgjelada a vèn;
          cussì che, vuardànt vièrs di luj, ti penetraràs
          cussì che nuja gh’intriga pì di chel tant.
          cussì che l’ànima me, ch’ì ti’as fàt sana,
          cussì che cul tornà ta la me memoria
          cussì che biela e buna oriflàma
          cussì ch’al pì alt jodi alsà’l posi la sèa,
          Cussì alòr la me mins, sensa pauša,
          cussì al vint cu li fuèis lišerùtis
          cun gràsia che, preànt, otegni ti pòdis;
          cun dignitàt a ogni creatura.
          cun amòu ’nsièmit tegnùt’n ta’un volùn
          cul zì sempri pì’n sù cul bièl raj divìn.
          cul valòu infinìt imedešimàt.
          cul to prea a liberalu ti zèdis
          cul mutami il so mutà i godevi.
          cuj vuj tos, e nota li nobil’ ànimis
          cuj vuj jodùt i vevi part da l’estremitàt
          cuj al eše, dìšmi, ’l ànzul che cun cussì tant zòuc
          cuant che pal disperà ti vèvis jù la sèa.
          Cuant ch’jù’a vegnèvin tal flòu, di banc’n banc,
          cu la so fede’n Crist, chìstis a sòn’l mur
          creànt, a so gust di gràsia al dota
          creàdis par svualà’n ta chist’altesa,
          contenta duta di vuardà so fia,
          contemplant’l godeva dut sè ca’era bon.
          contà cuant biela ca’era’n realtàt.
          Coma un pelegrìn che’n tal templi entrànt
          coma roda che ben a zira’n dut e par dut,
          coma me di scoltà ti dègnis, lasànt chel bièl lòuc
          coma fuèis i vaj un’a una’ nominànt
          Coma cuant che durànt un sun clar i ti jòs
          Coma chèl che forsi da la Croàsia
          com’di un lamp cun ràis che dut a sclarìvin.
          com’dal soreli la stela matutina.
          com’che lì da Beatrìs la me vista;
          com’ch’i’ai tal imparà, i no ausarès
          Com chej studiòus ch’a plen si concèntrin
          cjantànt ‘Ave, Maria, gràsia plena,’

Cjànt Trentatreèšin

          circuncidi par otegni la so virtùt.
          Chistu post sigùr e di chel gjoldi dut plen,
          Chista ’mprimurida zent—alòr jòt ben—
          chèl che par dut ’l univèrs si scuaderna,
          chèl che lì a la so sinistra al stà,
          chèl che di dut stu marveà al era cauša.
          chèl ca la domanda, ma’è pur veretàt
          chel altri ch’ai prins doj ghi feva da ters.
          Chej doj sintàs lasù pì contèns t’jòdis
          chej che crodùt ghi vèvin a’un Crist futùr;
          chej ch’èrin da un Crist zà vegnùt stàs ispiràs.
          che’l savej la me mins a veva sospendùt.
          che’l me aspièt in ic al era rifletùt.
          che’l lasala par jodi altri aspièt
          che’l dešèrt e’l martìr sempri da sant
          chè a è che vierzùda ’la veva prin di dut.
          chè tu i ti sòs che l’umana natura
          che spes prin dal domandaghi si la jòt cori.
          che se un ben volìnt un a te nol và a ricori,
          che sbasada ti ti sòs pa la me salùt
          che purificàs a sòn stàs dùcjus scju spìris
          che par cuàntis che fin lì’n d’avèva jodùdis
          che par chèl il preà e pur amòu mi’a mandàt,
          che pal so fàl “Miserere mei” al veva dìt chèl,
          che pa l’antica fama nisùn d’ic si sàsia,
          che ogni dì da l’Enìs a si cujèrzin,
          che nencja la nèif fin là no ghi riva.
          che na còtula’l fà secònt la stofa cal à vùt;
          che luj par jodi pront ti tegnaràs’l sguàrt
          chè la me vista, doventànt pì pura
          che jodi ti podaràs la regina
          che jò i vuardàs in sù, ma a è pur vera
          che jò belzà i fevi sè cal voleva;
          che ingropàt ti tèn d’idèis fìnis.
          che i vincjasìnc sècuj da che impreša
          che i doj òrdins sàcris a divìdin.
          che dopo’l sun fuàrt ti resta’l sintimìnt
          che di pì fà nisùn volej al àusa,
          che di lòu'l me diši al somèa doma un sun.
          che di cussì fà ti vèvis la potentàt.
          che da la fede tant ’l un che ’l altri aspièt
          che d’jòditi di nòuf ti mi dès li gràsis,
          che cun un colp di lancja e claus si vev’otegnùt,
          che cun so fì balànt sempri ti la jòdis,
          che cul so sanc Crist fàt al veva spoša;
          che cul so calòu’n ta la pas eterna
          che cuj ràis etèrnos ni tegneva luminàs.
          Che circolasiòn che cussì concepida
          che chistu regn dut sùdit a à e devòt.”
          chè che d'jodi cussì tant biela ai so piè si gòt,
          che bòis genitòus, di fede sempri plens.
          che bišàvula dal cjantòu a era, com’ch’i savìn,
          che almancu na lušìgna da la to gloria
          ch’òdiu a mostràvin zà prin da la nàsita.
          ch’jodìn chì’n ta stu ’mpèro just di Diu stes.
          ch’altri vuj clars di rivà là’n alt a pòsin.
          ch’al me preà a si unìsin li mans!”
          ch'a bocja vierta lasàt a veva Netùn l’ombrena d’Argu.
          Caritàt mostrànt, dùcjus, lontàns e visìns
          cargasi al veva volùt da la nustra salma.
          ca vistìvin buni asiòns com’ornamìns.
          ca someàs, cun vuli ridìnt mi veva vuardàt,
          ca otegnèvin svintulànt il so flanc.
          ca jù vuarda’n ta stu post nustri’mborascjàt!
          Bernart, che ben jodùt al veva i vuj mès
          balansàt e plen al tegnarà stu gjardìn.
          Alsàt i vevi i vuj; e com’di matìna
          Alòr, secònt la so cjavieladùra,
          Alòr il me dešideri ’l era di nòuf zùt
          alòr i vuj sos, ma ca no vegni pensàt
          al veva’l puòr Fetòn, pì a s’inflàma
          al veva tacàt, “gòdilu no ti podaràs, jòt,
          al veva li clafs di stu flòu ’ncoronàt.
          al pì ruvìnt dal me dešideri i’eri rivàt.
          al è’l parlà nustri, che a cussì tant nol pòs,
          al dìs prin di vignì dal tetà lasàt fòu.
          al dešideri al corispùnt ’l acuìst.
          Adès vuarda ben il prejòdi divìn;
          Adès dut sidìn ti stàs paj to dùbis;
          adès che’n ta sta viva lus lu miravi
          a vera vita a no  è sine cauša
          a sòn stàs metùs’n ta scjalìns diferèns
          a sòn di sta roša cuaši do radìs:
          a mòvi l’àlis tos, crodìnt di zì’n sù
          a la me Beàda par cognòsi ròbis
          a l’eterna lus a colp s’indresàvin
          a jodi al vèn la Veronica nustra
          a ghi ufrìvin la pas e il ardòu
          a fà’l bon mestri a si vev' alòr metùt,
          a ešìst com’ca ešìst cussì che just e ben
          a èria pròpit cussì la muša vustra?”;
          a destra ti gh’jòs ’l antìc pari sintàt
          A che lus tant tacàs a si doventa
          “Signòu me Gešù Crist, Diu vero e bon,
          “pars’che luj al è chèl ch’a Maria la palma
          “O pari sant, che com’un siòr un puòr
          “O madona me, font di sperà pura,
          “Mari Vèrgin, fia dal to fì divìn,
          “La plàja che Maria risanàt a veva e onzùt,
          “Fì da la gràsia, chistu èsi gjocònt,”
          ’ndà che gust al lasa ’ntànt cal lavora,
          ’N ta stu gjoldi ’mplombàt di cansòns dòlsis
          ’l oràcul da la Sibìla’l sparpajava'l sen.

FOOTNOTES

915 (return)
[ Par vej sfidàt Apòl a sunà il flàut e pierdùt la sfida al era stàt spelàt, coma un cunìn. (Tal originàl, natura = vagina.)]

916 (return)
[ ’L oràr. Dante a ghi tegneva un mont di otègni la “laurea” di poetà.]

917 (return)
[ Li fuèis dal oràr.]

918 (return)
[ E sti “vòis” a sòn sempri pì bàsis di chès dal poeta o dal imperatòu.]

919 (return)
[ Dafne, tramutada in oràr, a era fia dal flun Penèo. Duncja, il ramusèl al è di oràr.]

920 (return)
[ Cir = la pica dal Parnàs, ca ghi era sacra a Apòl.]

921 (return)
[ Vièrs il soreli.]

922 (return)
[ Il paradìs terestri.]

923 (return)
[ Glauc, seguìnt ’l ešempli dai pes che dopo vej mangjàt na erba speciàl a si èrin rinvigorìs, al veva sercjàt pur luj sta erba, doventànt un diu dal mar.]

924 (return)
[ Doma Diu al sà se Dante al è stàt partàt sù’n tal cjèl in cuàrp e ànima o doma in spìrit, ca ghi’era apena stàt purificàt.]

925 (return)
[ La saèta a scjàmpa fòu da la sfera dal fòuc; mentri che Dante, purificàt coma cal è, al è cal torna pròpit là.]

926 (return)
[ Dante a si maravèa cal stà zìnt pì’n alt sinò l’aria e il fòuc.]

927 (return)
[ Duti li creatùris a ghi stàn visìnis a Diu (il so prinsìpit) cuj pì cuj mancu secònt li so condisiòns: prima i ànzui, dopo i òmis, etc.]

928 (return)
[ St’istìnt al è la fuarsa che vuèj i clamarèsin “ecològica” tal sens che dut a unìs in ta na manièra o’n ta n’altra.]

929 (return)
[ Stu istìnt al controla dut tal mont—bèstis, òmis e ànzui.]

930 (return)
[ Il Empireo.]

931 (return)
[ Il Prin Mobil.]

932 (return)
[ La fuarsa istintìva tratada taj ùltins vers a cjoj chì la forma di un arco cul tiru cal và a finìla in ta un post dešideràt.]

933 (return)
[ Pur cognosìnt la strada cal varès il percòrs, il omp da li vòltis al sièls la via sbaliàda, esìnt dotàt da la libertàt di sièlzi.]

934 (return)
[ Il “prin” impùls al sarès l’inclinasiòn “istintìva” pal omp di dirìšisi viers il bon e il just—vièrs Diu. Ma pa la strada stu impùls al vèn deviàt da cualsìasi altra sorta di plašej ca lu tèn lontàn da la so destinasiòn “natural.” (Teorìis modèrnis—la Freudiana in particulàr—a dišarèsin che il contrari a si visinarès pì a la realtàt da li ròbis, almancu par cuant ca riguarda ’l omp—da la fèmina i no mi riscj’ di dìšilu.)]

935 (return)
[ Sta analogìa a somearès contradiši che la tendensa naturàl dal omp a è di zì’n sù. A sarès pì fàsil pensà che ’l omp al è coma il rivulùt, cal tìnt a zì in bas e basta.]

936 (return)
[ Ta sti primi rìghis Dante a ghi consilièa a chej ca no sòn preparàs a seguì il so alt argumìnt di restà indavòu.]

937 (return)
[ Chì in ta la cjera.]

938 (return)
[ Il mar, paj romàns = salum = il mar vièrt e grant. (Espresiòn latìna ca ghi zova a Dante coma ca mi zova a mi.)]

939 (return)
[ Chej ca seguiràn Dante a restaràn pì maraveàs di se ca jodaràn e scoltaràn, che i Argonàutas cuant che, avìnt scjavasàt il mar zìnt in sercja dal vel di òru a vèvin jodùt Gjason cambiàt in bifòlc.]

940 (return)
[ I comentatòus a ni recuàrdin che il firmamìnt (il “cjèl la sù”) al cor, ta la so rotasiòn, a [Footnote 8400]0 mìis al secònt. Encja se chista velocitàt a è justa, il nustri vuli a no si rìnt sens’altri cont di chista granda velocitàt. Pal vuli nustri, il cjèl la sù al pàr di èsi fer. Cussì chè chì jò i resti un puc perplès di sè che Dante al intìnt diši.]

941 (return)
[ Beatrìs.]

942 (return)
[ Ca sarès la brilantèsa da la “prima stela” o luna.]

943 (return)
[ Eterna margarita = diamànt incorutìbil (coma che na volta a si pensava ca fòsin la luna e li stèlis.)]

944 (return)
[ L’aga a resta inalterada dopo la penetrasiòn dal raj.]

945 (return)
[ Gešù.]

946 (return)
[ Coma ch’i acetàn i elemìns fondamentaj da la matematica.]

947 (return)
[ Dante al veva condividùt chista opiniòn di Averroe. (Vandelli)]

948 (return)
[ La limpidesa dal rašonà di Beatrìs a cunfundarà li idèis di Dante.]

949 (return)
[ Li stèlis dal firmamìnt (l’otava sfera) a mòstrin divièrsis configurasiòns (mùšis) dipendìnt da la so cuantitàt (= costitusiòn fišica o materiàl) o cualitàt (= costitusiòn formal o sostansiàl).]

950 (return)
[ Chèl da la “densitàt,” za minsonàt taj vers [Footnote 58]- [Footnote 60].]

951 (return)
[ Il rar miscjàt cul dens.]

952 (return)
[ La analogìa a è chè di un spièli: un raj al pasa fra’l veri ma al vèn rifletùt dal plomp ca ghi stà davòu.]

953 (return)
[ E chistu secont te al spiegarès li màcis scùris da la luna.]

954 (return)
[ Idèis scolàstichis o Aristotèlichis.]

955 (return)
[ E cussì Beatrìs a dimostra—cu la so maniera medievàl di rašonà—che il pensà di Dante, su li màcis da la luna, al èra sbaliàt. E in ta li rìghis ca seguìsin a darà la vera rašòn di sti màcis.]

956 (return)
[ L’Empireo.]

957 (return)
[ Il Prin Mobil, o il nonu cjèl.]

958 (return)
[ Il nùmar 8; il cjèl da li stèlis fìsis.]

959 (return)
[ I altri cjej—dal siètim in jù—a ùšin li esènsis ca ghi vègnin jù dal cjèl otàf coma simìnsis (càušis) paj so fins.]

960 (return)
[ Dante al vòu savej la cauša da li màcis lunàris.]

961 (return)
[ Cjèl.]

962 (return)
[ Li inteligènsis angèlichis.]

963 (return)
[ Il firmamìnt (o cjèl da li stèlis fìsis).]

964 (return)
[ Ca ghi dà forma e ca lu fà movi.]

965 (return)
[ Ca sarèsin li stèlis, consideràdis incorutìbilis.]

966 (return)
[ L’inteligènsa che dut a mòuf.]

967 (return)
[ Beatrìs, ca lu veva fàt namorà da frut.]

968 (return)
[ Da li màcis da la luna e da la “mecanica” dal univèrs.]

969 (return)
[ Provànt la so teši e disprovànt chè di Dante.]

970 (return)
[ Corešùt da la so falsa idea su li màcis da la luna e cunvìnt da la veretàt di sè ca ghi dìs Beatrìs.]

971 (return)
[ Al contrari di Narcìs, Dante al cròt che li imàginis vèris di sè cal jòt a sèdin fàlsis.]

972 (return)
[ Forsi a vèvin fàt voto di no èsi trìstis cul so canarìn o cul so gjat, sensa stàighi fedèlis a stu voto fin in ùltin.]

973 (return)
[ La so osesiòn di otègni na certa roba.]

974 (return)
[ La caritàt di Diu, ca no ghi sièra maj la puarta a nisùn e ca vòu che la so zent (i ànzui e i beàs) a sedi coma luj.]

975 (return)
[ La sfera da la luna.]

976 (return)
[ Pì visìn da la prešensa di Diu.]

977 (return)
[ Divièrsis interpretasiòns a sòn pusìbilis: a ardeva cul fòuc dal prin amòu; a ardeva cul amòu di Diu; etc. (Parsè no dùtis insièmit, sensa esclùdini una?)]

978 (return)
[ Il voto ca nol era encjamò stàt partàt a la so fin da Picarda.]

979 (return)
[ Santa Clara di Asiši.]

980 (return)
[ Crist.]

981 (return)
[ ’L àbit dal òrdin di Santa Clara.]

982 (return)
[ Chista Costansa, na zòvina di buna famèa, a si veva fata mùnia dopo vej spošàt Rico VI. La legenda a conta, secònt i comentatòus, che in sèguit a era stada cjolta dal convènt dal Arcivèscul di Palermo.]

983 (return)
[ Da Rico VI a veva generàt Federico II, ùltin imperatòu da la cjaša di Svevia. Il imperatòu al è chì clamàt “vint” parsè che un imperatòu al fà sè cal à da fà e dopo al sparìs a colp.]

984 (return)
[ Dante a si baša su un concèt di Tomàs Acuina. Su chistu punt a sòn d’acòrdu encja i ešistensialìscj’ cu la so idea dal “angst” ca ni culpìs cuant ch’i sìn di front a na sièlta da fà. Chistu dilema al fà restà perplès pur li bèstis, coma il me cjan che cuant cal vèn clamàt da me e da la me fèmina al stes timp, par un momènt a nol sà sè fa. A si volta par chì e a si volta par là. A la fin al decìt di zì là di ic. Ta stu cašu, però, un puc di pregjudisi al è: ic a è pì bièla di me e a ghi dà pì biscòs di me. Jò i risolvarès stu problema ešistensialista cul zì “mini maini mo” a l’americana.]

985 (return)
[ Cèrvis.]

986 (return)
[ Il profeta Danièl al veva interpretàt un sun di Nabucodònošor che i so consilièrs a no èrin stàs bòis d’ induvinà, e par chèl condanàs a muàrt.]

987 (return)
[ Secònt Platòn, li nustri ànimis a ešistèvin belzà in ta li stèlis prima di ocupà i nustri cuàrps. Dopo la nustra muàrt a tòrnin la sù.]

988 (return)
[ Chè di Platòn, ca’è contrària ai insegnamìns catòlics.]

989 (return)
[ Spìris coma chej di Picarda che Dante al jòt in ta la sfera da la luna a’an in realtàt residènsa in tal Empireo, insièmit cun ducju i altri beàs, da Mošè a Maria.]

990 (return)
[ Il “sen” al sarès, coma ca si capìs dal contèst, un segnàl o indicasiòn di sè ca è mancu celestiàl dal Empireo—un segnàl che encja un coma Dante (ca nol à la capacitàt di comprensiòn di un beàt coma Beatrìs) al pòsi rivà a capì. Il punt pì bas dal cjèl, dopodùt, a si visìna al punt pì alt dal mont “sensìbil,” comprensìbil encja par un cal è mortàl.]

991 (return)
[ Chel dal Platòn.]

992 (return)
[ Alòra, secònt Timeo, li ànimis a si distàchin da li stèlis cuant ca vàn a “informà” i cuàrps da la zent al momènt da la so nàsita.]

993 (return)
[ Li stèlis dal firmamìnt.]

994 (return)
[ Se Platòn al intìnt diši che li stèlis a’an influensa su la zent, alòra li so idèis a no sòn dùtis da scartà.]

995 (return)
[ Par no rìnditi erètic pensànt a la rašòn pa la cual un al à rašòn da patì par no vej completàt un voto par cauša di violensa esterna coma cal è stàt il cašu.]

996 (return)
[ Li flàmis di un fòuc a pàrin via a zì in alt, encja s’a si prova a controlàlis. Cussì un cal vòu rešìstighi a na violènsa personàl, al para via a rešìsti, no’mpuarta sè ca zarà a susedi.]

997 (return)
[ San Lurìns al era stàt bastonàt e dopo metùt a brušà in ta la grilia par vej rifiutàt di dà sù il tešoru da la Glišia a li autoritàs romànis. Secònt la legenda (Vandelli) na volta ben brušàt ta la schena al veva insistìt di vignì voltàt par che altra banda par vignì rustìt par dut compàj. La me volontàt, encja s’a è—ben si sà—fuarta coma ’l asàl, a si visinarès amondi puc a che di Sa’Lurìns!]

998 (return)
[ Na volta liberàdis da la violensa ca li veva cjòltis dal monasteri a varèsin podùt tornà, se pròpit a varèsin volùt. A pensàjghila ben, la Providensa a à da li bièli pretèšis! Par compuartàsi coma Sa’Lurìns o Sevula a bišugna vej dal sorumàn. Purtròp la stragranda magjoransa di nuàltris puòrs mortaj, di che sorta di volontàt lì in d’avìn amondi pucja. Se par zì in paradìs a tòcja fa coma Sa’ Lurìns, jò di sigùr i zaràj a finila al màsimo tal inìsi da purgatori, e forsi nencja lì. Jò a la Providènsa i ghi sugerìs di capì li nustri debulèsis un puc di pì.A varès da bašasi di pì su li intensiòns di un indivìduo che su la so capacitàt di fa ròbis dal altri mont. Jò, par ešempli, s’a vèsin da minacjàmi di tortura—dišìn di cjòjmi il vin a l’ora di sena—jò ai me torturatòus i ghi dišarès dut sè ca vorèsin savej parsè che jò’i no soj bon di sopuartà nisùn tipo di dolòu, èncja si vorès rešisti, fà ’l eròu, fà il martir. Ma jò i no sarès bon; al màsimo i mi rasegnarès a bevi di dut, encja un vinùt di cjaša ca nol è tant bon. E cussì i no doventarès maj protagonista legendari di nisùn libri e di nisùn cine—e nencja, purtròp, se cussì a tòcja èsi, i zaraj maj a finila in paradìs.]

]

999 (return)
[ Se il volej al permèt il mal a lu fà doma par evità un mal encjamò pešu.]

1000 (return)
[ Chist’altri al sarès il volej relatìf, che, al contrari dal volej asolùt, al permèt un mal a cundisiòn che stu mal al vedi il podej di fa evità un mal pì grant.]

1001 (return)
[ ’L intelèt umàn a si unìs a la veretàt divina.]

1002 (return)
[ I vuj di Dante a no rìvin a vuardà a lunc il splendòu di Beatrìs.]

1003 (return)
[ Se un al vèn atràt daj bens dal mont a è parsè che chìscjus a ritègnin un puc dal lušòu dal ben eterno.]

1004 (return)
[ Cu la stesa lìbera volontàt, o sièlta. Na sutilesa: da stu argumìnt a somèa che il Signòu a ni dedi la libertàt di sièlzi, cussì che nuàltris i podìn sièlzi di fà dal ben o di fà dal mal, di stà cul Signòu o cul Diàu. Di conseguensa, s’i sielzìn di fà dal ben i vegnìn premiàs; o i vegnìn punìs s’i no sielzìn il ben. Ma chistu al ecuivàl al diši chistu: Jò i vi daj la libertàt di fà sè chi volèis, basta ch’i fèdis sè ch’i vuèj jò, si no….Ah, scju mistèris da la santa fede—a sòn pròpit durs da capì.]

1005 (return)
[ Dal voto.]

1006 (return)
[ La materia dal voto—par ešempli il voto di sieràsi ta un monasteri a preà.]

1007 (return)
[ La promesa di mantegni il voto.]

1008 (return)
[ Sensa l’aprovasiòn dal confesòu. (Cfr. Purg. IX, [Footnote 117].)]

1009 (return)
[ Il scambiu a si pòs falu doma cu na materia di valòu superiòu a chè di prima. Par ešempli, se al inìsi i’ai fàt il voto di bevi doma doj gos di vin invènsi di tre, cal è zà un grant sacrifìsi, i sielzaràj, coma “nova materia” di bevini doma un in dì da adès in davànt e fin al cumplimìnt dal voto—un sacrifìsi cussì maestòus cal fa vignì i grìsui doma a pensàighi!]

1010 (return)
[ Tal al sarès, secont Vandelli, il voto da la cjastitàt di na munia. (A mi tocja amèti che il voto da la cjastitàt al è di cualchi scjalìn superiòu al voto di godi un got di vin in mancu.)]

1011 (return)
[ Jefta, il gjudice israelita cal veva prometùt, in voto a Diu, che s’al vès vinsùt la lota cuntra i Amonìs, al varès sacrificàt la prima persona ca ghi fòs vignuda incuntra da la so cjasa. Sta prima persona a era stada purtrop so fìa. In tal Hamlet (II.ii), Hamlet al tormenta il puòr Polonius cun referènsis a stu gjudice ebreo. Polonius al è cunvìnt che Hamlet al è un puc ziràt di cjaf. La realtàt, però, a è che Hamlet zà a si’è necuàrt che la fia di Polonius, che puareta di Ophelia, a ghi stà di miès chì!]

1012 (return)
[ Agamenòn, il “gran duce daj Grecs,” al veva fat il voto di sacrificà la so bièla fia Ifgenia se i dèos a ghi dèvin bon timp cuant ca si aviàva vièrs Troja cu li so nàfs,]

1013 (return)
[ Al contrari da li piòris ca vàn di chì e di là sensa savej parsè, il Ebrèo a si cumpuarta secònt règulis fisis. (Da li vòltis encja masa, coma dimostràt dal ešempli di Jefta.)]

1014 (return)
[ La mari a sarès la Glišia.]

1015 (return)
[ Vièrs l’Empireo.]

1016 (return)
[ Chèl di Mercurio.]

1017 (return)
[ Dante. Secont i comentatòus: Dante al aumentarà il spìrit di caritàt di chiscju beàs cul dàighi l’ocasiòn di rispùndighi a li so domàndis.]

1018 (return)
[ Prin di lasà la vita di stu mont. (Militia est vita hominis super terram, coma ca ni recuarda Vandelli da un tocùt di Gjobe (vii.1)). Dal momènt che la vita nustra a è joduda da stu spìrit coma un continuo lotà, a nol à tant tuàrt. A pensàighila ben, però, la vita sensa “milisia” a no sarès tant da preferì.]

1019 (return)
[ La sfera a sarès Mercurio, iluminàt dal soreli. Il spìrit al è chèl di Gjustiniàn.]

1020 (return)
[ Il cjànt sest al parlarà dal Impero, coma che il cjànt sest dal Purgatori al à parlàt da l’Italia e il cjànt sest dal Infièr al à parlàt di Firense.]

1021 (return)
[ Enea, cal era vegnùt a Roma (e spošàt Lavinia) dal oriènt. La capitàl dal’impero a era stada trasferida a Bizansiu da Costantìn un dušìnta àis prima di Gjustiniàn.]

1022 (return)
[ Cun Enea cuant ca si veva aviàt vièrs l’Italia.]

1023 (return)
[ Gjustiniàn, imperatòu romàn un par di sècuj dopo Costantìn, al è laudàt da Dante pì di dut par vej riordinàt li lègis.]

1024 (return)
[ Chistu al sugerìs che, coma cal dis Vandelli, Gjustiniàn al veva in tal pasàt crodùt a la dutrina dal erètic Eutico, secònt il cual Crist al veva doma na natura, chè divina.]

1025 (return)
[ Una contradisiòn a si otèn cuant che una propošisiòn vera a vèn contraponùda a una propošisiòn falsa, coma la storiuta di Diu: al eše bon di fà una pièra cussì pešanta da no èsi bon da alsala?]

1026 (return)
[ Chèl dal riordinamìnt da li lègis.]

1027 (return)
[ Belizàr al veva otegnùt vitòris, coma chè cuntra i Gos.]

1028 (return)
[ Il còmpit za minsonàt.]

1029 (return)
[ Par.5. [Footnote 128].]

1030 (return)
[ Il sen da l’acuila, sìmbul dal impero.]

1031 (return)
[ I Ghibelìns, i prins; i Guelfs, i secòns.]

1032 (return)
[ I tre Oràsios e i tre Curiàsios.]

1033 (return)
[ Dante al sà, secont Gjustiniàn, sè ca è susedùt ta chel intervàl da la storia dal rapimìnt da li Sabinis a la muàrt di Lucrèsia (q.v. i comentatòus), durànt il cual i re di Roma a vèvin concuistàt i pòpui ca ghi stèvin in zìru.]

1034 (return)
[ Il sen romàn—l’àcuila.]

1035 (return)
[ Comùns tal sens di comunitàs o repùblichis. Pir e Bren a èrin doj aversàris di Roma.]

1036 (return)
[ Cuìns (Quinzio Cincinnato) al era cussì clamàt par via daj so cjavielàs risòs.]

1037 (return)
[ A Firense. Amàr, parsè che chì i Romàns a vèvin, coma ca sugerìsin i comentatòus, pierdùt un ešèrcit.]

1038 (return)
[ Stu timp al sarès il timp di Crist.]

1039 (return)
[ Scju fluns a delìmitin i teritòris concuistàs da Sèšar in ta la Gàlia antica.]

1040 (return)
[ Sèšar al veva scunfìt Pompèo a Farsalia. Pompèo al èera stàt dopo sasinàt in Egjt, indà cal era scjampàt.]

1041 (return)
[ Dopo vej scunfìt Pompeo, Sèzar al vexa višitàt la zona di Troja.]

1042 (return)
[ Sèšar a ghi veva cjòlt il podej a Tolomeo e dàt a so sòu, Cleopatra.]

1043 (return)
[ Scunfìt Juba, re da la Mauritania, Sèšar al era zut in Spagna a fà fòu i fìis di Pompeo.]

1044 (return)
[ Dal dominio romàn.]

1045 (return)
[ Zan=Janus=Ians. (Da lì al deriva il nustri Zenàr.) Al pierdeva il so silènsiu doma cuant cal vegneva vierzùt, in ocašiòn di na guera.]

1046 (return)
[ ’L Imperatòu Tiberio.]

1047 (return)
[ Tiberio.]

1048 (return)
[ L’ira di Diu—placada cu la soferènsa e muàrt di Gesù pa la colpa di Adàm.]

1049 (return)
[ La distrusiòn di Gjerušalèm a era susedùda coma na sorta di vendeta, o retribusiòn, viers i ebrèos par vej caušàt la muàrt di Crist.]

1050 (return)
[ Carlo II, re di Napoli.]

1051 (return)
[ I Guelfs, alieàs cu la cjaša real fransèša, a si contrapònin a l’acuila, sìmbul dal Impero, cul cual a sòn schieràs i Ghibelìns. (Chej osteàs di Fransèis—encja’n ta chej dìs là a volèvin vej la so; pròpit coma tal dì di vuèj, cuant ca si opònin al volej dal Impero mericàn!)]

1052 (return)
[ Scju chì a’an fàt dal ben, encja se’l ben a lu vèvin fàt sperànt di otegni fama in tal mont.]

1053 (return)
[ Ta li sfèris celèstis.]

1054 (return)
[ Mercurio, cal è raprešentàt coma un brilànt.]

1055 (return)
[ Secònt i comentatòus, stu Romeo al veva fàt tanti buni òperis che in ùltin a no èrin stàdis gradìdis.]

1056 (return)
[ Chej ca vèvin puc aprèsàt l’òpera di Romeo a ghi vèvin guadagnàt puc; e lòu stes a vèvin sufrìt sot il dominio daj Angjoìns.]

1057 (return)
[ Raimont Berighier.]

1058 (return)
[ Sot la aministrasiòn di Romeo, il patrimòni di Raimont al era cresùt dal dòdis par dèis.]

1059 (return)
[ Li àrmis e li lègis daj imperatòus.]

1060 (return)
[ Di front di Beatrìs, Dante a si sinteva coma un frutùt davànt da la so maestra, dut imbacuchìt; pròpit coma un mona.]

1061 (return)
[ Adàm. (E cuj sàja parsè alòra che i pitòus di na volta a lu pituravin cul bugnìgul!)]

1062 (return)
[ Tal paganèšin cal à caraterišàt l’epoca pre-Cristiana.]

1063 (return)
[ A Gešù, o a che part di Gešù ca è umana.]

1064 (return)
[ Il Verbo stes, che incjarnàt al era cu la natura umana.]

1065 (return)
[ Cu la redensiòn.]

1066 (return)
[ Coma cal sugerìs Vandelli, chistu magistràt al pòl èsi o Diu o ’l imperatòu. Ta’un cašu o’n tal altri, però, i Ebrèos a vègnin punìs par vej punìt Gešù.]

1067 (return)
[ Dante al vorès ca ghi vegnès risòlt il problema da la redensiòn: a nol vèvia, chel puòr diàu di Diu, altri manièris di redìmi ’l omp (e pur encja la fèmina)?]

1068 (return)
[ Beatrìs a si riferìs, i pensi, a sè che Dante al stà pensànt.]

1069 (return)
[ Chistu mòut di otègni la redensiòn—cul sacrifìsi di Crist.]

1070 (return)
[ Li ròbis ca vègnin creàdis da la bontàt divina a dùrin par sempri.]

1071 (return)
[ Sè ca vèn creàt pròpit, e in mòut dirèt, da la Bontàt Divina.]

1072 (return)
[ Chistu a mi pàr cal è un concèt Tomìstic, e a si riferìs a sè ca susèit, o a un creàt, in sèguit a la prima cauša, ca sarès Diu stes cun dut sè ca ghi è coevàl.]

1073 (return)
[ Coma l’imortalitàt, la libertàt, la someànsa a Diu. (Vandelli)]

1074 (return)
[ O da la gjustìsia o da la mišericordia divina.]

1075 (return)
[ Diu al varès podùt sièlzi di perdonàighi il pecjàt al omp; invènsi al à sielzùt di sacrificasi luj stes. Cuala sielta a eše stada pì generoša?]

1076 (return)
[ Dante al è curious di savej parsè che sti ròbis a no dùrin in eterno.]

1077 (return)
[ A risèvin la so forma distinta da chèl che Diu al à luj stes creàt.]

1078 (return)
[ A bèstis e plàntis a ghi vèn dàt da li stèlis vita individuàl da la so potensialitàt.]

1079 (return)
[ Perìcul di danasiòn par via daj so pensèis pagàns.]

1080 (return)
[ Vènere. Ciprina parsè che nasùda a Cipro.]

1081 (return)
[ Il paganèšin.]

1082 (return)
[ Cùpid al veva caušàt l’inamoramìnt di Didòn par Enea.]

1083 (return)
[ Vènere.]

1084 (return)
[ Il so muvimìnt luminòus al variava a seconda da la so capacitàt individuàl di jodi Diu stes.]

1085 (return)
[ Svelt, dal latìn.]

1086 (return)
[ Un daj òrdins daj ànzui.]

1087 (return)
[ Riga ca taca na cansòn tal Convivio di Dante.]

1088 (return)
[ Carlo Marcjèl, fì di Carlo II d’Angjù, muàrt prima di doventà Siòr da la Provènce e di Napoli. (Vandelli)]

1089 (return)
[ Carlo al dovènta pì encjamò contènt tal ricognosi da la vòus Dante, cal veva cognosùt a Firense.]

1090 (return)
[ S’al vès vivùt pì al lunc a no si varèsin vùs chej maj ca èrin capitàs dopo la so muàrt e che luj al varès podùt evità.]

1091 (return)
[ Carlo a ghi varès mostràt il so amòu in mòut concrèt.]

1092 (return)
[ A si trata chì di che part da la Provence ca sarès doventada di Carlo il Marcjèl, coma il regnu di Napoli, dopo la muàrt di so pari, Carlo II.]

1093 (return)
[ Che part da l’Italia ca sarès stada il regnu di Napoli e ca cunfinava cuj Stas da la Glišia.]

1094 (return)
[ Euro = vint cal vèn dal S-E.]

1095 (return)
[ Sòlfar.]

1096 (return)
[ Par via di me.]

1097 (return)
[ Par parafrašà: i so fiòj a èrin disendèns di nonu Carlo I d’Angju e Ridolf d’Asburgo, me misièr.]

1098 (return)
[ ‘Ca mòrin i fransèis!’ a sigàvin i siciliàns, ca no ghi volèvin tant ben ai governàns fransèis—coma che in sèguit a no ghi’an volùt tant ben nencja a altri governàns.]

1099 (return)
[ I comentatòus a no sòn dùcjus d’acordu sul significàt di sti rìghis.]

1100 (return)
[ Stu Berto, fradi di Carlo, al varès bišugna di vej intòr zent onesta, di governàns ca no si profìtin dal so ufisi par fasi siòrs.]

1101 (return)
[ Diu stes.]

1102 (return)
[ Seguìnt il pensej scolàstic: sè ca è necesari a nol pòl no èsi necesari. A nol zùja miga ai dàdos, Diu? (A nol vèvia dit chistu, Einstein?)]

1103 (return)
[ Tal sens di civis, citadìn.]

1104 (return)
[ Li sfèris celèstis a làsin il so stamp in taj indivìduos, ma a no distìnguin tra cjaša e cjaša o generasiòn e generasiòn.]

1105 (return)
[ Diu.]

1106 (return)
[ Chist’ànima lušìnt, che ’ncjamo i no cognosevi, a si’a metùt a parlà, coma un ca si sìnt ben dišìnt ròbis bièlis.]

1107 (return)
[ Il tiràn Ešelìn III da Romàn, cal veva devastàt la cjera trevišana.]

1108 (return)
[ Vènere.]

1109 (return)
[ Folc da Marsilia.]

1110 (return)
[ In cuant a li mišèriis che la nustra zent di cà dal Tilimìnt a à sufrìt in tal zìru daj sècuj, Dante al à sens’altri rašòn; ma’n ta la cuestiòn dal pintimìnt i cròt che Dante a si sbalièj: a no soni li nustri bàndis, dopodùt, plènis di zent ca no ghi interèsa nuja da li ròbis materiàlis, e ca si dedica doma a la vita interiòu e spirituàl?]

1111 (return)
[ A Trevìs, Risard dal Camìn, doventàt tiràn, al era pront da vignì butàt jù. (A par di jodi il crolà da la statua dal puòr Sadàm.)]

1112 (return)
[ Malta = prešòn riservada paj eclešiastics. Il vescul di Feltro al era stàt lì imprišonàt pal so àt di tradimìnt cal veva caušàt la muàrt di divièrs di lòu.]

1113 (return)
[ Dante al è bravùt in tal ingusà la so lama ironica cuant cal vòu!]

1114 (return)
[ Schiera di ànzui, sùbit sot daj Serafìns e’i Cherubìns.]

1115 (return)
[ L’altra ànima che pur a splendeva.]

1116 (return)
[ Gjojèl di na zona da l’Ašia ca si clama Balascàn. (Robuschi)]

1117 (return)
[ Tal infièr.]

1118 (return)
[ Scju fòucs a sarèsin i Serafìns. In cuant a li sèis àlis ca ju vistìsin, Dante a si’a bašàt su Isaìa, VI.2: “Seraphim stabant super illud: sex alae uni et sex alae alteri…” (Vandelli)]

1119 (return)
[ Di savej cuj ch’i ti sòs.]

1120 (return)
[ Tal originàl Dante al crea vocàbuj coma “inlùja”, “intuàssi,” e “inmìi” par significà entrà in luj, entrà in te, e entrà in me. Cun granda fasilitàt a si podarès ušà scju vocàbuj encja in tal furlàn: inmeà, inlujà, insujà, innujà, ecc. il “dolce stil novo” a nol è, dopodùt, tant diferènt dal bièl furlàn nòuf.]

1121 (return)
[ La gran val = il mediteràneo; chel mar = ’l oceano.]

1122 (return)
[ I sugerìs i comentatòus pa na spiegasiòn clara su sti rafinatèsis astronòmichis.]

1123 (return)
[ Bušìa, sitàt algerina, a è tal stes paralèl di longitùdin di Marsilia, sitàt di Folc, cal stà parlànt.]

1124 (return)
[ A la zoventùt. Crusa a era la prima fèmina di Enea.]

1125 (return)
[ I beàs chì a’an dismintiàt, gràsis al Letè, ogni sens di colpa, e a recuardin doma il ben ca ghi è stàt dàt da la providensa.]

1126 (return)
[ Al zira, o torna, atòr di chistu.]

1127 (return)
[ Raab, ca veva vivùt taj timps pre-Cristians, a è lo stes stada beàda e unìda al rest di chej ca fàn part dal triònf di Crist.]

1128 (return)
[ Firense, ca è’n ta li mans dal diau, e che par cauša di chèl tanta zent a sufrìs.]

1129 (return)
[ Il florìn—o i bès.]

1130 (return)
[ Il papa, ca nol custodìs i so agnèj.]

1131 (return)
[ I decrès dal papa.]

1132 (return)
[ Indulà che ’l Anzul Gabrièl a ghi’a anuncjàt a Maria il vignì dal Signòu.]

1133 (return)
[ A vegnaràn prest premiàs chej ca sòn stàs màrtirs par man di fals pàpis e cardinài.]

1134 (return)
[ Chistu concèt dal òrdin e perfesiòn dal mont al vegneva in sèguit ušàt daj Deìscj’ coma baše da la so prova da la ešistensa di un Diu creatòu e perfèt.]

1135 (return)
[ Chel equatoriàl e chel zodiacàl.]

1136 (return)
[ Par difòndi il so inflùs o virtùt a li ròbis da la cjera. Che la zent medievàl a ghi vès crodùt al podej che i planès a’an su di nuàltris a si pòs ben jodi dal fat che tanta zent encja al dì di vuèj a no planta li simìnsis tal cjamp e a no travaša il vin se pì che la luna a no è justa.]

1137 (return)
[ Par via che, coma ca osèrvin i comentatòus, che gradasiòns di clima ch’i vìn a no ešistarèsin; a si varès invensi estrèmos di cjalt e di frèit.]

1138 (return)
[ Il grado di diramasiòn dal sìrcul zodiacàl da chel ecuatoriàl: s’al fòs pì grant o pì pìsul, a si scumbusularèsin li stagjòns, etc.]

1139 (return)
[ Pensa a sè ca è stàt zà dita si ti vòus capì sè ca’a da vignì.]

1140 (return)
[ Cul punt ecuinosiàl da la primavera—za indicàt pì’n su (vers 8 +).]

1141 (return)
[ Ogni dì a si lu jòt pì prest dal dì di prima par via ca si mòuf di dì in dì dal solstìsi invernàl vièrs chèl dal estàt.]

1142 (return)
[ I efiès: par ešempli, a vèn lustri pì bunòra; e chèl al aumenta il cjalt; e chèl al fà crèsi li plàntis pì a la svelta; etc.]

1143 (return)
[ Prima ca no sèdin zà ben formàs.]

1144 (return)
[ Sicòma che Beatrìs a ghi fà part dal volej divìn, li so asiòns a vàn aldilà dal zì dal timp, ca ghi è rèdina doma ai mortàj.]

1145 (return)
[ Diu a ghi mostra ai beàs da la cuàrta schiera (dopo daj beàs da la luna, di Mercurio e di Vènere) i segrès.]

1146 (return)
[ Diu.]

1147 (return)
[ Tal mòut Tolemàic di jodi li ròbis, il soreli al era un ùmil planeta.]

1148 (return)
[ La fia di Latona a è la luna (Diana), ca è chì rafigurada cun chel sercli luminòus che ogni tant a la circonda.]

1149 (return)
[ Sè che Dante al sìnt e jòt in ta stu post celestiàl a no si pòs maj chì, in tal nustri mont, godi, nè par descrisiòn nè in altra maniera percepìbil.]

1150 (return)
[ Pròntis a tacà di nòuf a balà, coma in ta un ritornèl.]

1151 (return)
[ Dal interno di un daj splendòus. Chel cal parla al sarès Tomàs d’Acuina.]

1152 (return)
[ Se un al vès d’impediti di bevi un tajùt di vin cuant chi ti’as sèit, al zarès cuntra natura, coma ca sarès cuntra natura se l’aga a no scorès jù vièrs il mar.]

1153 (return)
[ Il fondatòu daj Domenicans.]

1154 (return)
[ Berto = Berto Magno, filošofo e maestro di Tomàs d’Acuina; al insegnava a Colonia, indà cal varès insegnàt encja Tomàs d’Acuina.]

1155 (return)
[ Compilatòu benedetìn toscàn di scris bìblics e eclešiastics. Secònt i comentatòus al veva provàt a riconcilià li cuestiòns eclešiastichis e civìlis.]

1156 (return)
[ Dal latìn: forum—cul so significàt di centro di publica atensiòn, coma minsonàt in ta la nota apena data.]

1157 (return)
[ Pieri il Lombart, teologo daj timps di Dante, al veva ufrìt la so òpera a la Glišia coma ca veva fàt la puarèta dal Vanzèli (Luca, XXI.1, 4), che’n tal so puc, a veva dàt pì daj sioràs.]

1158 (return)
[ Coma che cuant che cu l’espresiòn “bròut di gjugjulis” i si riferìn a un bròut cal sintilèa di puntìns di lus.]

1159 (return)
[ A si trata chì di Solomòn, sul cual, secònt Vandelli, tàncjus in taj timps di Dante a èrin curiòus di savej se, nonostànt i so guscj’ epicùreos, al veva otegnùt a la fin la so salvasiòn. Il so Càntic daj Càntics al vegneva ušàt coma na cansòn par celebrà li nòsis da la Glišia cun Crist.]

1160 (return)
[ Dionìs l’Aeropagita.]

1161 (return)
[ Li responsabilitàs ca ghi sòn stàdis conferìdis ai ànzui.]

1162 (return)
[ Sant Agustìn. Chel cal “rit” al è un cal veva contribuìt al pensej di Sant Agustìn in ta la so òpera ‘La Sitàt di Diu.’ I comentatòus a no sòn sigùrs di cuj ca si trata.]

1163 (return)
[ Il spìrit sant cal è’n ta sta otava lus al è Boetius, ’l autòu di De consolatione philosophiae. Boetius al pol mostràighi la via justa a chej ca lu scoltin.]

1164 (return)
[ Dùcjus grancj’ scritòus e teòlogos daj timps medievàj.]

1165 (return)
[ Vir = omp.]

1166 (return)
[ Sigjèr di Brabànt, un esponitòu da li idèis Averoìstis, ca metèvin in dùbit veritàs tomìstichis coma la imortalitàt da l’ànima, la libertàt di asiòn da la zent, etc. I comentatòus a no sòn pròpit sigùrs parsè che Dante al lauda Sigjer cussì tant, s’a si pensa che Dante al èra amiratòu di Tomàs d’Acuina, cal oponeva li idèis di Sigjer. A proposit, Sigjer al era stàt costrèt da l’Incuišisiòn di taši su li so idèis. E Sigjer a si la veva scjampada cul so sugerimìnt che li idèis filošofichis a no sòn di necesitàt li stèsis ca si’a cu la fede. Taj nustri timps zent coma Sigjer a vèn tamponada da autoritàs macartìstichis o ashcroftiànis.]

1167 (return)
[ Un ghi và davòu da li sutilèsis gjuridichis. Chèl ca ghi và davòu daj aforìšmos al entra in taj stùdius da la midišìna.]

1168 (return)
[ L’espresiòn (originàl: gloriosa-mente) a rìnt ben l’idea che Dante al è stàt ben risevùt, e ben risevùt da la granda “mins” di Acuinas.]

1169 (return)
[ Da San Tomàs, cal era cussì interesàt di coma che li ròbis a vegnèvin caušàdis da altri ròbis, a è doma just cal capìsi li “caušis” dal pensej dubitòus di Dante!]

1170 (return)
[ San Tomàs a si riferìs a sè cal à dita taj vers [Footnote 96: e [Footnote 114: dal cjànt precedènt.]

1171 (return)
[ A ogni creatura a ghi tocja rìndisi prin di rivà a capì (zì a font) i segrès da la providensa.]

1172 (return)
[ La uniòn fra Glišia e Crist a è stada fata da la Providensa.]

1173 (return)
[ Cussì: cu la granda caritàt di San Checo (Francesc) ; culà: cu la granda sapiènsa di San Meni (Domenic).]

1174 (return)
[ O chi conti di San Checo o di San Meni a fà’l stes: tant, contànt di un a si conta di ducju doj, dal momènt che ducju doj a vèvin il benstà da la Glišia in tal còu.]

1175 (return)
[ Lasù in ta che montagnùta ca si alsa da Gubio. I doj flumùs a sarèsin il Tupìn e il Chiàsi (Chiascio).]

1176 (return)
[ Da che altra banda (orientàl) dal mont.]

1177 (return)
[ Nocera e Gualt, secònt cers comentatòus a èrin sot dominio di Perugia e daj Angjoìns.]

1178 (return)
[ In ta stu post chì al è nasùt San Chechi, pròpit cuant (i dišarès) ca era bišugna di un rinasi eclešiàstic; coma che il soreli al nàs da stu punt orientàl doma tal ecuinòs primaverìl. Considerànt che chista descrisiòn a vèn da San Meni (Domenicàn), il cumplimìnt al è straordinàri.]

1179 (return)
[ A continua la lode di San Meni: Clàmilu Orient, stu post, invensi di Asìši, par via che chì ghi’è nasùt n’altri soreli a la Glišia.]

1180 (return)
[ Sta “siòra” a sarès (adiritùra) la povertàt che Checo al veva sielzùt.]

1181 (return)
[ Davànt dal pari.]

1182 (return)
[ Pa la povertàt.]

1183 (return)
[ Crist stes che, nut, al veva spošàt la cròus.]

1184 (return)
[ ’L amòu pa la povertàt a nol era rišultàt da ešèmplis coma chèl di Amiclat, chel puòr pecjadòu ca no si veva intimidìt par nuja cuant che Gjulio Sèšar a si ghi veva metùt in front.]

1185 (return)
[ Coma oservàt dal Vandelli, la strutura sintàtica di chista tersina a no è tant clara in tal originàl.]

1186 (return)
[ Cjamps cussì fèrtils ca sòn prons par dà racòls in gamba.]

1187 (return)
[ Par via cal zeva in zìru vistìt coma un pesotàr. (La me fèmina a dišarès coma me!)]

1188 (return)
[ Il Papa Inocènt III.]

1189 (return)
[ Il òrdin daj Francescàns.]

1190 (return)
[ Onorio III, papa, che in tal [Footnote 1223: al veva pa la seconda volta, e in definitìva, aprovàt il òrdin Francescàn.]

1191 (return)
[ Coma ca è contàt tal libri Fioretti di San Francesco.]

1192 (return)
[ Li stigmàtis sàcris che San Checo al veva, secònt i so biògrafos, partàt cun luj par un pu di àjs prin di murì.]

1193 (return)
[ Èco di nòuf il paradòs da la siòra “povertàt.”]

1194 (return)
[ Dal grin da la siora povertàt.]

1195 (return)
[ Stu colèga di San Tomàs al sarès San Meni, il fondatòu daj Domenicàns—patriarca stes di San Tomàs.]

1196 (return)
[ A si acumulèa mèris pa l’altri mont.]

1197 (return)
[ I Domenicàns a no sòn coma i frarùs, puarès; a èntrin invènsi in ta posisiòns di perìcul spirituàl, coma in ta li cjàsis daj aristocràtics, daj governàns, etc.]

1198 (return)
[ Stàlis. Lat = sè che i Domenicàns a pòsin dà di cunfuàrt spirituàl.]

1199 (return)
[ A basta pucja tela par metighi il capùcjo a chès ca ghi stàn visìn dal pastòu—par via ca sòn amondi pùcis.]

1200 (return)
[ La corusiòn daj Domenicàns.]

1201 (return)
[ Cf. Par.X. [Footnote 96].]

1202 (return)
[ La corona di ànimis luminòšis.]

1203 (return)
[ Par ešempli, la lus da la luna, inferiòu a chè dal soreli, dal cual a deriva.]

1204 (return)
[ Iride, la serva mesagèra di Gjunòn.]

1205 (return)
[ Èco, che par amòu di Narcìs a si’a ridušùt a nujàltri che na vòus. (Se pasiòn par luj ca’a da vej vùt par ridùšisi pì ’ncjamò che in pièl e vuès!)]

1206 (return)
[ La stela polàr. I so vuj a si sòn movùs viers la vòus cal à sintùt cu la stesa naturalèsa e rapiditàt ca si mòuf la gušieluta di na bùsula vièrs la stela dal nord.]

1207 (return)
[ ’L altri “duca” al sarès San Meni, da la banda dal cual, par bocja di San Tomàs, cussì ben si’a parlàt dal me duca—San Francesc.]

1208 (return)
[ A la gloria da la Glišia, pa la cual ducju dòj, a mòut so, a àn combatùt.]

1209 (return)
[ Par.XI. [Footnote 31]…: . Chel cal parla al è S. Bonaventura.]

1210 (return)
[ Calaruega, la sitàt da la Castilia indulà cal era nasùt San Meni (Santo Domingo).]

1211 (return)
[ Il scudo (o emblema) dal re da la Castilia al mostra un leòn ta un cuadrànt di sot e un leòn tal cuadrànt che in diagonàl ghi stà parzòra.]

1212 (return)
[ Druid—predi amondi fedèl a la so fede, coma ca èrin i druids antìcs.]

1213 (return)
[ Cuj erètics.]

1214 (return)
[ Encjamò prin di nasi a ghi veva caušàt un sun a so mari di parturì un cjan blanc e neri cal varès metùt a fòuc dut il mont. (Vandelli)]

1215 (return)
[ San Meni e i Domenicans.]

1216 (return)
[ Dominicus (= Domenico = Meni) al è in Latìn il posesìf di Dominus. A è curiòus notà che a no è doma un zòuc di peràulis ma un sugerimìnt su la teoria medievàl (“nomina sunt consequentia rerum,” coma cal dìs Vandelli) che la personalitàt, il caràtar, di na persona al vèn influensàt dal so nòn. (Jò’i provi a pensà in ta cuali manièris jò i soj sè chi soj par via dal me nòn. Cuj sàja sè ch’i sarès se il me nòn al fos stàt Filibert o Ermenegildo invensi di Ermes? Bepi Pelòj: coma ca mi dìšin, la colpa a era un puc so. Ma jò i lu’ai perdonàt tant timp fà, tant par dimostrà la magnanimitàt da la sublimitàt dal nòn ca mi à regalàt. )]

1217 (return)
[ Cal sarès chèl di dedicasi a la mišeria. (“Và, vènt li to ròbis e dàighilis ai puarès.” San Matèo, XIX. [Footnote 21].)]

1218 (return)
[ “Felìs” in ta ducju doj i significàs; e “Giovana,” coma cal sugerìs Vandelli, in tal ebràic a si riferìs a na fèmina benvoluda da Diu.]

1219 (return)
[ La vigna = la Glišia; il vignaròu = il Papa.]

1220 (return)
[ I comentatòus a sòn pì bràvos di me a rindi na idea clara di chisti rìghis.]

1221 (return)
[ Pecjàs di erešìa.]

1222 (return)
[ Li ghirlàndis daj sans ca inclùdin San Checo e San Meni.]

1223 (return)
[ Ta la Provensa, indà ca era na concentrasiòn di Albigèis, che San Meni al provava a convertì.]

1224 (return)
[ Una roda (ta la metàfora da la biga) a è chè di San Meni, che gràsis a chè la Glišia a veva scovàt via na vura di erètics. Chì a vegnin in mins ròbis puc gustòšis.)]

1225 (return)
[ La roda di San Checo.]

1226 (return)
[ In altri peràulis, i Francescàns a somèa ca no seguìsin pì ’l ešempli dal puòr San Checo. (S’a si la pensa ben, a si resta impresionàs da sta stesa idea cuant ca si višita la bašilica dal sant a Asiši: al è lì il paradòs di na glišia di un valòu inestimàbil ca celebra un sant ca si veva dedicàt a la mišeria!)]

1227 (return)
[ Cuant che i triscj’ a si lamentaràn ca no sòn cuj bòis in paradìs.]

1228 (return)
[ Tal elenco daj Francescàns a si pòs encjamò cjatani cualchidùn cal è restàt fedèl ai prinsìpis dal fondatòu.]

1229 (return)
[ Scju ùltins a sarèsin i “spirituàj” ca insistèvin che li règulis dal sant a vegnèsin seguìdis cun grant rigòu; chej àltris a sarèsin chej ca volèvin bandonà li so règulis dal dut.]

1230 (return)
[ La cura da li ròbis mondànis.]

1231 (return)
[ Iluminàt e Agustìn a èrin doj daj prins ca vevin seguìt il zòvin Checo.]

1232 (return)
[ Chìscjus, coma i àltris teòlogos minsonàs in ta sti rìghis, a fàn part di che corona ca circonda Dante e Beatrìs. (Vandelli, etc.)]

1233 (return)
[ Coma cal sugerìs Vandelli, Natàn e Crišostom a sòn chì coma ešèmplis di òmis ca vèvin ausàt criticà i grancj’. Tal cašu di Natàn, luj al veva criticàt il re Davide par vèjsi incjašàt sù cu la fèmina di Uria.]

1234 (return)
[ Patriarca.]

1235](return)
[Arcivescul di Canterbury.]

1236 (return)
[ Autòu di na famòsa Ars grammatica che par sècuj a veva tegnùt contèns i fiòj di scuèla.]

1237 (return)
[ La prima art a sarès la gramatica, la prima da li sièt matèris dal “trivio e cuadrivio” (gramatica, dialetica, retorica, aritmetica, mušica, geometrìa e astrologìa).]

1238 (return)
[ Tant Gjovachìn che Raban a èrin scritòus di òperis religjòšis.]

1239 (return)
[ San Meni? ’L abàt Gjovachìn? Sant Tomàs stes?—Secont Vandelli nisùn al è pròpit sigùr di cuj cal intìnt Dante.]

1240 (return)
[ Tal grin, o centro.]

1241 (return)
[ Li stèlis da l’orsa granda a ni sòn sempri višìbilis par via ca zirin atòr da la stela polàr.]

1242 (return)
[ La prima roda (il prin mòbil) a zira atòr da la stela polàr (il spìs dal mani da la orsa pìsula).]

1243 (return)
[ Dante al invìda il letòu a imaginà duti li stèlis minsonàdis fin chì coma do costelasiòns in forma concentrica.]

1244 (return)
[ Il riferimìnt chì al è a la costelasiòn da la Corona, ca’a derivàt il nòn da la gloria di Ariana, fia di Minòs, cal veva risevùt da Bacò na ghirlanda in regàl coma consolasiòn par èsi stada bandonada da Tešeo.]

1245 (return)
[ ’L originàl “l’uno andasse al prima e l’altro al poi” al sugerìs che li do corònis a si mòvin in sens opòst l’una da l’altra.]

1246 (return)
[ Il letòu al varà na idea di coma che….]

1247 (return)
[ Il sens di sti rìghis: S’i si lasàn imaginà li costelasiòns che Dante a ni’a descrìt, alòra i podìn vej na idea da la granda bielèsa da li corònis di lus che Dante al à jodùt; na idea, però, che, in paragòn, a’è cussì pìsula e indistinta coma che il scori da l’aga da la Chiana (na ròja da la Toscana) al dà na idea da la velocitàt dal Prin Mobil, il pì rapid daj cjèlos. Insoma, na idea amondi pìsula!]

1248 (return)
[ Ìn che i antìcs a cjantàvin in onòu di Apòl.]

1249 (return)
[ La Trinitàt e, tal stes timp, l’unitàt tal so insièmit di divìn e di umàn.]

1250 (return)
[ San Tomàs.]

1251 (return)
[ Eva.]

1252 (return)
[ Crist, cu la so pasiòn e muàrt, al à sodisfàt li ešigènsis da la gjustìsia divina.]

1253 (return)
[ Adàm e Crist.]

1254 (return)
[ Solomon, che in ta la sapiensa a nol à vùt compaj. (Q.v. X. [Footnote 109]…: .)]

1255 (return)
[ Il verbo, o idea di Diu.]

1256 (return)
[ Il Diu pari.]

1257 (return)
[ A si fà in tre, coma in tal originàl.]

1258 (return)
[ Il spìrit sant.]

1259 (return)
[ I nòuf òrdins daj ànzui, tacànt cuj Serafìns.]

1260 (return)
[ Scju ràis da la bontàt divina a pàsin in jù, da li sostànsis angèlichis, fin a “informà” che ròbis “contingèntis” ca dùrin puc e ca sòn corutìbilis.]

1261 (return)
[ La so aparènsa fisica, coma la influènsa daj cjèlos, a varièa a seconda daj càšus.]

1262 (return)
[ Ròbis o bestis o òmis (e fèminis pur) a varièjn ’l un dal altri; però, dentri da la so specje, a si visìnin a l’idea esensiàl dal so èsi. Chì, a mi pàr, tant Platòn che San Tomàs a sòn d’acòrdu.]

1263 (return)
[ Vuàltris i nasèis.]

1264 (return)
[ La perfesiòn ta na creatura a vèn otegnùda s’a si’a la mediasiòn dal spìrit sant (vif amòu), dal fì (la clara vista) e dal pari (prima virtùt).]

1265 (return)
[ Tant Adàm (la cjera) che Crist a èrin perfès.]

1266 (return)
[ Salomòn (cf.X. [Footnote 114]).]

1267 (return)
[ Cuant che Diu a ghi’a dita di domandà un regàl, Salomòn al à domandàt di vej la sapiensa di podej governà cun gjustìsia.]

1268 (return)
[ Ànzui. (In altri peràulis, la cognosensa teològica.)]

1269 (return)
[ Se do premèsis, una necesaria e una contingènt, a pòsin maj generà na conclušiòn necesària. (Cognosensa lògica e teològica.)]

1270 (return)
[ S’a è pusìbul vej un motu no caušàt da n’altri motu.]

1271 (return)
[ Il savej sti ròbis al cumpuarta na cognosensa da la geometrìa e da la filošofia.]

1272 (return)
[ Tal vers X. [Footnote 114].]

1273 (return)
[ Ca nol è a la par cun n’altri.]

1274 (return)
[ Vers X. [Footnote 114].]

1275 (return)
[ Il Signòu.]

1276 (return)
[ Chista espresiòn, “piombo a’piedi,” coma cal dìs Dante, a parta in mins l’imàgin di un galeòt cu na bala di plomp incjadenada ta un piè.]

1277 (return)
[ Un al varès da èsi amondi stùpit par afermà o negà na roba prin di vèjla studiada benòn, fin taj particolàrs pì pìsuj.]

1278 (return)
[ Granda veretàt: I nustri sintimìns a “informin” il nustri pensej o intelèt o rašonamìnt in ta manièris ca sòn fàsilis da jodi]

1279 (return)
[ Un ca nol è preparàt par zì in sercja da la veretàt a si insiminìs di idèis ca pòsin èsi pešu dal so restà ignorànt.]

1280 (return)
[ Parmenide, cal crodeva che dut il mont al fos creàt dal cjalt e dal frèit; Melìs, cal crodeva che il motu al fòs na ilušiòn; Bris, cal voleva scuadrà il sìrcul.]

1281 (return)
[ Sabelio: filošofo africàn dal ters sècul cal negava il dogma da la trinitàt; Ario: fondatòu daj Ariàns, sèta ca negava la eternitàt di Crist; etc. (Robuschi)]

1282 (return)
[ Sìmilis ai impùls ca fàn cori l’aga tal vas apena descrìt: San Tomàs al parla dal sìrcul; Beatrìs dal centri.]

1283 (return)
[ Beatrìs a cognòs il pensej di Dante—encja prima ca lu cognosi Dante stes.]

1284 (return)
[ Dopo la resuresiòn daj cuàrps.]

1285 (return)
[ Di Beatrìs ca ju’a apena preàs di sodisfà il pensej (no encjamò nasùt) di Dante.]

1286 (return)
[ Da la gràsia di Diu ca plòuf jù par sempri. (A è da notà che Dante stes al uša il vocàbul “ploia,” derivànt dal provensàl ploja. Provensàl…furlàn: cušìns strès!)]

1287 (return)
[ Tal originàl Dante al à “sempre vive” cal à un significàt un puc diferènt.]

1288 (return)
[ La luminošitàt di ogni un di chiscju spirs a varia a seconda da la gràsia ca ghi’è stada conferìda—par mèrit. Cussì al dìs chel cal parla—Salomòn, cal à di vej un grant mèrit, gjudicànt da la so luminošitàt, pì intensa di ogni altra tal sìrcul di dentri.]

1289 (return)
[ Cu la resuresiòn il nustri cuàrp al sarà perfesionàt da la Gloria ca ghi è stada conferìda. (Nùja pì mal di cjaf o di zenòli o di schèna!)]

1290 (return)
[ Scju spirs luminòus a si mòstrin ansiòus di rivistì i so cuàrps muàrs. Chì a bišugna che sè che Salomòn al dìs taj vers [Footnote 56]- [Footnote 57: al sedi veretàt, parsè che sinò al subentra un problemùt: A è indiscutìbil che tanta zent a à cuàrps ca no sòn par nùja roba da dešiderà—nè da la zent ca ju à nè da àltris. Par podej dešiderà scju cuàrps, chiscju beàs a’an di èsi tant sigùrs che al momènt da la resuresiòn i so cuàrps a saran tant miej di chej ca àn bandonàt al momènt da la so muàrt.]

1291 (return)
[ Chista cualificasiòn a risòlf, un puc, chel problema chi’ai esponùt in ta la ultima nota: li màris, com’che ben si sà, a no jòdin i difiès daj so fioj.]

1292 (return)
[ A no rivàvin a sopuartàlu par via dal so lušòu incandesènt.]

1293 (return)
[ La višiòn di Beatrìs a no vèn data da Dante in taj so particulars par via che scju particulars, insièmit a chej di tanti àltris višiòns di lasù, a ghi sòn zùs da la memoria.]

1294 (return)
[ Ispiràs da la višiòn di Beatrìs.]

1295 (return)
[ Ta un stàt di beatitùdin pì alt.]

1296 (return)
[ A è cussì clar che i ti ju rivistìs dut daj to ràis, o Elios (= soreli = Diu).]

1297 (return)
[ “Fa dubbiar ben saggi” tal originàl. La sostansa a è la stesa: filòšofos e siensiàs a’an sempri pensàt ai mistèris dal cošmo cuant ca’an alsàt i vuj a li stèlis da la via Latea.]

1298 (return)
[ Il sen da la cròus.]

1299 (return)
[ Da na punta a l’altra da la strica orišontàl, e dal punt pì alt a chel pì bas, da la cròus….]

1300 (return)
[ Ombrena = zent. (La peràula chì a ritèn pur il so significàt normàl.)]

1301 (return)
[ Cussì in tal originàl; un strumìnt mušicàl coma na viola.]

1302 (return)
[ Chej, naturàl, di Beatrìs.]

1303 (return)
[ Dante a si acùša, par scušàsi, di vej posponùt il plašej di vuardà taj vuj di Beatrìs, dišìnt sè cal dìs ta li ultimi rìghis.]

1304 (return)
[ Sclèt.]

1305 (return)
[ Ta la volontàt ca parta al mal.]

1306 (return)
[ Il coru daj beàs descrìs in tal cjànt precedènt.]

1307 (return)
[ La mins a và chì in ta la figura di Diu cal tira e mola li rèdinis su dut sè ca susèit.]

1308 (return)
[ Encja comprendìnt la disponibilitàt di scju beàs di fàni fièstis la sù cun lòu, Dante al somèa un puc durùt cun chej ca no’an che granda volontàt di rešisti a li ròbis ca dàn plašej in ta stu mont—e doma in ta stu mont.]

1309 (return)
[ Cu la stesa premurošitàt da la gema zà minsonada.]

1310 (return)
[ Secònt Virgìlio, Anchiše al era zùt di corsa a incuntrà Enea cuant che stu chì, coma Dante, al veva višitàt il aldilà.]

1311 (return)
[ Chel cal parla al è Cjasaguìda, un antenàt di Dante. I comentatòus a no sòn sigùrs dal parsè che Dante a lu fa parlà in latìn. (Ca sedi parsè che, al di fòu di luj stes e pus àltris, la lenga “educada” prin di Dante a era il latìn?)]

1312 (return)
[ Doventànt beàt, Cjasaguìda al veva za “jodùt” che stu momènt al sarès rivàt.]

1313 (return)
[ Beatrìs.]

1314 (return)
[ Diu. Tu, al dìs Cjasaguida, ti cròdis che il to pensej al vegni rifletùt in me par volontàt di Diu, che dut al sà; e par chèl i no ti mi domàndis cuj ch’i soj.]

1315 (return)
[ I beàs a pòsin dùcjus vuardà Diu, cal riflèt, coma un spièli, ducju i nustri pensèis.]

1316 (return)
[ Il sintimìnt (afièt) e ’l intelèt (sen).]

1317 (return)
[ Cul cjalt dal so amòu e cu la lus dal so infinìt savej—al dìs Dante—’l intelèt e la caritàt di scju beàs a sòn da la stesa intensitàt.]

1318 (return)
[ Par via ca sòn indistinguìbils.]

1319 (return)
[ Voja e argumìnt: manifestasiòns dal afièt e dal intelèt, minsonàs pì’n sù, ca si esprìmin in manièris diferèntis.]

1320 (return)
[ Cjasaguìda al esprìn contentèsa di vej Dante coma so disendènt.]

1321 (return)
[ Cjasaguìda al varès gust se Dante, cu li so òperis, al rivàs a scurtàighi il timp dal Purgatori al so bišàvul.]

1322 (return)
[ Da scju murs antìcs al riva encjamò il sun da li cjampànis cal segna il pasà da li òris—coma a San Zuan, po.]

1323 (return)
[ La me a’è forsi na pìsula esagerasiòn. Dante, o miej Cjasaguìda, al dìs doma che Firense a steva “sobria e pudica”—ca vorès diši che i so pecjadùs a pòl vèju ben vùs.]

1324 (return)
[ Al contrari daj timps di Dante stes, cuant che secònt un so contemporari (citàt da Vandelli) li frùtis a vegnèvin spošàdis a dèis àis o mancu e a ghi vegnèvin dàtis dòtis sfarsòšis che i puòrs genitòus a no podèvin permètisi sensa zi a robà!]

1325 (return)
[ Divièrsis interpretasiòns pusìbilis: palasàs cun tanti cjàmaris vuèitis? Vuèitis par via daj vìsis daj pàris? Etc.]

1326 (return)
[ Encjamò no era rivada a Firense che corusiòn coma in taj timps dal re Asiriàn Sardanapàl.]

1327 (return)
[ Dut chistu laudà da li virtùs da la Firense di na volta a mi parta in mins che rìghis da la Tempest di Shakespeare indulà che il puòr Gonzalo, tontonàt da Antonio e Sebastian, al dà la so višiòn di coma cal governarès l’išula se luj al vès da vej l’oportunitàt:

…Where I king on’t, what would I do? I’the commonwealth I would by contraries Execute all things, no kind of traffic Would I admit, no name of magistrate. Letters should not be known; riches, poverty And use of service, none; contract, succession, Bourn, bound of land, title, vineyard, none;… No occupation—all men idle, all; And women too, but innocent and pure;….]

Chej àltris, naturàl, a lu cjòlin inzìru; però la višiòn di un stàt ideal a la à lo stes, coma ca la à Cjasaguìda di che sorta di Firense ca era na volta e che (i cròt che Dante al pensi) a podarès èsi. A pòsia dasi che Shakespeare al sèdi stàt al curìnt di chistu tocùt da la Comedia?]

1328 (return)
[ Usieladòu: un pas di montagna da’ndà ca si jòt ben Firense; Montanàl: un pas da’ndà ca si jòt ben Roma.]

1329 (return)
[ Pur esìnt siòr, B. Berti a si vistìva a la buna; e la so fèmina pur a no si sbieletava. (Il sugerimìnt chì, però, al è che in taj timps di Dante li fèminis a si pituràvin coma vuèj!)]

1330 (return)
[ Famèis Guèlfis siòris.]

1331 (return)
[ Na stranèsa. Par me, chi’ai vivùt la pì granda part da la me vita adulta in ta un ambiènt nordamericàn, chista oservasiòn di Dante a somèa na roba metaforica e basta, un par mòut di diši. Par me a è di puc cunfuàrt savej indà ch’i vegnarài soteràt. Cal sedi Ashcroft, Powell River, Vancouver, o cualchi altri post, a fà pucja diferensa. A pensàighila, però, la zent di San Zuan (sens’altri chè di na volta) a si sìnt solevada dal pensej di vignì soterada tal simeteri di Pardapòs, indulà ca si cjatarà in compagnìa di cussì tancju parìncj’ e cognosìns. Par chista zent l’idea di vignì soterada ta n’altri paìs (no stìn nencja parlà di un post lontàn coma il Canada) a è insopuartàbil—roba da scumbusulàti la pas da la tomba! Cussì Dante al è da cjapàlu a la lètera.]

1332 (return)
[ Cjasaguìda al para via a contà coma che in taj timps daj nònus di Dante, la zent (benestànt) di Firense a viveva na vita regolàr, a la buna; li fèminis contèntis a cjaša cuj so òmis, che encjamò a no zèvin in Fransa par afàrs.]

1333 (return)
[ Cjanghèla = una di chès; Saltarèl = un brigànt. Chej altri doj a sòn ešèmplis di virtùt romana.]

1334 (return)
[ Il sigà paj dolòus dal part.]

1335 (return)
[ Chel di San Zuan (tal miès di Firense).]

1336 (return)
[ Ferara? Parma? Roma?]

1337 (return)
[ Coràt III di Svesia.]

1338 (return)
[ Chel pòpul al sarès il pòpul Maometàn; i pastòus a sòn i pàpis. (A è clar che sot il dominio di Bush la crocjata cuntra il mont Musulmàn a’è stada risusitada e a è plena di salùt!)]

1339 (return)
[ Chista peràula a no è’n tal originàl, ma il sintimìnt al và d’acòrdu cun chèl esprimùt da Cjasaguìda in ta li so ùltimi peràulis a la fin dal cjànt quindicèšin.]

1340 (return)
[ A mi recuardin i comentatòus che’l ušu dal “vu” al veva vùt inìsi e popolaritàt cuj Romans—e che in sèguit al era stàt puc ušàt. Da frut, però, i eri cussì abituàt a ušà il “vu” cu la zent pì ansiana di me che, na volta stabilìt a Powell River, la ušansa a veva continuàt, fin al punt che par àis, conversànt cu na me visinànt furlana ca veva un dèis àis pì di me, i no vevi vùt il coragju di dàighi dal “tu” e, sicòma ch’i si parlàvin abastansa di frequènt, a mi varès parùt amondi stran il dàighi dal “vu.” Il rišultàt di stu dilema al era stàt che par àis i no ghi vevi dàt nè dal tu nè dal vu. Epùr i eri rivàt a comunicà lo stes. Na maravèa!]

1341 (return)
[ Na alušiòn, chista, a la storia ca lešèvin Pauli e Francesca, chej puòrs diàus!]

1342 (return)
[ Cuant ch’i eri frutùt. (Naturàl che i “àis” chì a sòn da capì coma “condisiòns socjàls, etc.)]

1343 (return)
[ No—no chel nustri, ma chèl di Firense.]

1344 (return)
[ Par Cjasaguida, chistu al è il mòut di diši cal era nasùt dal [Footnote 1106]. (Miej dàighi na ocjada ai comentatòus par capì li sutilèsis di chistu càlcul stelàr—o planetàr.)]

1345 (return)
[ Coma ca dìšin i comentatòus, Dante a si contenta di mostrà che i so antenàs a èrin di Firense.]

1346 (return)
[ Dal Punt Vecju al Batisteri di San Zuan.]

1347 (return)
[ Tal sens di “artigjàn.” I Cjamps, etc., a sòn ešèmplis di zent ca vegneva dal di fòu di Firense.]

1348 (return)
[ Se Dante (o il so antenàt Cjasaguida) a la pensava cussì daj contadìns dal la zona di Firense, se’l pensarèsia di nuàltris puòrs contadìns di San Zuan?]

1349 (return)
[ Tal sens di un tipo cualsìasi.]

1350 (return)
[ I comentatòus chì a jùdin a capì sti riferènsis. La sostansa, però, a è che Cjasaguida al rinfuarsa la so idea che ai so timps Firense al era miej di vuèj.]

1351 (return)
[ Contràdis = sitàs (coma tal originàl “citade.”) Sens’altri an d’è di chej che vuèj a la pènsin pròpit cussì cuant ca’an in mins i extracomunitàris. Par un coma me, però, cal à vivùt il pì da la so vita in Canadà, un paìs cal à na mistura di nasionalitàs, chistu concèt di Cjasaguida a nol è tant solid.]

1352 (return)
[ Sitàs, chìstis, dùtis zùdis in ruvìna.]

1353 (return)
[ In cualchi roba, coma na sitàt, ca dura un bièl puc.]

1354 (return)
[ Èco, se Dante al fòs stàt di San Zuan invensi di Firense, chisti rìghis a sunarèsin cussì:

Jodùt i’ai jò’i Culòs e’i Castelarìns, i Bàitas, Castìgas, Pisìns e Tamajòs, ca èrin zent in gamba, da tegni a mins.]

1355 (return)
[ Firense.]

1356 (return)
[ Ravignàns, Beluncjòns…famèis di bacàns di chej timps là.]

1357 (return)
[ Coma Cavalièr il Galigàj al veva tal so stema di cjaša na spada cul mani e pòmul di òru.]

1358 (return)
[ La famèa daj Piòj (Pigli) a veva un scudo cu na strica grišulìna ta un sfont ros. (Vandelli)]

1359 (return)
[ Staj (= staio): na sorta di caretèl. Secònt i comentatòus la referensa chì a è che famèis, coma i Gjàis, ca vèvin trufàt il comùn cun scju caretej di sal che, par via che a cualchidùn di lòu a ghi mancjava na doga, a no vèvin la cuantitàt di sal ca varèsin dovùt vej.]

1360 (return)
[ I Lambertos, ca ghi fèvin onòu a Firense.]

1361 (return)
[ Cun vena un bièl puc ironica, Cjasaguida al para via cussì a contà da la degradasiòn da li ušànsis fra i fiorentìns.]

1362 (return)
[ La zentùta. Miej dàighi na ocjada ai comentatòus par vej na idea clara da li relasiòns minsonàdis ta sti rìghis.]

1363 (return)
[ “Incredibil” parsè che, secònt i comentatòus, daj Pera a no è restàt sen, fòu che’l nòn da la puarta.]

1364 (return)
[ L’insegna dal “gran baron” (Ugo il grant) a è stada vuèj (taj dìs di Dante) cambiada cu na strica ornamentàl da Gjàn da la Bièla. (Par altri a miej zì là daj comentatòus.)]

1365 (return)
[ I Bondelmòns, minsonàs un puc pì’n jù.]

1366 (return)
[ Invensi da spošà la fia di Amidei, Bondelmònt al veva spošàt n’altra zòvina—roba ca veva caušàt la divišiòn fra Guelfs e Ghibelìns.]

1367 (return)
[ Statua mutilada di Marte in banda dal Punt Vecju—indà ch’encjamò si jodeva’n ta chej timps . La pàs a era finida cul sasinamìnt di Bondelmònt pròpit in ta stu post. A mi vèn in mins che—cuj sàja?—forsi Marte che in chisti nòs di Avòst dal

1368 (return)
[ Il gìlio—emblema di Firense—al era na volta blanc sù un sfont ros, e cussì al è restàt, encja se i Guelfs a vèvin tentàt di cambialu da blanc a ros cun un sfont blanc.]

1369 (return)
[ Fetòn al à volùt èsi sigùr che so pari al èra il soreli. Apòl al à consentìt al dešideri dal fì—cul rišultàt dišastròus ca si sà. E par chèl i pàris encja il dì di vuèj a si tìrin un puc in davòu dal sodisfà dùtis li vòis daj fioj.]

1370 (return)
[ Parsè ca è impusìbul.]

1371 (return)
[ Tal purgatori e tal infièr.]

1372 (return)
[ Cjasaguida.]

1373 (return)
[ Chistu rašonamìnt Tomìstic al raprešenta il “scolastic” tentatìf di armonišà la libertàt di asiòn dal individuo cu la “providensa” o onisiènsa di Diu. Il fat che Diu al sà belzà che jò i zaraj a copà Abèl a nol rìnt necesari il me fratricidi: i soj jò chel cal fà la decisiòn di copà il fradi. Lo stes, però, a si pòs rašonà che Diu al varès podùt cambià li ròbis prima ca rivàsin a chel punt crìtic lì. Al varès, par ešempli, podùt acetà il regal che Caìn a ghi veva ufrìt cu la stesa contentèsa cal veva acetàt chel dal fradi. Tal cašu da la nàf ca seguìs la curìnt, a è vera che na volta zuda’n ta la curìnt la nàf a vegneva strisinada ju—che Diu, ca la jodeva zì jù a nol era luj ca la pocava. A si podarès diši, encja chì, che prin che la nàf a si metès in ta sta curìnt, Diu al varès podùt calmà la curìnt, o fà alc di sìmil.]

1374 (return)
[ Cjasaguida, cal jòt tal spièli di Diu, indà cal è rifletùt dut chel cal à da vignì, al jòt pur sè ca ghi susedarà a Dante taj timps ca’an da vignì.]

1375 (return)
[ Ipòlit al era stàt ešiliàt par èsi stàt acušàt di vej tentàt di sedùši la madrigna, cuant che in realtàt (o almàncu secont Ovidio) luj al veva rešistùt a li lušìnghis ca ghi veva fàt ic. (E ben si sà sè che li fèminis a fàn in ta càšus cussì, no? Dopodùt, “hell hath no fury like a woman scorned,” no èše vera?)]

1376 (return)
[ ’L ešìlio di Dante al era stàt contemplàt (a mi pàr di capi daj comentatòus) a Roma, indulà che’l papa Bonifàs VIII al veva pucja simpatìa paj Blancs di Firense.]

1377 (return)
[ Una famèa nòbil ca veva simpatìa par Dante.]

1378 (return)
[ L’acuila imperiàl.]

1379 (return)
[ Il sens al somèa di èsi che a Dante a ghi sarà ufrìda asistensa a colp, prin encjamò di domandala.]

1380 (return)
[ Cjangrant da la Scjala, Siòr di Verona.]

1381 (return)
[ Marte. Ta scju dìs chì (vièrs la fin di Avòst dal [Footnote 2003]) sta “stela” a è pròpit fuarta—pì luminoša ca sedi maj stada in taj ultins [Footnote 60: [Footnote 000: àis, secònt chej ca sàn. Però, al contrari daj efiès che Marte al à vùt su Cjangrànt, in ta scju dìs al stà creànt dišastros ecològicos in Europa (incèndios, temperatùris cussì altis che fra l’altri a’an copàt [Footnote 10: [Footnote 000: di lòu in Fransa) e pur uchì ( [Footnote 30: [Footnote 000: sfolàs da Kelowna, e un bièl nùmar encja chì a Ashcroft)!]

1382 (return)
[ Li sfèris dal firmamìnt.]

1383 (return)
[ Encjamò prin che il Papa Clement V al invitàs Rico VII a vignì in Italia, par dopo zìghi cuntra, Cjangrànt, a nòuf àis al veva belzà mostràt li virtùs minsonàdis. Chì a si pòs notà che, coma cal dìs Thomas Gray in tal so famòus poema “Elegy Written Upon a Country Churchyard,” a sòn doma i grancj’ ca pòsin mostrà disprès paj bès. Ai puòrs diàus daj puarès a no ghi vèn maj data l’oportunitàt!]

1384 (return)
[ Al saveva ben Dante, che la so fama a sarès durada in taj sècuj, mentri che chè di chej ca lu’an costrèt a ešilià, s’a ešìst, a ešìst gràsis a la fama che Dante stes al à.]

1385 (return)
[ Coma cal sarès il so trisnònu Cjasaguìda.]

1386 (return)
[ Un ca si lasa zì, ca si lasa domà dal ešìlio, al vèn distrùt.]

1387 (return)
[ S’i no’ai il coràgju di ricognosi sè ca è veretàt, na dì, cuant che il prešènt al sarà doventàt timp antìc, i vegnaràj dismintiàt dal dut.]

1388 (return)
[ Cuanta veretàt ca è’n ta sti rìghis!]

1389 (return)
[ Purgatori.]

1390 (return)
[ L’ešìlio.]

1391 (return)
[ Diu.]

1392 (return)
[ Beatrìs a lu sigùra che il plašej celestiàl cal à vuardàt taj so vuj al pòl cjatàlu èncja al di fòu daj so vuj.]

1393 (return)
[ La brama di Cjasaguida di discori di nòuf cun luj.]

1394 (return)
[ Chèl che Cjasaguida al minsonarà a si prešentarà svelt coma na saèta.]

1395 (return)
[ Un’altri lušòu.]

1396 (return)
[ La stesa ambiguitàt (al eše il falcòn cal svuala o il vuli dal falconièr?) a è encja’n tal originàl.]

1397 (return)
[ Dùcjus grancj’ condotièrs medievaj, scju chì; fra di lòu, zent coma Gotfrèit a èrin condotièrs da li primi crocjàtis cuntra i saracèns.]

1398 (return)
[ Dante al vuarda in taj so vuj e a ghi par pì bièla di sempri, roba che, considerànt i superlatìfs cal à ušàt fin adès, a somearès impusìbul.]

1399 (return)
[ Dante a si necuàrs ca sòn adès in ta la sfera di Gjove.]

1400 (return)
[ Beatrìs.]

1401 (return)
[ Pa la so vergogna, na fruta—a ni dìs Dante—a cambia colòu, dal ros al blanc, a colp.]

1402 (return)
[ La sesta stela a sarès Gjove, pì temperada di Saturno (frèit) o Mars (cjalt).]

1403 (return)
[ La lus stesa a stà formànt ai so vuj li lèteris da la nustra lenga (ma i no cròt dal furlàn!).]

1404 (return)
[ Una da li Mùšis.]

1405 (return)
[ Volèighi ben a la gjustìsia vuàltris ch’i gjudicàis la cjera.]

1406 (return)
[ “Dùtis chès” a si riferìs a li lùcis ca si stàn pojànt sul colm da la “M,” fašìnt la “M” someà na sorta di gìlio. Pal valòu simbòlic da la “M” i sugerìs i comentatòus, ca la sàn pì lungja di me.]

1407 (return)
[ Diu.]

1408 (return)
[ Informa = tal sens daj antìcs scholàstics: ca ghi conferìs la so vera sostansa o esènsa.]

1409 (return)
[ Il valòu simbòlic al è pì o mancu cussì: i spirs (ca pòsin èsi jodùs coma la zent ca à simpatìa pa la monarchìa fransèša) a càmbin cul so sfavilà il gìlio, cal raprešenta la cjaša franseša, in ta la forma da l’acuila, sìmbul dal Impero, dimostrànt cussì che, tal livèl simbòlic la zent a preferìs—o a varès da prefer엒l Impero al dominio fransèis.]

1410 (return)
[ Il sugerimìnt di Dante chì al è che la corusiòn (fun) da la gjustìsia a deriva da la curia papàl—cun Zuan XXII da Avignòn prin di dut. (Vandelli)]

1411 (return)
[ Coma cal veva fàt il Signòu in tal templi di Gjerušalèm.]

1412 (return)
[ La guèra adès a vèn fata daj pàpis ca ùšin scomùnichis o altri amonimìns cuntra i fedej, e fašìnt cussì a ghi ròbin il pan spirituàl che il Signòu al voleva prejòdi par dùcjus.]

1413 (return)
[ Dante chì al stà apostrofànt, a si pensa, un daj pàpis (Clement V?) cal era stàt acušàt di imponi scomùnichis doma par scancelàlis se un daj potentàs al vès vierzùt il so tacuìn!]

1414 (return)
[ La Glišia.]

1415 (return)
[ Il tu di sti rìghis al è Zuan XXII (o n’altri papa coròt e cìnic). Stu papa a si riferìs a S. Pieri e a S. Pauli in maniera spresànt—e chèl ca gh’impuarta a sòn doma i florìns ca tègnin raprešentada la figùra di San Zuan Batista.]

1416 (return)
[ Il splendòu daj beàs al somèa un’acuila—sìmbul che a Dante a ghi stà amondi a còu, par rašòns za prešentàdis.]

1417 (return)
[ I mi cjoj encja jò la libertàt ca si’a cjòlt Dante tal ušà “rostro” (latìn: rostrum = bec, o muša) par significà la muša o bec da l’acuila.]

1418 (return)
[ La figura da l’acuila che cussì a si stà esprimìnt a è fata di chej tancju puntìns di lùs ca sòn i beàs ca ghi dàn forma.]

1419 (return)
[ Li vòus di ducju i beàs a èrin concentràdis in ta l’unica vòus da l’àcuila.]

1420 (return)
[ Taj òrdins daj ànzui.]

1421 (return)
[ Il capucjo che il falconej a ghi tèn sul cjaf.]

1422 (return)
[ Chel stùpit di un Satanàs di Lusìfar.]

1423 (return)
[ Ogni creatura inferiòu a chè daj ànzui (Lusìfar in particulàr) a è coma un vàs masa pìsul par capì ’l infinìt savej dal creatòu.]

1424 (return)
[ ’L intelèt divìn.]

1425 (return)
[ ’L intelèt umàn al è regàl dal intelèt divìn: regàl grant, a si sà; ma maj cussì grant coma chel da’ndà cal cjoj ispirasiòn—coma che se un siòr a ni regala mil dòlars, mil dòlars a sòn tàncjus, si capìs; ma puc o nuja in confrònt dal tešoru da’ndà ca vègnin.]

1426 (return)
[ Cupiditas radix malorum est—in ta ducju i sens.]

1427 (return)
[ Puòr’on = puòr omp.]

1428 (return)
[ Domanda, chista, che dùcjus a si sòn domandàs, prima o dopo.]

1429 (return)
[ Il cjadreòn di un gjudice.]

1430 (return)
[ Tal sens di èsi il contrari di sutìlis.]

1431 (return)
[ S’a si imedešimèa cu la volontàt divìna.]

1432 (return)
[ Fin a chel punt chì dal rašonamìnt da l’acuila, il me dùbit al restarès intàt.]

1433 (return)
[ L’acuila.]

1434 (return)
[ Vuàltris umàns i no sèis bòis di capì li sutilèsis da la gjustìsia divina. A si’è tentàs di diši, chì, che forsi a no sarès tant na bruta roba se il creatòu a ni permetès di capì cualchidùn daj so mistèris. Forsi, s’a ni spalancàs chel barcòn cal fa jodi sè ca è la di fòu, in tal so ort, par cussì diši, forsi i varèsin encjamò pì amirasiòn par luj e par dùtis li ròbis cal à’n tal so ort. Ma i saj ben che luj al è ostinàt a insisti su la storia da la fede, che sensa di chè i no podarìn maj godi da la bielèsa dal so ort.]

1435 (return)
[ Crist. E di che zent ca fà mostra di vej sempri Crist in mins a’n d’è tanta, coma ca è tanta la ipocrišìa da la zent.]

1436 (return)
[ Danàs e beàs a si ju jodarà sfilà’n ta do filis: chè daj beàs e chè di chej zùs in malora.]

1437 (return)
[ Imperatòu Berto da l’Austria.]

1438 (return)
[ Il cugnàt di Berto al zarà a pièrdi l’Austria entri pus àis. (Cussì i comentatòus.)]

1439 (return)
[ Stu chì al sarès Filìp il Bièl, da la Fransa, che, secònt i comentatòus, al veva falsificàt tanta moneda par podej fà na guera. Filìp pì tars al era zùt a murì dopo èsi stàt ferìt da un cinghiàl.]

1440 (return)
[ Ducju scju regnàns a’an na roba in comùn: la brama di vej e di otegni teritori daj àltris—’l inglèis al voleva la Svesia; il spagnòu Gibiltèra (daj Mòrus); etc.]

1441 (return)
[ Ca sarès il stes che diši che par ogni virtùt che stu suèt al à, al à pur mil pècis.]

1442 (return)
[ Di stu re di Sicilia a basta diši puc—al era un omp plen di vìsis e basta.]

1443 (return)
[ Il barba di Federico al era Jàcu, re da la Majorca. Jàcu II, il fradi, al era re da l’Aragona.]

1444 (return)
[ Ràsia: na region ca includeva part da la Bosnia, Croàsia, Serbia e Dalmàsia.]

1445 (return)
[ Il re di Ràsia a si veva profitàt dal fat che la so moneda a ghi someàva a la moneda venesiana (I “matapan” vènetos).]

1446 (return)
[ I Pirenej, ca podèvin difìndi il re di Navàra da la Fransa.]

1447 (return)
[ Il re di Cipro, fransèis, al era un omp coròt e crudèl, secònt Dante e secònt i comentatòus.]

1448 (return)
[ Chej puntìns di lùcis ca fòrmin il vuli da l’àcuila a sòn pì brilàns (= di mèrit pì grant) daj àltris ca ghi dàn forma al rest da l’àcuila.]

1449 (return)
[ Re Davide, autòu daj Sàlmos.]

1450 (return)
[ La sostansa di sti rìghis a pàr ca sedi che il cjantadòu (Re Davide) al cognòs adès il grant prèmiu risevùt pa li so òperis.]

1451 (return)
[ ’L Imperatòu Trajàn.]

1452 (return)
[ Cf.Purg. X. [Footnote 73: etc.]

1453 (return)
[ Il paradìs e ’l infièr.]

1454 (return)
[ Ešechièl che, savùt da Zaìja cal sarès muàrt di lì a puc, al veva domandàt di èsi lasàt vif par encjamò un puc di timp par podej fà penitensa. (Robuschi)]

1455 (return)
[ Coma tal cašu di Ešechièl.]

1456 (return)
[ ’L Imperatòu Costantìn cal veva pasàt li lègis di Roma a l’àcuila, sen dal Impero, e al veva al stes timp stabilìt Bišansio coma capitàl dal Impero.]

1457 (return)
[ Là che la sèa dal vuli da l’àcuila a taca a zì’n jù.]

1458 (return)
[ Gulielmo il Bon, re da la Sicilia, planzùt in taj timps di Dante, pì ’ncjamò pal fat che chej ca lu vèvin suseguìt, Carlo e Federico, a èrin stàs governàns da nuja. (Comentatòus)]

1459 (return)
[ A si mostra dut risplendìnt e colòu di òru.]

1460 (return)
[ Un daj trojàns ca vèvin lotàt cuntra i Grecs. Dante, naturàl, a si necuàrs a colp di sta straordinaria rivelasiòn: se’l fàja un ostia di un pagan uchì in tal paradìs?]

1461 (return)
[ Cussì Shelley cuant che’n ta la so “To a Skylark” al sìnt tal cjantà da la lòdula un segnal di cualchicjùsa cal è cussì tant pì bièl, pì melodiòus di cualsìasi roba ca è di sta cjera, e che di conseguènsa a ghi tocja èsi divìna.]

To a Skylark]

Hail to thee, blithe Spìrit! Bird thou never wert, That from Heaven, or near it, Pourest thy full heart In profuse strains of unpremeditated art….]

Sound of vernal showers On the twinkling grass, Rain-awaken'd flowers, All that ever was Joyous, and clear, and fresh, thy music doth surpass….]

What objects are the fountains Of thy happy strain? What fields, or waves, or mountains? What shapes of sky or plain? What love of thine own kind? what ignorance of pain?…]

1462 (return)
[ Ogni roba tal mont a è creada in conformitàt cul volej di Diu (il plašej eterno).]

1463 (return)
[ Dante al uša sta espresiòn latina par significà la esènsa di na roba; e cussì i la uši encja jò. In furlàn na peràula ca si visinarès a sarès “robitàt,” ca sarès la sostansa di na roba, coma che in inglèis a si uša la espresiòn “whatness” o “thingness.”]

1464 (return)
[ La viva speransa (cal à un omp coma Trojàn) di zì a cognòsi Diu a và a “vinsi” sul volej (o amòu) divìn, ca ghi scolta a chej ca mòstrin speransa.]

1465 (return)
[ Trajàn (la prima) e Trojàn (la cuinta) dùtis dos colocàdis ta la sèa da l’acuila.]

1466 (return)
[ Secònt i comentatòus, al è stàt San Gregorio a preà par che Trajàn al tornàs fra i vìfs par fà dal ben—cal era il so dešideri.]

1467 (return)
[ Voltàs: tal sens che in ta chistu momènt al à la nustra atensiòn.]

1468 (return)
[ Crist.]

1469 (return)
[ Tal vuli da l’àcuila, lì cal lus cuj altri beàs.]

1470 (return)
[ Il spìrit di Rifeo il Trojàn.]

1471 (return)
[ Da gràsia a gràsia…]

1472 (return)
[ (Pur. XXIX. [Footnote 121]-) Li tre siòris minsonàdis chì a sòn la Fede, la Speransa e la Caritàt ca èrin cun Beatrìs visìn da la roda destra dal so cjar. Chisti virtùs a ghi’an servìt coma batièšin al Trojàn pì di mil àis prin dal vignì dal redentòu. Coma ca dìs l’àcuila sùbit sot, a è inùtil che nuàltris puora zent i provani a capì il misteri da la predestinasiòn, cal contèn in se li rašòns ca spiegarèsin—se doma i rivàsin a penetralu—stranèsis teològichis coma che dal cašu di Trojàn. Lo stes, però, si si ategnìn al cašu di Rifeo il Trojàn, a èše necesàri che un pagàn, dišìn un indiàn canadèis da la epoca pre-colombiana, al vedi vùt li virtùs teologàls (caritàt, fede, speransa) e vej crodùt al vignì di Crist, etc., par vej podùt èsi acetàt la sù, tra i beàs? O misteri da la santa fede!]

1473 (return)
[ Diu stes, cal è chel cal tèn in motu duti li ròbis.]

1474 (return)
[ Par diši la veretàt, tal originàl Dante al à “s’affina,” espresiòn ca mostra un perfèt acòrdu fra il volej daj beàs e il volej di Diu.]

1475 (return)
[ Li sèis daj vùj a si sbàsin e a si àlsin al stes timp, cussì coma l’intensitàt da li lùcis tal vuli da l’àcuila a si alsava o sbasava in perfèta sintonìa cul parlà da l’àcuila.]

1476 (return)
[ Tal originàl i vuj di Dante a si fìsin su la “mia donna.” Purtrop il furlàn a nol somèa vej l’ecuivalènt di chista espresiòn. La me fèmina? No. La me siòra? Nencja. La me zovina? La me fruta? La me madona? La me biela? La me ninina? No. No. No. No e no.Il furlàn a nol à nisùna peràula ca si visina a la “mia donna.” La “mia donna” tal sens ušàt da Dante a è espresiòn di gentilesa, di rafinatesa, di galanterìa—cualitàs di un mont social e romàntic che, i cròt, a nol à maj parlàt furlàn. Il furlàn, almancu chel parlàt a San Zuan, al è, in tal scori da la storia, stàt lenga dal contadìn e lì, a è da amètilu, espresiòns cavalerèschis coma la “mia donna” a sòn difìsilis da cjatàlis.]

1477 (return)
[ Semele, na amànt di Gjove ca veva insistìt di jòdilu in tal so splendòu e, in tal jòdilu, a si veva brušàt e di ic a no era restàt altri che un grumùt di sinìša.]

1478 (return)
[ Cualsìasi altra fèmina (fiòla, siòra, zovina, ninùta o fruta ca sedi) a corarès il riscju di someà una di chès ca si vàntin da li so bielèsis. Tal cašu di Beatrìs, però, chistu aserimìnt che la so bielèsa a stà doventànt sempri pì luminoša a no si pòl clamala vanitàt. Cussì a no è nencja just “perdonà” Beatrìs—coma che al inisi i eri tentàt di fà. (S’a vès vùt un momènt di comprensìbil debulesa feminìl i la varès perdonada a colp. Ma chì, sè ca è da perdonà?)]

1479 (return)
[ Il ridi di Beatrìs.]

1480 (return)
[ Il siètin splendòu al sarès Saturno, indà ca sòn apena rivàs. Ta la cjera adès a si sìnt il inflùs di Saturno e da la costelasiòn dal Leòn.]

1481 (return)
[ Saturno.]

1482 (return)
[ Saturno al era il re da la etàt dal òru, cuant che dut a era coma ca varès da èsi, no coma vuèj cuant che dut (o cuaši) a è coma ca è, e par sigùr no coma cal varès da èsi.]

1483 (return)
[ Beatrìs.]

1484 (return)
[ Ca jodeva dal jodi di Diu stes.]

1485 (return)
[ Dante chistu a ghi lu dìs a un daj spìris luminòus ca ghi stàn in front.]

1486 (return)
[ Beatrìs.]

1487 (return)
[ Ta àltris sfèris celèstis.]

1488 (return)
[ Tant il ridi di Beatrìs che il cjantà daj beàs al varès, uchì, na soavitàt cussì granda che Dante, in bròut di gjùgjulis, a nol podarès apresà—ma a si insiminarès dal dut, par sigùr!]

1489 (return)
[ Cun che infušiòn di lus ca vèn dal alt, la lus ca stà parlànt a pol jodi in ta la esènsa di Diu stes.]

1490 (return)
[ Il me jodi (inteletuàl) a si adeguèa a la lus divina.]

1491 (return)
[ Coma dita sùbit sù, nencja i serafìns a rivaràn maj a capì ducju i segrès divìns.]

1492 (return)
[ Dante a la mèt cussì: “Tra due liti d’Italia surgon sassi….” I lu amèt: chistu al suna un puc miej dal me mòut di esprìmimi, almancu in ta stu cašu chì. Ma se si’aja da fà… A pensàighila ben encja Dante al varès aprovàt il pastrosès macarònic da la me riga, cu la so mistura di furlàn “clàsic” e furlàn di San Zuan.]

1493 (return)
[ I comentatòus a no sòn sigùrs a cuj ca si riferìs.]

1494 (return)
[ Al era cognosùt coma Pieri Pecjadòu tal convènt di Santa Maria dal Puàrt.]

1495 (return)
[ Uchì i comentatòus a pàrlin di un anacronišmo (par via che ai timps di San Pieri Damiàn a no si ušava encjamò chel cjapièl che i cardinaj a pàrtin vuèj. A no è la prima volta, a propòšit, che Dante (encja s’a lu fà par bocja di San Pieri Damiàn) al mostra di èsi crìtic di scju minìstros da la Glišia.]

1496 (return)
[ Cefàs = Cephas: San Pieri; il grant vasèl: San Pauli.]

1497 (return)
[ Miga mal, Dante, cuant ca si buta a l’ironìa!]

1498 (return)
[ Cal sarès il sflameà di San Pieri Damiàn.]

1499 (return)
[ A la mari.]

1500 (return)
[ Cf. Par. XXI. 4- [Footnote 12]; [Footnote 57]- [Footnote 62].]

1501 (return)
[ Prin da murì.]

1502 (return)
[ Ànsi, il riguàrt cal stà mostrànt Dante di front di scju beàs, a lu rìnt pì ’ncjamò meritèvul di vignì ricognosùt da Diu—cal è il so objetìf.]

1503 (return)
[ Il monastèri cal cjòj il nòn di San Benedèt.]

1504 (return)
[ Zent pagana, ca no voleva savèighini da la nova fede.]

1505 (return)
[ San Benedèt al veva fondàt il monasteri di Mont Casìn tal [Footnote 528].]

1506 (return)
[ Il paganèšin.]

1507 (return)
[ Salt = saldu. I fràris uchì a ghi’an tegnùt dur a la so fede.]

1508 (return)
[ Dante al vòu jodi il sant coma cal era, lìbar da che luminošitàt ca lu tèn, in ta un bièl sens paradosàl, platàt.]

1509 (return)
[ ’L Empireo.]

1510 (return)
[ La sù tal Empireo dut a è perfèt, coma cal è sempri stàt.]

1511 (return)
[ Tal Empireo il “èsi” a nol è na roba materiàl, coma cal è’n ta che altri sfèris o uchì in tal nustri puòr mont. I beàs a pòsin rivà fin la sù; roba ca no ghi è pusìbul a un puòr mortàl coma Dante—almancu no a stu punt.]

1512 (return)
[ Cuant ca si veva insumiàt di vej jodùt na scjala ca si alsava fin tal cjèl, cun ànzui ca ghi zèvin sù e jù.]

1513 (return)
[ Puòr Svuàlt! Stu puòr Benedetìn al era pròpit lì, a partada di man, e cussì i lu’ai ušàt. Colpa so sa’l è saltàt fòu pròpit cuant chi zèvi in sercja di un Benedetìn cal rimàs cun salt!]

1514 (return)
[ Convènt, o monastèri.]

1515 (return)
[ Chel profitàsi da li rènditis da la Glišia. (A si pensarès che la debulesa umana daj prèdis e fràris di na volta, coma la debulesa di chej predis dal dì di vuèj, acušàs di abùšus coma chel da la pedofilia—a si pensarès che sti pècis a varèsin distrušùt la Glišia sècuj fa. E invènsi ic a para via—e abastansa benòn, secònt sè ca si jòt.)]

1516 (return)
[ Se ca custodìs la Glišia a no ghi apartèn nè ai parìncj’ daj fràris e prèdis, nè a àltris ca vòlin scuèdi.]

1517 (return)
[ San Francesco.]

1518 (return)
[ Miràcuj bìblicos coma il spartì da li àghis o’l fà l’aga dal Gjordàn zì cuntra curìnt a èrin pì grandi maravèis che un pusìbul intervènt di Diu di “coreši” la corusiòn ch’i’ai apena descrìt.]

1519 (return)
[ Par via che Beatrìs a ghi’a permetùt di “vinsi” la so gravitàt naturàl e di zì sù svelt, coma un spìrit.]

1520 (return)
[ Il sen dal Zodiac cal seguìs il sen dal Toru al è la costelasiòn daj Zìmuj—e a è sot di chistu sen che Dante al era nasùt.]

1521 (return)
[ Il firmamìnt.]

1522 (return)
[ Il gran pàs al sarès la dificoltàt ca ghi resta a Dante di contà da li ròbis ca nol à encjamò descrìt dal Paradìs.]

1523 (return)
[ I ànzui.]

1524 (return)
[ Dante al stà oservànt la luna da che altra banda, la banda che nuàltris i no jodìn maj e ca no’à li màcis ca si jòdin da chì—da la cjera.]

1525 (return)
[ Pari dal soreli.]

1526 (return)
[ Maja e Dion a èrin li màris di Mercurio e Vènere—ca ghi zìrin atòr e visìn dal soreli.]

1527 (return)
[ Gjove al è’n tal miès di Mars e Saturno; un cjaldòn, e ’l altri frejdùt.]

1528 (return)
[ Vandelli al nota che’n taj timps di Dante i astronòmos a riferìvin ai poscj’ indà ca èrin i pianès coma “cjašis.”]

1529 (return)
[ Coma la usièla, Beatrìs a stà spetànt, duta ansioša, par cualchicjusa di luminòus cal stà par spuntà da un momènt a l’altri.]

1530 (return)
[ Dut il frut cal vèn fòu da la influensa daj cjèlos, cal sarès dut il insièmit daj sans dal Empireo.]

1531 (return)
[ Parsè che li peràulis a no rìvin a descrivi dut chel splendòu.]

1532 (return)
[ Crist.]

1533 (return)
[ Miga mal sta teoria medievàl di coma ca nàs na saèta!]

1534 (return)
[ I si recuardàn ben che puc prin (Par.XXI.4+ e [Footnote 62: + ) Dante a nol varès podùt jodi Beatrìs in ta dut il so splendòu; ma adès cal à jodùt altri ròbis brilàntis al è pì preparàt a vuardà e apresà il ridi luminòus di Beatrìs.]

1535 (return)
[ Cuanti vòltis ch’i vìn vùt dùcjus chista esperiensa chì! Spes a susèit che cuant ch’i si sveàn a colp, ta miès di un sun, i dišìn: èco, a bišùgna che stavolta i mi recuardi di sè ch’i mi stevi insumiànt. Ma, nonostànt il propòšit di recuardàsi daj particulàrs dal sun, puc dopo ch’i si sìn ben sveàs il sun al è zùt sul’òsti e dut sè ca ni resta a è la certèsa ch’i si sìn insumiàs di cualchicjusa ca meretava di èsi recuardada. Tal cašu di Dante, a sarès interesànt aplicà li teorìis di Freud—o di Schachtel. (Chist’ùltin al è chel cal dìs che la rašòn pa la cual i no si recuardàn daj suns a è par via che i suns di sòlit a pàrtin a gala li ròbis che pròpit i vorèsin vej—tal cašu di Dante chistu al somèa pròpit just—ma ca sarès cuntra i precès fondamentàj da la nustra cultura di podej vej o otègni.)]

1536 (return)
[ Dante a nol rivarès a descrivi la bielèsa inefàbil dal ridi di Beatrìs—e dal rest dal so aspièt sant e luminòus—nencja s’al vès la asistènsa di dùcjus i poès ispiràs da dùtis li Mùšis.]

1537 (return)
[ Ca sarès la poešia di Dante.]

1538 (return)
[ La roša = Maria; i gìlios = i apòstui.]

1539 (return)
[ Il so vuli a nol era encjamò abituàt—o dal dut preparàt—a jodi višions luminòšis coma chè ca stà par prešentasi al so vuli.]

1540 (return)
[ La cauša a sarès Crist stes.]

1541 (return)
[ La prešensa visìna—e di conseguensa tant luminoša—dal Signòu a ghi varès impedìt a Dante di podej jodi i altri beàs, lòu stes esìnt luminòus.]

1542 (return)
[ Sùbit dopo che il Signòu, cu la so luminošitàt, a si’a un puc distansiàt, Dante al pòl concentrà il so vuli sul bièl flòu (Maria—la roša mìstica) reprešentàt dal lustri pì intèns cal à davànt di luj.]

1543 (return)
[ In tant e in cuant: in cualitàt e in intensitàt.]

1544 (return)
[ Chista “flama” a sarès, secònt i comentatòus, chè dal ànzul Gabrièl.]

1545 (return)
[ ’L ànzul al “coronava” cu la so melodìa chel gjojèl (zefìr) ca era Maria, e ic a so volta a feva dut il cjèl risplìndi coma da la lus di un grant zefìr.]

1546 (return)
[ Il Empireo.]

1547 (return)
[ Il nonu cjèl, o Prin Motu, cal imbràsa dut il rest dal mont. La so visinànsa a Diu a ghi permèt di godi pì da li àltris sfèris il calòu cal vèn radiàt da Diu e da li so asiòns divìnis.]

1548 (return)
[ Maria e la so simìnsa (il Signòu) a sòn zùs in sù cussì a la svelta che il vuli di Dante a nol è rivàt a seguìju.]

1549 (return)
[ Tal originàl: Sti ànimis a èrin tal semenà “buone bobolce.” Interesanta la nota di Vandelli, cal sugerìs che “bobolce” a deriva da “bifolca,” ca significarès “cjera” o “cjampàgna” in ta cers dialès dal nord. Al spiegarèsia , chistu, il significant di “bifolco,” espresiòn cal ušava me Barba Toni (puarèt) cuant che, da frutùt, i vegnevi da luj butàt par aria. Ca la vedi ušada (coma cal feva cun ludro) in tal sens di “contadinàt” o di “vilàn” o di “salvàdi” par significà che un cal era coma li altri bèstis da la cjera?]

1550 (return)
[ San Pieri, cal è stàt vitoriòus sul mal. Il “concilio” al sarès il insièmit da li ànimis beàdis dal nòuf e dal vecju Testamìnt.]

1551 (return)
[ La nustra fantašìa a no riva a rìndighi gjustìsia a la soavitàt celestiàl di chistu cjànt.]

1552 (return)
[ Cussì a ghi dìs San Pieri a Beatrìs.]

1553 (return)
[ Viru = Latìn (sanzuanišàt) par omp.]

1554 (return)
[ Dal paradìs.]

1555 (return)
[ Coma ca ni recuàrdin i comentatòus, San Pieri “ambulabat super aquam, ut veniret ad Jesum.” (Matt.XIV. [Footnote 25]-)]

1556 (return)
[ Un ca si prepara a afrontà un ešàm ca ghi vierzarà la strada al dotoràt. Chistu bacelièr al à di tegnisi pront a provà (no a determinà) la cuestiòn ca ghi vèn proponùda dal mestri.]

1557 (return)
[ Mestri—San Pieri; la cuestiòn su la cual al vegnarà ešaminàt: la fede.]

1558 (return)
[ San Pauli.]

1559 (return)
[ Pal significàt medievàl e Tomìstic di scju vocabuj i sugerìs i comentatòus.]

1560 (return)
[ ’L intensiòn = il crodi (i cròt), cal doventa sostansa, tal sens scolàstic di veretàt.]

1561 (return)
[ Ca sarès il jodi in ta li veretàs etèrnis, aparèntis doma s’a si è in paradìs.]

1562 (return)
[ Cun vigòu, cun pasiòn.]

1563 (return)
[ Al so stamp.]

1564 (return)
[ Gjojèl.]

1565 (return)
[ A è fede sensa lìmit chista. I lešèvi tal Vecju Testamìnt alsèra che rìghis ca còntin di chel puòr diàu cal và’n taj cjamps di domènia in sercja di stecùs par tègnisi cjalt. E Diu, avìnt oservàt ca nol rispetava la domènia, a ghi dìs a Mošè: “Copàilu. Bišùgna cal vègni lapidàt.” (Nùmars [Footnote 15]: [Footnote 32]) Èco, a bišùgna vej na fede da leòn (cussì par diši, sicòma ch’i no soj tant sigùr di cuanta fede ca’an i leòns) par cròdighi a la gjustìsia di chistu Diu vecju.]

1566 (return)
[ Il Testamìnt vecju e chel nòuf a sòn chì tratàs coma componìns di un argumìnt silogìstic.]

1567 (return)
[ Tal sens di òpera divìna.]

1568 (return)
[ In ta sta metàfora la natura a è paragonada a un fabri ca nol è bon di scjaldà e di dàighi forma a ròbis ca sòn aldilà da li so capacitàs—ca sarèsin i miràcuj.]

1569 (return)
[ Che ròbis consideràdis miràcuj.]

1570 (return)
[ Il Te Deum laudamus….]

1571 (return)
[ Secònt il Vanzèli di San Zuan, San Zuan al era stàt il prin a rivà in tal sepulcri di Crist, ma San Pieri al era stàt il prin a entràighi e crodi che Crist a si era rifàt vif.]

1572 (return)
[ Tal sens che’l Spìrit Sant su di lòu a si’a fermàt e cul santificàju a ghi’a cussì permetùt di risevi la veretàt.]

1573 (return)
[ S’i vìn na sincuìna e na cuindišìna, parsè no na trina?]

1574 (return)
[ Ta l’analogìa: il siòr = San Pieri; il servo = Dante.]

1575 (return)
[ I vegnaràj incoronàt poeta, cu la corona di oràr, tal Batisteri di San Zuan indulà chi soj stàt batiešàt.]

1576 (return)
[ Coma che di fàt, San Pieri al à fàt a la fin dal ùltin cjànt.]

1577 (return)
[ San Jacu al veva il so sepulcri in Spagna (Galisia), indà che par jòdilu tàncjus a pelegrinàvin.]

1578 (return)
[ San Jacu al veva comentàt su la bondansa di gràsis dal cjelo (la nustra bašìlica—o la cjaša di Diu).]

1579 (return)
[ I tre, Pieri, Jacu e Zuan, a vègnin a raprešentà la fede, la speransa e la caritàt.]

1580 (return)
[ Cul incoragjamìnt di San Jacu al pòl adès vuardà la granda luminošitàt daj beàs che prin i so vuj a no èrin rivàs a sopuartà.]

1581 (return)
[ Di front di Diu e daj beàs.]

1582 (return)
[ S’al vès rispundùt luj al varès corùt il rìscju di someà vanitòus. Miej lasà che ic a ghi fèdi i cumplimìns.]

1583 (return)
[ Coma ca dìs Beatrìs, a Dante a ghi è concedùt di vignì chì, in ta sta Gjerušalem, par višionà la so realtàt prima di tornà’n tal mont e finì il so lotà in ta la “Glišia militànt.”]

1584 (return)
[ Aut `òus da la Bibia, etc.]

1585 (return)
[ David.]

1586 (return)
[ Diu.]

1587 (return)
[ Salm IX. [Footnote 11]: “Sperent in te qui noverunt nomen tuum,” coma ca lešèvin na volta.]

1588 (return)
[ La speransa ca ghi è stada istilada da San Jacu e Davide adès al pol luj stes istilala in àltris.]

1589 (return)
[ Al sinti li làudis di Dante, San Jacu al và pròpit in “bròut di gjugjulis”!]

1590 (return)
[ San Jacu al àrt di chel amòu ca ghi veva permetùt di afrontà il so martìri fin al momènt da la so muàrt.]

1591 (return)
[ Cuant che un al và in paradìs (da sta cjera) al varà sù doj vistìs: il so spìrit e il so cuàrp.]

1592 (return)
[ San Zuan da l’Apocalìs, cuant cal parla da la risuresiòn daj cuàrps.]

1593 (return)
[ Secònt chej ca s’intìndin, al tramontà dal soreli (vièrs la fin di zenàr) a vèn fòu la costelasiòn dal Cancri. E, Dante al dìs, se sta costelasiòn a varès na stela tant luminoša coma cal è chel lustri cal spunta fòu daj beàs in ta stu momènt—cal sarès San Zuan—alòra a sarès sempri dì par un mèis intej. Chì jo, no volìnt èsi pignòu, i ghi làsi i particolàrs a chej ca sàn.]

1594 (return)
[ ’L usièl = pelicàn = Crist. (Crist a ni ufrìs se stes coma che—secònt la storia—il pelican a ghi ufrìs il so còu ai picinìns sos.)]

1595 (return)
[ Dante al tenta di jodi se San Zuan al è dotàt di cuàrp. San Zuan al sodisfa la curiošitàt di Dante cun sè cal dìs pì’n jù.]

1596 (return)
[ Cuant che il nùmar daj beàs ca sù al dovènta compàj dal nùmar predestinàt da Diu di vignì “elèt” par rimplasà i ànzui pierdùs che volta da la rivolta daj ànzui capitanada da chel tramàj di Lusìfar.]

1597 (return)
[ Doma Crist e Maria a sòn zùs sù’n tal Empireo cun cuàrp e spìrit—no San Zuan, al contrari da la legenda.]

1598 (return)
[ Par via dal splendòu di San Zuan ca lu tegneva imbarlumìt.]

1599 (return)
[ Di San Zuan.]

1600 (return)
[ Beatrìs a no ghi’è’n tal dì di Dante: a no ghi’è pusìbul jòdila par via cal è encjamò imbarlumìt.]

1601 (return)
[ Anania a ghi veva ridàt la vista a San Pauli cul tocjàlu in taj vuj cu la so man.]

1602 (return)
[ Chèl cal fà contèns i beàs uchì al è il prinsìpit e la fin di dut sè che’l Amòu (Diu) a m’insegna.]

1603 (return)
[ San Zuan al vou savej in maniera pì particularišada coma che Dante al à imparàt a volèighi ben al Signòu.]

1604 (return)
[ Il ben (amòu) ca si ghi vòu a na roba al vèn pì grant se pì granda a è la bontàt da la roba a la cual a si ghi vòu ben.]

1605 (return)
[ Diu stes—l’esènsa ca’a dut sè ca è di bon.]

1606 (return)
[ Aristòtil? Platon? Àltris? I studiòus a no sòn sigùrs.]

1607 (return)
[ San Zuan.]

1608 (return)
[ Secònt i comentatòus, chista a sarès na referensa a l’Apocalìs.]

1609 (return)
[ Ta l’Apocalìs, l’àcuila a è minsonada coma sìmbul di San Zuan. (Apocal. IV.7.)]

1610 (return)
[ …Di sè cal voleva ch’i contàs.]

1611 (return)
[ Dal Signòu.]

1612 (return)
[ Diu. (“Pater meus agricola est.” Zuan XV.1)]

1613 (return)
[ Par dìšila justa, il gran Diu prima di Adàm al veva creàt i ànzui. Ma Adàm al era sens’altri il prin omp creàt.]

1614 (return)
[ Tal sens di “frut.” Tal originàl Dante al uša “pomo,” intindìnt diši che Adàm al è ’l unic frut che ’l amòu di Diu al à creàt cuant cal era zà madùr.]

1615 (return)
[ Ogni fèmina a è o fìa di Adàm o a è so nuàra par vej spošàt un daj so fiòj.]

1616 (return)
[ Il plašej di Adàm (il prin spìrit) di contentà Dante a si pòl jòdilu sot da la lus ca lu inglùsa.]

1617 (return)
[ Diu.]

1618 (return)
[ Il paradìs terèstri.]

1619 (return)
[ E i ti vùs pur savej, etc.]

1620 (return)
[ Il gustà dal frut dal àrbul proibìt. (Se Dante al vès podùt dàighi na ocjada a che Eva ca ghi stà in bras dal Signòu in ta che famoša pitura da la Creasiòn dal Omp, al varès jodùt che, almancu par Michelangelo, il frut dal àrbul proibìt a ghi’era sens’altri’n tal vùli di che cocolota di Eva lì, coma che ben a somèa da la sberlocjada ca ghi dà a chel puarèt di Adàm.)]

1621 (return)
[ La proibisiòn di no tocjà il frut, etc.]

1622 (return)
[ Adàm al veva vivùt par [Footnote 930: àis. Dopo muàrt al veva pasàt in tal limbo [Footnote 4302: ajs. Cul vignì dal Signòu, Adàm al era zùt sù in tal Paradìs. Cussì chè da la creasiòn dal omp al vignì dal Signòu a èrin pasàs [Footnote 5232: àis. S’i ghi metìn insièmit i [Footnote 2004: àis pasàs dal nasi di Crist al dì di vuej, Adàm al è stàt creàt [Footnote 7236: àis fà. Taj nustri timps, l’aritmetica da l’evolusiòn dal mont a è cambiada un puc pì di un puchitìn.]

1623 (return)
[ La lenga di Adàm a era stada parlada fin in taj timps di chel cuarantavòt di Babèl.]

1624 (return)
[ Rašonèvul.]

1625 (return)
[ “…Mobil, cual piuma al vento” a vèn a mins.]

1626 (return)
[ A è naturàl che ’l omp al parli, ma la lenga cal decìt di parlà a è na roba arbitrària ca decìt la zent di chì o di là.]

1627 (return)
[ Il limbo, cal circonda ’l infièr.]

1628 (return)
[ “I” e “El” a sarèsin ducju doj nòns ca si riferìsin a Diu—il prin, secònt i comentatòus, al dà da intindi cualchicjusa di cabalìstic (e il I stes a si riferìs al nùmar un Romàn); il secònt al è Ebreo par Diu.]

1629 (return)
[ In ta [Footnote 24: òris il soreli a si moveva tra cuatri cuadràns. La “prin’ora” chì a sarès il prin cuadrànt, cussì che Adàm, esìnt stàt in tal Eden chel timp cal dura dal prin al secont cuadrànt, al sarès restàt in tal Eden par puc pì di sèis òris. (I amèt ch’i saj puc di chisti ròbis arcànis! Miej zì là di chej ca san.)]

1630 (return)
[ Li mušis di San Zuan, San Jacu, San Pieri e Adàm.]

1631 (return)
[ San Pieri.]

1632 (return)
[ Lusìfar.]

1633 (return)
[ Tal infièr.]

1634 (return)
[ Daj timps da la pasiòn dal Signou.]

1635 (return)
[ La Glišia.]

1636 (return)
[ Una part: i Guelfs; l’altra: i Ghibelìns.]

1637 (return)
[ Il Guascòn: il Papa Clement V; il Caorsìn: Zuan XXII (no il Papa bon—Zuan XXIII—ma chel tristàt daj timps di Avignon. (Dèit pur n’ocjada ai comentatòus.)]

1638 (return)
[ Domanda dut, sensa platà nùja.]

1639 (return)
[ Cuant che il soreli al è in ta la costelasiòn dal “cuar dal cjavròn” (Capricorn).]

1640 (return)
[ A mi tòcja inchinami al furlàn di la da l’aga (ma al è doma un prestit).]

1641 (return)
[ Miej dà na ocjada ai comentatòus par capì chista arcana oservasiòn astrològica di Dante. Pal momènt a basta savej che Dante al stà dišìnt ca sòn pasàdis sèis òris da cuant cal à par ùltin vuardàt la jù’n ta la cjera. (Cf. Par XXII. [Footnote 128]—)]

1642 (return)
[ Da lì cal è Dante al riva a jodi ta una banda il Stret di Gibiltèra, indulà che la nàf di Ulìs a si veva infondada; ta che altra la spiagja, ta la Fenicja, indà che Europa a veva marošàt cun Gjove. Chel can da l’ostia di Gjove a si veva trasformàt in toru—toru gentìl, si capìs—e a ic, secont Dante, a no ghi veva displašùt pròpit tant di vej dovùt sopuartà il so “dols car’c.”]

1643 (return)
[ La nustra cjera.]

1644 (return)
[ Una costelasiòn.]

1645 (return)
[ “Cjar umana” a riferìs a la natura; “pitura” a riferìs a l’art.”]

1646 (return)
[ Leda, coma ca conta la storia, a era stada sedušuda da chel scaltri di Gjove (ca li induvinava dùtis). Savìnt che a Leda a ghi plašèvin i cìgnos, a si veva tramutàt in ta un di chej usièj lì e da bièl usièl cal era doventàt, al veva fàt, mah, al veva fàt sè cal veva fàt, cul rišultàt che dal òuf di Leda a ghi èrin nasùs i doj zìmuj che adès a sòn lasù tra li stèlis. Dante, duncja, a ni stà dišint che’n ta stu momènt la bielèsa divina daj vuj di Beatrìs a lu’a pocàt a vuardà in alt, vièrs il Prin Motu. A è da notà, però, ’l acopiamìnt da la soavitàt di Beatrìs (e Dante al è mat par ic) a l’atrasiòn cal sìnt pal bièl nìt di Leda. Tant par gust i vorès sugerì che l’atrasiòn sintùda da Dante par Beatrìs a à—o a à vùt—taj timps indavòu cualchicjùsa ca veva in sè almancu un puc di un tacadìs sensual ma che cul zì dal timp chista atrasiòn fišica a si veva sublimàt in ta che figura spirituàl che Beatrìs a è doventada, e di conseguensa in tal so viàs vièrs il Alt. A mi vèn in mins—ma cu na spunta un puc diferenta—na poešia di John Donne. Donne a si sinteva torturàt da che do costàntis atrasiòns: il spìrit da na banda e il cuàrp da che altra. Benòn—in ta na poešia al trata di un tipo coma luj, che volìnt sedùši na bièla zovinùta, ma savìnt che luj al varès da tègnisi sodisfàt di na relasiòn spirituàl, a la fin a si rasègna di otègni pur il so cuàrp, dišìnt che, dopodùt, cuant ca si trata dal spìrit, po, “the body is his book”!]

1647 (return)
[ Il Prin motu e il nonu cjèl.]

1648 (return)
[ In ta cual post particulàr di stu cjèl ca mi veva partàt.]

1649 (return)
[ ’L Empireo.]

1650 (return)
[ Stu nonu cjèl (il Prin Motu) al è inglusàt da la lus e dal amòu ca fòrmin il pensej divìn, coma che il nonu cjèl al inclùt in sè stes dùcjus i altri vot cjèlos.]

1651 (return)
[ “Mant” in tal sens cal inglùsa il nonu cjèl e ducju i àltris.]

1652 (return)
[ A si jòt che il mestri di Dante a ghi veva insegnàt ben a jodi i mistèris da la santa aritmetica: il miès di dèis (= 5) e il cuint di dèis (= 2) a sòn dùcjus doj circoscrìs dal nùmar dèis; ma il dèis a nol è inglusàt da chej àltris.]

1653 (return)
[ Il timp al à li radìs in ta stu cjèl, che dopo a si manifesta in taj àltris vot cjèlos, fin a determinà il suseguisi da li ròbis in ta sta nustra cjera. A è da notà coma che chistu pensej di Dante (che di sigùr al riflèt il pensej Tomìstic) a ghi fa èco a li teorìis modèrnis su la inseparabilitàt dal timp e dal spàsiu e dal muvimìnt. Fra ’l altri la metàfora dal timp cal à li so radìs platàdis ta un vas a à aplicasiòn in ta cussì tanti ròbis di ogni dì. Basta pensà ch’i sìn dùcjus partàs a pasà judìsis su sè ch’i jodìn, ca si trati dal compuartamìnt un puc stran di un nustri amìc o una gueruta come che dal imperatòu Bush, e via dišìnt, sensa tant pensà a li radìs di sè ch’i stìn jodìnt.]

1654 (return)
[ Il prin sen di na barba.]

1655 (return)
[ Parsè cal è stuf di sìntila tontonà.]

1656 (return)
[ Se chisti tre rìghis a’an un significàt un puc misteriòus, a sòn pì’ncjamò in tal originàl. I studiòus a no sòn tant sigùrs sul coma interpretà il significàt da la “fia.” A pènsin, però, ca si trati di Circe—che ostia di na maga ca varès tant afasinàt il Ariosto cualchi sècul dopo di Dante—che Circe, fia dal “Sol” (chèl ca si fa jodi a la matìna e al sparìs cul scur da la sera) ca fa aparì cussì bièlis li ròbis dal mont che, par via di chès, un puc a la volta a si resta dùcjus imbrojàs. I blancs (o inocèns) a dovèntin nèris (o coròs). A propòšit, Dante al finìs la riga di miès cun “figlia.” Jò, encja par esigensa di rima, i la finìs cun strea. Fašìnt cussì i ghi cjoj via un puc dal mistèri da la tersina, che forsi a no è tant na bièla roba. Ma se si àja da fa?]

1657 (return)
[ A mancja la guida da la Gloria e dal Impero.]

1658 (return)
[ Zenàr = la nèjf dal unvièr. In altri peràulis, prin che ’l unvièr al sedi dut finìt.]

1659 (return)
[ Chel centèšin dal dì cal vegneva pierdùt prima ca si fès avànt il calendàri gregoriàn.]

1660 (return)
[ Adventus veltri qui debe extirpare cupiditate de mundo. (Tal Vandelli.) Il Veltro al è stàt zà minsonàt in tal Infièr.]

1661 (return)
[ Da la Glišia—che a la fìn a zarà pa la diresiòn justa.]

1662 (return)
[ Cu la veretàt.]

1663 (return)
[ Tal originàl: “che’mparadisa.” Sta peràula inventada da Dante a mi plàs—e a ghi và pròpit ben encja al furlàn.]

1664 (return)
[ Chistu puntìn di lus (Diu) al è par nuàltris fàsil da capì—abituàs coma chi sìn a magìis coma la lus dal lašer, ca è buna da svuarbà un ca la vuarda fìs par via da la so intensitàt.]

1665 (return)
[ Chel puntìn di lus (Diu) metùt visìn di na stela, coma che na stela a ghi stà visìn di n’altra stela, al somearès, in paragon, na luna.]

1666 (return)
[ Il concèt, chì, al è dal sercli che ogni tant a si jòt atòr da la luna—e il soreli al è tant višìbil cuant ca è l’intensitàt dal splendòu da la luna. (Pròpit do sèris fa i’ai jodùt un sercli biel e grant atòr da la luna di Ashcroft. I sìn a metàt mars. Il sercli al era na roba da jodi. Jò i’ai pensàt, “Se’l vòlia diši?” E cuant ch’i mi soj levàt la matina dopo il tre di mars dal [Footnote 04], là di fòu i’ai jodùt un cuatri centìmetros di nèif. Che il sercli al vedi volùt diši chè? O cal vedi volùt diši che Lolli (la me cagna) a varà fra do setemànis na sgaravana di bièj cjanùs? Cuj lu sàja.]

1667 (return)
[ Il mont, in ta stu cašu, al è chel cal inclùt ducju i cjèlos che, concèntrics, a zìrin atòr da la cjera, fin al Prin Motu. Cussi chè il sercli atòr dal puntìn di lus (Diu) al zira pì svelt di dùcjus.]

1668 (return)
[ L’arcobalèn (Iris).]

1669 (return)
[ Tal so splendòu, chistu sercli a ghi somèa pì daj àltris a la lus divìna par via di èsighi pì visìn. E chì, coma ca ni dìšin chej ca sàn, i sèrclis apena descrìs a raprešèntin i òrdins daj ànzui, tacànt cuj Serafìns, seguìs dai Cherubìns, i Trònos, li Dominasiòns, li Virtùs, i Potentàs, i Principàs, i Arcànzui e par ùltin i Ànzui (puarès).]

1670 (return)
[ Beatrìs a à sùbit jodùt che Dante al era penseròus, ca nol veva dut ben capìt.]

1671 (return)
[ Diu. (La fišica moderna a ghi è d’acordu a l’idea che dut a’a tacàt da un puntìn.)]

1672 (return)
[ Il centro, cal sarès la cjera secònt il sistema di Tolomèo.]

1673 (return)
[ Ešempli: il modèl; ešemplàr: il modelàt. Il modèl al sarès chel mont di la sù—’l Empireo; il modelàt: il mont di ca jù—chel sensìbil. Cussì a la pènsin i studiòus—e jò i ghi soj d’acòrdu.]

1674 (return)
[ Stu ’ntorgulamìnt di metàforis a nol è doma colpa me; un puc di colpa a bišugna pur dàighila a che benedeta di Beatrìs.]

1675 (return)
[ “Stu chì” al è il Prin Motu che, coma ca è clar dal so nòn, a ghi da muvimìnt ai altri cjèlos. E chistu a ghi corispùnt pì di dut al sercli daj Serafìns.]

1676 (return)
[ A ogni cjèl a ghi corispùnt il so sercli ang èlic. Cussì al nonu cjèl a ghi corispùndin i Serafìns; al otàf, i Cherubìns, e via dišìnt.]

1677 (return)
[ I comentatòus a ni dìšin che Borèa a soflava cun tre curìns: il Maestràl, da destra; il Tramontàn, dal miès; e il Grecàl da la banda sinistra. ìn ta stu cašu al tira il Maestràl, il vint pì dols daj tre.]

1678 (return)
[ In tal sens, i cròt, che il fièr cul cjalt dal cjarbòn ardìnt al doventa incandesènt.]

1679 (return)
[ ’L efièt chì al è chèl di mostrami il stragrànt nùmar di sintìlis ca dàn fòu i sèrclis celestiàj.]

1680 (return)
[ A tèntin pì ca pòsin di someàighi a Diu (il punt) in tal so splendòu.]

1681 (return)
[ Tersina.]

1682 (return)
[ Il ver al vèn par prin comprendùt dal intelèt e in sèguit dal amòu—ca lu seguìs coma che na onda a ghi va davòu da n’altra. (Dante al uša la metàfora dal “secondà” par esprimi chista idea.)]

1683 (return)
[ Il mèrit al è generàt da la gràsia divina e da la buna volontàt da la creatura.]

1684 (return)
[ Sempri pì’n sù, secònt il mèrit .]

1685 (return)
[ La gràsia a para via a flurì encja’n tal secònt grup (di tre) ta la gerarchìa daj ànzui—e a no svanìs, coma che invensi a smètin di flurì i flòus cul vignì dal autùn chì di nu, cuant ca si fa jodi la costelasiòn dal Arièt.]

1686 (return)
[ I prins—chej che par prin a cjantusèjn sul finì dal unvièr.]

1687 (return)
[ Scju òrdins a sòn nominàs in ta la tersina ca seguìs.]

1688 (return)
[ Dionìs l’Aeropagita, che na volta a crodèvin cal vès scrìt il libri De coelesti hierarchia. (Comentatòus.)]

1689 (return)
[ San Pauli.]

1690 (return)
[ Apol e Diana (soreli e luna).]

1691 (return)
[ La sostansa di chisti rìghis a è che Beatrìs a stà sidina par un momentùt—chel tant che soreli e luna, o li dos costelasiòns nominàdis, a sòn in ecuilibri. Pasàt il ecuilibri, la luna a và jù e il soreli al vèn sù. E a stu punt Beatrìs a taca di nòuf a parlà.]

1692 (return)
[ Beatrìs a à vuardàt in ta la mins di Diu, in ta la cual a si jòt ogni post e ogni timp. E, i dišarès, chì a si unìsin idèis medievàlis e modèrnis tal ricognòsi la sìnteši dal spàsiu e dal timp e la impusibilitàt di separàju.]

1693 (return)
[ La bontàt di Diu a si’a cussì espandùt. A bišugna ameti, però, che in ta la solitùdin da la so pre-angelica eternitàt, encja stu bon Diu al veva bišugna di un pu’ di compagnìa. Ma a bišugna sinti se cal dìs Dante in ta li rìghis ca seguìsin: prima da la creasiòn Diu al ešisteva in ta un “ambiènt” ca nol veva nè un prin nè un dopo—un ambiènt cal era na eternitàt fòu dal timp. Roba, chista, ch’i faj un pu’ di fadìja a capila, ma che però—coma apena minsonàt—a somèa ca si visìni a li teorìis di astrofišica modèrnis, ca dìšin che il timp e il spàsiu a sòn leàs ’l un cun ’l altri; e che tant ’l un che ’l altri a’an vùt inisi al momènt dal Big Bang, coma che il timp e il spàsiu, secònt Dante, a’an tacàt tal momènt da la creasiòn.]

1694 (return)
[ Coma zà sugerìt, a somèa che prin da la creasiòn Diu a nol vedi vùt il timp di stufasi.]

1695 (return)
[ Li tre frècjs a corispùndin a scju tre elemìns: la forma sostansiàl, la materia in sè stesa, e il insièmit “perfèt” da la forma e materia. A una mins medievàl coma che di San Tomàs chista fušiòn a sarès stada comprensìbil e naturàl. Par me, chi’ai doma cualchi vansadìsa dal medievàl, a mi’è fàsil capì stu concèt s’i la pensi coma cal fà me fradi Flavio cuant cal và a sarpì in ta la vigna. Il so impegnu al consist in tre fàšis: prin l’idea di coma cal vòu ca sedi la vit na volta sarpìda; dopo, il sarpì stes—tac tac cu li fuàrfis di vit; e par ultin la contemplasiòn da la vit che a stu punt a contèn in se la forma e la materia e, tant par dìšila pì a la lungja, il potensiàl (il bon vin cal vegnarà da l’ùa da li vìs cussì sarpìdis). Pròpit cussì al fà chel lasù. Ma chistu a mi mèt in mins i me milusàrs là di fòu ca àn encja chej bisùgna di una buna doše di chel tipo di forma lì. Cussì a è miej ch’i làsi la pena e ch’i cjoli su li fuàrfis di vit! A mi tocja amèti che chel tipo di creasiòn chì al è un bièl puc diferènt di chel ca si stà preparànt di fà la me puòra cagna Lollipop, ca’è cussì rotonda e sglonfa che o vuèj ( [Footnote 17: mars [Footnote 2004]) o domàn a ti farà una sgaravana di cjanùs. E a pensà ch’an d’è di chej ca pènsin che la creasiòn a fòs doma roba di na volta!]

1696 (return)
[ La pura forma, la pura materia, e la uniòn pura da li primi dos, coma za spiegàt.]

1697 (return)
[ La configurasiòn, il insièmit da li sostànsis (tal sens Aristotèlic) che in ta stu cašu a sarèsin i ànzui.]

1698 (return)
[ Sot da la sfera da la luna, indulà che dut a è corutìbil. Chì la materia a pol risevi forma dal di sù.]

1699 (return)
[ Ta sta zona di miès a è la uniòn da la materia e dal pur àt divìn, ca si bràmin il un cun l’altri e si tègnin sempri leàs. Chiscjus a sarèsin i cjèlos. Un bièl puc pì tars a mi par che Pico da la Mirandula al veva da vignì fòu cun l’idea che ’l omp, esìnt tal pì alt da la zona corutìbil, al à il podej di zì in jù o di zì in sù cuj ànzui. Mentri ch’i staj scrivìnt, però, a rìvin nuvitàs (che par dìšila justa a’an puc di nuvitàt) che a Bagdad a si sìnt bombardà di nòuf. Chista nuvitàt a seguìs la nuvitàt da la distrusiòn di un hotel a Bagdad doj dìs fa, e dal masàcri di [Footnote 200: spagnòi l’altra dì a Madrid, e via dišìnt, ad nauseam. E chista, naturàl, a mi fa vignì in mins ch’an d’è pì di na frigùja di ironìa tal clamani “potensa pura” nuàltris puora zent ch’i stìn garegjànt par jodi cuj cal mostra pì furbìsia in tal distruši e copà. Encja Pico, i cròt, al sarès tentàt di rivišionà li so idèis—se pì ca nol vès da vignì a jodi la me cagna Lolli che stanòt pasada a’a vùt sièt Lolùs. Ic, besòla, mentri ca ti vegnèvin fòu a ti’u lecava e sburtava e rodolava fin ca ti vierzèvin la bocjùta e a tacàvin a cainà—i no saj pròpit se cun contentesa par èsi rivàs in ta stu mont, o cu na lamentèla, ca sarès comprensìbi, par èsi stàs intrometùs in ta’un mont cal à dùtis ches asurditàs ca ghi dàn cussì tant da fà a li CNN di stu mont. Ma encja s’a vèn da pensà che i cjanùs a si stèdin lagnànt, una roba a no’è da dubità—e chè a è il compuartamìnt di Lolli che in ta la straordinaria maniera ca stà tegnìnt cont i so cjanùs a si stà sul seriu levànt da “potensa pura” a cualchicjusa di angèlic.]

1700 (return)
[ San Tomàs, secònt Vandelli, al dìs però che San Geronimo a si basava suj vècjus antìcs ca dišèvin che “angeli sunt ante mundum corporeum creati.”]

1701 (return)
[ Tant par da un ešempli: “In principio creavit Deus caelum et terram….”]

1702 (return)
[ I ànzui, esìnt i “motòus” daj cjèlos, a no podarèsin èsi perfès s’a ghi mancjàs chel stes ca sòn stàs creàs par movi. Di conseguensa, ànzui e cjèlos ( e dut il rest ca ghi dipìnt) a’an di èsi stàs creàs tal stes timp. QED.]

1703 (return)
[ Ca sarès il stes che diši, cun pi o mancu precišion, che chej osteàs di ànzui malcontèns a sòn vignùs chì a ròmpini li scjàtulis.]

1704 (return)
[ Di zighi atorotòr di chel punt cal è Diu.]

1705 (return)
[ Coma ca nòtin i comentatòus, la supiàrbia di Lusìfar a è metùda in opošisiòn a la modèstia daj ànzui ca sòn restàs fedej a Diu.]

1706 (return)
[ Par gràsia divina e par mèrit so, a no pòsin pì vignì coròs dal mal. (E a Lusìfar se ghi vèvia mancjàt? Forsi nùja. Forsi il contrari. Forsi Diu al veva vùt na debulesa par luj, pensànt cal fòs stàt miej di chej altri ànzui—forsi al splendeva un puc di pì par luj che paj àltris, se sàju jò. Roba chista ca sarès comprensìbil. Dopodùt a susèit spès che un pari o na mari a vedi un preferìt fra i so fijòj. Chista preferensa, però, a pol vej vùt un efièt negatìf: la geneši da la supiàrbia di Lusìfar a pol ben derivà da lì.)]

1707 (return)
[ E chistu afièt Lusìfar al à di vèilu sintùt mancu daj àltris—par via, forsi, da la rašòn chi’ai apena sugerìt.]

1708 (return)
[ Daj insegnamìns fàs ta li “scuèlis” minsonàdis sùbit sù.]

1709 (return)
[ Par via ca dìšin il fals savìnt di diši il fals.]

1710 (return)
[ In altri peràulis, dal momènt ca no pòl dàsi che na eclìs a sèdi susedùda par dut, il scurisi dal soreli al à di èsi stàt dovùt a un miràcul.]

1711 (return)
[ Secònt i comentatòus, Làpos e Bìndos a èrin nòns ca si’u cjatava par dut ta la Toscana daj timps di Dante.]

1712 (return)
[ “Ignorance,” a si dìs in inglèis, “is bliss.” Ta stu cašu a somèa ca sedi il contrari—almancu secònt Dante. Ma jò i no soj cunvìnt al sent par sent che la pošisiòn di Dante a è che justa. I staj pensànt a un puòr contadìn di chej timps là che, sensa nisùna scuela, dut sè cal sà al sà par via dal plevàn dal so paìs e di sè ca ghi conta. Se stu plevàn a ghi dìs che s’a nol vòu che la so ànima a zèdi a finila in ta chel fòr cal è ’l infièr, alòra a bisùgna ca ghi fedi na ofèrta al plevàn e cal otègni stu tocùt di tela che il plevàn a lu sigùra ca è un tocùt da la vela da la barcja di San Pieri, e che chistu tocùt di tela a bišugna ca lu impici insìma dal so armàr e ogni sera a ghi diši un paternoster o doj. In ta stu cašu se ’l àja da fà stu puòr contadìn? Al crompa la tela e ogni sera a ghi dìs il so paternostri o avemaria. Adès, secònt Dante e, i cròt, secònt chej san Tomàs prima di luj, stu contadinàt a nol và a pièrdi doma i bès ca ghi’a dàt al plevàn, ma encja la so puòra ànima. A mi pàr che chistu puòr disgrasiàt al vèn—par dìšila cun delicatèsa—freàt do vòltis, e a la granda!]

1713 (return)
[ Cal sarès, com’che ben si sà: “Euntes in mundum universum praedicate evangelium omni creaturae.” (Grasie, Vandelli.)]

1714 (return)
[ A vèn in mins una da li storiùtis di Chaucer (“The Pardoner’s Tale”) ca conta di un di scju predicjadòus cal fa sglinghinà li monèdis di arzènt ta li so sachètis contànt strambolòs dal zènar.]

1715 (return)
[ Scju fràris (di Sant’Antoni) e àltris a si profitàvin da la semplicitàt da la zent cul vèndighi “indulgènsis fàlsis.” (“Ca jodi chì, sjòra: chistu vuesùt—che in realtàt al era un vuesùt di na puòra bestia apena pursitada—al è na relìcua di San chistu o di San chel altri. Chèl che, furtunàt, a lu à al zarà a pasà di sigùr cualchi bièl àn di mancu tal purgatori. Ca lu crompi, su, pa la salvasiòn da la so puòra ànima.” E la sjorùta, benedèta, coma fàja a rešistilu?) A propòšit, la me puora mari a ghi voleva un ben dal mont a Sant’Antoni, chel di Padova e chel di Versuta. A ghi voleva cussì tant ben che cuant che, da pìsul, me fradi Esio—puarèt—al sufriva di epilèsia, a lu’a vistìt cul àbit di un frarùt di Sant’Antòni e tegnùt vistìt cussì par un àn a pat che Sant’Antòni a lu vuarìs. E Sant’Antòni a lu veva vuarìt. Che volta lì la “moneda” a no somèa ca sedi stada falsa, par via che fin in ùltin il barba Esio a no si veva pì malàt. Puòra mari e puòr barba Esio—requiescat in pacem!]

1716 (return)
[ Il timp esìnt curt, i vìn da sigurasi che il discòrs a si lìmiti al timp ca ni vansa.]

1717 (return)
[ La mins dal omp a no riva fin la sù.]

1718 (return)
[ “Miàrs e miàrs a lu servìvin; dèis mil vòltis dèis mil a ghi stevin in front.” (Danièl 7: [Footnote 10].)]

1719 (return)
[ La infinitàt di ànzui za minsonada.]

1720 (return)
[ Trònos, chì, al è da intìndisi in tal sens coletìf di ànzui.]

1721 (return)
[ ’L amòu che i ànzui a esprìmin pa la prima lus (Diu) ca ju iradièa a vària, dipendìnt da la capacitàt di amà dimostrada daj ànzui—che coma ch’i vìn jodùt a no sòn dùcjus compàis.]

1722 (return)
[ Encja s’a si divìt in ta un nùmar infinìt di spièlis ang èlics, al resta sempri un—coma prin ca ju vès creàs.]

1723 (return)
[ Il misdì.]

1724 (return)
[ Cul rivà da l’aurora cualchi stela la sù a stà svanìnt.]

1725 (return)
[ L’aurora. Pì ca dovènta dì e pì il cjèl a si’mpalidìs, fašìnt scomparì li stèlis, fin a la pì luminoša.]

1726 (return)
[ Il insièmit daj ànzui—i nòuf òrdins ca zìrin atorotòr dal punt.]

1727 (return)
[ Tal sens di imbarlumìt.]

1728 (return)
[ Il punt (Diu) al era inglusàt da chèl che luj stes al inglusava—tal sens ca ghi conferiva il so splendòu.]

1729 (return)
[ La bielèsa di Beatrìs a và cresìnt cussì tant che encja si ušàsin dùtis li làudis ch’i ghi vìn fàt fin chì, a no sarèsin asàj par descrivi nencja na pìsula part da la so luminoša bielèsa.]

1730 (return)
[ Da chel ch’i mi recuardi jò, cuant che a San Zuan i jodèvin na biela fruta e i volèvin ušà il pì grant cumplimìnt par laudala, i vegnèvin fòu cul superlatìf “Ma a è pròpit na roba da jodi!” Chistu i dišèvin—si rivàvin a sierà la bocja ca ni restava spalancada in tal jòdila.]

1731 (return)
[ Comic o tragic: un scritòu di na comèdia o di na tragedia.]

1732 (return)
[ Un cal à la vista debulùta.]

1733 (return)
[ In realtàt, che il suridi di na fantasuta al insiminìsi un fantàt a no’a di pari roba strana. Tal cašu di Dante, però, ’l insiminimìnt al è adiritura un turbo-insiminimìnt.]

1734 (return)
[ ’L Empireo (il cjèl di pur lušòu).]

1735 (return)
[ Tal Empireo Dante al jodarà i beàs e i ànzui (li do milìsis). I beàs a ghi vegnaràn mostràs coma ca somearàn tal dì dal judìsi universàl, cuant che li ànimis a cjolaràn sù di nòuf i so cuàrps.]

1736 (return)
[ A si è necuàrt che adès al veva na capacitàt di jodi tant pì granda da la so sòlita capacitàt.]

1737 (return)
[ S’i si recuardàn coma che la Comedia a taca, cun Dante pierdùt in ta la foresta, sensa pì la capacitàt di cjatà la strada justa, alòra i podìn ben capì cal à a la fin cjatada sta strada.]

1738 (return)
[ Il flun, li falìscjs, i flòus in ta li rìvis—dut chistu al è un preavìs di sè cal vòu diši.]

1739 (return)
[ L’idea, sedi sè ca sedi, a è chè di un cal ingropa li sèis cuant cal fa il sfuàrs di pensà, o di jodi sè ca no è normàl di jodi.]

1740 (return)
[ A stu punt a ghi’a parùt che l’onda a no fòs pì dreta e lungja coma un flun, ma ca vès forma circolàr.]

1741 (return)
[ Se un a si gjava la so mascara al somèa sè cal era prin di meti sù la mascara.]

1742 (return)
[ I ànzui e i beàs.]

1743 (return)
[ I comentatòus a ni recuàrdin che il sìrcul al è, tra ’l altri, sìmbul da l’eternitàt, di na roba ca no’a nè inìsi nè fin.]

1744 (return)
[ Clif = rivòn di culina = clivo tal taliàn di Dante (Vocabolario della lingua friulana, di Maria Tore Barbina). ’L interesànt chì al è il fat che encja in inglèis a si dìs “cliff” par significà un straplòmp, o rivòn. A pòl dasi che la etimologìa da li do peràulis a sedi diferenta. Il inglèis “cliff,” al deriva dal inglèis antìc, mentri che i pensi che il clif furlàn (= clivo taliàn) al derivi dal latìn. Ma i no esclùt che tant ’l un che ’l altri a vèdin la stesa radìs.]

1745 (return)
[ Beatrìs a ghi mostra il grant nùmar daj beàs ca fòrmin sta roša.]

1746 (return)
[ Il paradìs.]

1747 (return)
[ Il nùmar daj beàs al è cuaši complèt. A mancja puc post in taj scjalìns di stu empìreo.]

1748 (return)
[ Il zì in paradìs al è paragonàt al zì a na fiesta di nòsis.]

1749 (return)
[ Rico VII al à, di fat, intivàt di vignì in Italia cun l’intensiòn di regolà li ròbis, ma, secònt i comentatòus, al à cjatàt tanta ostilitàt tra i Guelfs e àltris che i so bòis propošis a sòn zùs a mont.]

1750 (return)
[ Ta stu periodo il papa al sarà Clement V che, par di fòu, al farà fenta di zì d’acòrdu cun Rico VII; ma di sot al farà coma il vièr, cal guasta sè che ’l imperatòu al vorès fà.]

1751 (return)
[ Simon Magu a si veva meretàt un postùt tal sercli otàf dal infièr; cussì tant Clement V che Bonifàs VIII (chel d’Alagna) a vegnaràn butàs encja pì’n sot!]

1752 (return)
[ I beàs.]

1753 (return)
[ La compagnìa daj ànzui.]

1754 (return)
[ Descrìt chì al è un sbušighès di às ca vàn e vègnin daj flòus e daj poscj’ indà ca làsin la so mièl.]

1755 (return)
[ Diu.]

1756 (return)
[ Pì di chel tant dovùt a li variasiòns dal mèrit.]

1757 (return)
[ A mi vèn in mins la situasiòn dal Iraq che, mentri chi scrif ( [Footnote 16: di Avrìl dal [Footnote 04]) a somèa ca stedi doventànt sempri pešu. Tant par dà un par di ešèmplis: un daj cuatri ostàgjus taliàns al è stàt gjustisiàt qualchi dì fa e i àltris a pòl dàsi ca vègnin fàs fòu in taj pròsins dìs; i mericàns a’an pierdùt na otantìna di soldàs in ta li ùltimi dos setemànis, sensa contà chel nùmar amondi pì alt di irachèns ca sòn stàs fàs fòu in tal stes timp—un milesincsènt, pì o mancu. Èco, la comunitàt internasionàl a vorès ristabilì ’l òrdin, la pas, in ta sta nasiòn disgrasiada e introduši libertàt e democrasìa. Ma libertàt e democrasìa—un vivi pì o mancu normàl e godìbil, insoma—a nol è pusìbul fin ca no vègnin ristabilìdis il òrdin e la pas. A è par na rašòn coma chista che Dante al dìs che il “gjoldi” in tal post celestiàl cal stà descrivìnt al pol èsi realtàt doma se il post stes al è “sigùr.”]

1758 (return)
[ Ta stu nustri mont—in particulàr, Firense.]

1759 (return)
[ Enìs = la orsa granda; so fì = l’orsa pìsula. Sti dos costelasiòns a si li jòdin sempri insièmit ca fàn il so ziru atòr da la stela polar.]

1760 (return)
[ Roma di bielèsis di stu mont a’n d’aveva pì di ogni altri post.]

1761 (return)
[ Di Diu.]

1762 (return)
[ Stu pari al è San Bernart di Clairvaux. Al è chì coma sìmbul da la contemplasiòn.]

1763 (return)
[ Beatrìs a è metùda in tal ters scjalìn. Tal pì alt a è Maria, tal secont Eva, tal ters Rachel, e cun ic Beatrìs. Chì—secont i comentatòus—a si jòt dut un incrošamìnt di aritmetica simbolica. (Il tre al è la radìs dal nòuf; e sta radìs a raprešenta la trinitàt, e Beatrìs a ghi fà part dal nòuf, che in ta stu intresamìnt al à tanti corispondènsis ca sugerìsin la perfesiòn.)]

1764 (return)
[ Il paragòn chì al è che luj al è tant lontàn da la višiòn di Beatrìs la sù in tal alt di luj, coma che un sprofondàt tal mar al è visìn dal mont indà ca “tona.”]

1765 (return)
[ Tal Limbo, prin sercli dal Infièr, a era zuda par suplicà Virgìlio di judà Dante.]

1766 (return)
[ Serf dal pecjàt.]

1767 (return)
[ Encjamò.]

1768 (return)
[ San Bernart di Clairveaux.]

1769 (return)
[ Coma ca ni dìšin chej che di latìn e di grec a s’intìndin, Veronica a vòu diši “figura vera.” Si chè, la Veronica a sarès chel sudàri, ušàt da Crist zìnt sù’n tal Calvari, cal à ritegnùt la imàgin da la muša dal puòr Signòu, imàgin ca è encja il dì di vuèj conservada in ta la bašilica di San Pieri. La Croàsia ta chej timps là a era un post na vura lontàn. Vuèj, par significà la stesa roba a si dišarès, forsi, che par jodi sta Veronica a vègnin fin “da li ’mèrichis.”]

1770 (return)
[ A ešìst na storiuta ca dìs che na dì un al à scuntràt San Bernàrt cal cjaminava besolùt ta la banda di un bièl lac. “Bun dì, Siòr Bernàrt,” a ghi veva dìt stu chì. “A nol eše amondi bièl stu lagùt?” San Bernart al veva scjasàt il cjaf e vignìnt fòu da li nùlis al veva rispundùt: “Lagùt? Cual lagùt?”]

1771 (return)
[ Maria.]

1772 (return)
[ Ca sarès il post indà cal va jù il soreli.]

1773 (return)
[ Una part dal scjalìn pì alt, indà che Dante al jòt il splendòu di Maria.]

1774 (return)
[ Stu post indà ca stà par spuntà Maria al è pì luminòus di cualsìasi altra banda dal scjalìn, o almancu cussì a mi pàr di capì.]

1775 (return)
[ Chista, a mi par a mi, a è una da li rari vòltis che Dante al uša un paragòn ca nol somèa adàt a la situasiòn. Tal cašu di Maria il lustri al è una roba da dešiderà; tal cašu di Fetòn, il lustri cal ilùmina il timòn al è un lustri cal parta il puòr Fetòn a la so distrusiòn.]

1776 (return)
[ I comentatòus a jòdin sta oriflama coma na antica bandiera di combatimìnt fransèsa, colorada di ros e di zal. In ta stu cašu, la lus di Maria.]

1777 (return)
[ Ca è doma just, par via che Bernart al era partàt a la contemplasiòn. A è da notà da l’ùltima riga che encja Dante al stà otegnìnt chista capacitàt.]

1778 (return)
[ Gràsis a Maria, la ferida lasada in tal omp dal pecjàt originàl a è stada metuda in via di redensiòn.]

1779 (return)
[ Eva.]

1780 (return)
[ Il cjantòu (o cjantadòu) al è David, cal veva cometùt il fàl di fa copà Uriah par imposesàsi da la so fèmina, Betseba. La bišàvula di David a era Ruth.]

1781 (return)
[ La roša.]

1782 (return)
[ Il mur cal divìt i òrdins daj beàs—chej dal Vecju Testamìnt e chej dal Nòuf Testamìnt.]

1783 (return)
[ Plen, complèt.]

1784 (return)
[ Scju poscj’ a no sòn encjamò stàs ocupàs da beàs ca àn da vignì.]

1785 (return)
[ La separasiòn a è tra chej—inclùšis li fèminis ebrèis—che crodùt a ghi vèvin a un Crist futùr e chej, sot di lòu, ca ghi vèvin crodùt a un Crist zà vegnùt.]

1786 (return)
[ San Zuan Batista e i sans ca vegnaràn sùbit nominàs a sègnin la granda separasiòn no doma fra il Vecju e Nòuf Testamins, ma a mòstrin pur la corispundensa fra li fèminis e i òmis.]

1787 (return)
[ Ta chel intervàl di doj àis fra la so muàrt e la muàrt di Crist, San Zuan al veva lambicàt—se lambicà a era pusìbul—in tal limbo.]

1788 (return)
[ An d’è di comentatòus ca si gràtin il cjaf pensànt a stu pensej. A eše pusìbul che il nùmar daj “elès” al sedi il stes tant par chej ca’an vivùt prin di Crist che par chej ca’an vivùt dopo la muàrt di Crist—e ca pàrin via a nasi e a vivi in nùmars sempri pì als? Jòi i cròt che scju comentatòus a’an ogni rašòn di gratàsi il cjaf, ma i’ai il timòu che cul tant gratà a pierdaràn ducju i so cjavièj, e a la fin a no ghi’n savaràn nè pì nè mancu di prima.]

1789 (return)
[ Par via di esi muàrs prin di vej savùt distìnguj fra ben e mal.]

1790 (return)
[ Chej che pì’n bas a sarèsin chej muàrs da frutùs che se di mèrit a’n d’àn, a lu’an par via daj genitòus.]

1791 (return)
[ I varès preferìt il paragon cal fa Dante fra la inevitabilitàt e gjustìsia di dut sè ca è cu la curispundensa fra dèit e anèl. Ma stu paragon a nol à curispundùt a li me ešigènsis di rima. E alòra a bisùgna contentàsi di cussì.]

1792 (return)
[ Di latinìšmos ’l originàl a’n d’à encjamò di pì! (La zent imprimurida—“festinada” par Dante—a sarès che rivada chì prima dal so timp: i frutùs.)]

1793 (return)
[ Sta peràula i no l’ai cambiada par nùja: il furlàn a ghi è còmut encja a Dante ogni tant!]

1794 (return)
[ Diu, al spiega San Bernàrt, al conferìs li so gràsis coma cal vòu luj. Li so rašòns a sòn sè ca sòn. A Dante—e al rest di nuàltris—a ghi basta jodi ’l efièt da li gràsis conferìdis: a no ocòr cal savedi li rašòns.]

1795 (return)
[ Ešau e Jacu (Gen. XXV: [Footnote 25]) a vèvin mostràt di odiàsi cuant ca èrin encjamò dentri di so mari.]

1796 (return)
[ Ta la prima etàt—chè di Adàm a Abràm.]

1797 (return)
[ Coma che la circuncišiòn a ghi conferìs virtùt ai màscjus a mi’è difisilùt capì.]

1798 (return)
[ ’L Arcànzul Gabrièl.]

1799 (return)
[ Maria, chì clamada Augusta pal fat che ic a regna’n ta stu impero. I doj minsonàs a sòn Adàm e San Pieri.]

1800 (return)
[ San Pieri, sintàt a la destra di Maria, al vèn fàt rišaltà da Dante pì di Adàm, sintàt a la so sinistra.]

1801 (return)
[ San Zuan il Evangelista, cal veva vùt la višion daj momèns brus che la Glišia a varès vùt da frontà in taj timps da vignì.]

1802 (return)
[ Visìn di San Pieri.]

1803 (return)
[ Mošè, sintàt visìn di Adàm.]

1804 (return)
[ Ana, la mari di Maria.]

1805 (return)
[ Lùsia a ghi veva racomandàt di judà Dante in tal so momènt di pì grant avilimìnt.]

1806 (return)
[ Vùt = risevùt. Il sartòu a si adàta a fà’l so indumìnt cu la stofa ca ghi vèn data. Cussì San Bernàrt a si adàta a la capacitàt di scoltà e capì cal à Dante.]

1807 (return)
[ Maria.]

1808 (return)
[ Su li cualitàs di Maria, descrìtis chì taj tre paradòs di stu tersèt, i sugerìs di consultà i comentatòus.]

1809 (return)
[ Tu i ti sòs chè che….]

1810 (return)
[ N’altri paradòs: il fatòu di Maria a si a fàt fà da chè che luj al à fat.]

1811 (return)
[ La “roša càndida” dal Empireo.]

1812 (return)
[ Tal sens di lus dal misdì, cuant che il soreli al è’n tal punt pì cjalt.]

1813 (return)
[ Pal me jodi. San Bernàrt, coma ca si jòt, al fà dut il pusìbul par judà Dante.]

1814 (return)
[ Ta la so maniera sidina, encja Beatrìs e i àltris beàs a stàn suplicànt Maria, coma cal stà fašìnt San Bernàrt.]

1815 (return)
[ I pensi che Dante al intindi diši che Maria a gradìs il preà di dùcjus—no doma daj beàs. Ma a pensala ben, nuàltris ca jù cuant ch’i preàn i preàn par l’intercesiòn di chistu o di chel altri sant o beàt. Cussi chè, a la fin daj cons, i no sìn pròpit tant lontàns ’l un dal altri. Sinò a no ni resta che sperà che cualchi sant o beàt la sù a ni perdoni.]

1816 (return)
[ Tal alt di Diu stes.]

1817 (return)
[ La lus di Diu a è sostansa in se stesa, mentri che ogni altra lus a no è che riflesiòn di chista.]

1818 (return)
[ I oràcuj da la Sibila, scrìs su fuèis, a vegnèvin spierdùs dal vint.]

1819 (return)
[ S’interna…si scuaderna: stes vocàbuj dal originàl. La metàfora a funsiona tant ben in tal furlàn che’n tal taliàn.]

1820 (return)
[ Espresiòns tomìstichis: sostànsis = sè ca è in se stes; acidèns = manifestasiòns (variàbilis) da li sostànsis.]

1821 (return)
[ La “naf” daj argonàutos a ghi veva fàt ombrena al oceano, roba ca veva lasàt Netùn a bocja vierta. Che tersina chì a è comentada a lunc da Vandelli e àltris. Jò i interpreti l’espresiòn “letargu” coma na maniera di diši di Dante che’n ta stu momènt, jodìnt la conesiòn universàl fra sostànsis e acidèns, roba che nencja i pì grancj’ filòsofos a jòdin cun claresa, a si sìnt cussì ešaltàt da restà sensa peràulis, a bocja vierta, coma cal era restàt Netùn stes in tal jodi, pa la prima volta, n’ombrena insima di luj. E par via da la straordenaria importansa di sta visiòn, Dante al pensa che un istànt (punt) e basta di straviamìnt (letargu) al sarès ’l ecuivalènt di vincjasìnc sècuj di straviamìnt da chel altri straordinàri momènt, chel di Netùn e Argos.]

1822 (return)
[ Diu al restava il stes in ta la so eterna imutabilitàt; ma jò, cul vuardalu, i rivavi a jòdighi aspiès ch’i no vevi maj jodùt prin di adès.]

1823 (return)
[ Iris = il arcobalèn. (Iris = il Fì; ir’s = iris = il Pari.)]

1824 (return)
[ ’L altri ziru (il ters) al sarès il Spìrit S